Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
ша жан-жақты дамуына ықпал еткен себептер мен жағдайларға, сырттан болған әсерлер мен қазақтарға туыс- тас халықтардың халық әдебиеттері мен өзара ауыс-түйіс мәселелеріне де тоқталмаймыз», – деп көрсетеді [36, 14]. Қазақ әдебиетінің тарихын тексерудегі фольклорлық мұраны зерттеудің маңызын, бұл жұмыстың өте ұзақ та қиын болатынын ес- кертіп өтеді. Осы еңбегін жазудағы мақсатын:«Біз бұл очеркімізде тек қазақ халық әдебиетінің болмыс- бітімін хатқа түсіріп, қолдан кел- генше жүйелі де айқын классифи- кациялап, әрбір бөлімнің мазмұнын ашып, бастау-бұлақтарын анықтап және оның қазақ, орыс тілдеріндегі бар үлгілерін көрсетуді мақсат тұ- тып отырмыз. Халық әдебиетін жүйелеудің тырнақ алды тәжірибе- сі болғандықтан біздің очеркіміз тұтастай, әсіресе оның классифика- циялау бөлімі кемшіліктерден құр алақан болмаса керек, ал оларды түзету кейінгі ізденіс зерттеулердің міндеті болмақ», деп нақты түрде атап айтады. Х. Досмұхамедовтің фольклорлық мұраға деген көз- қарасында «бірыңғай ағым» теория- сының әсері болғаны да осы алғы сөзінде халық әдебиетін жинау, жа- риялау жұмыстарына байланысты пі- кірлерінен анық байқалады. ХІХ ға- сырдың соңынан бастап қазақ да- ласына кіре бастаған қоғамдық өз- герістер қазақ фольклорының дамуы- на тұсау салды, енді төңкеріс дәуі рі қазақтардың тұрмыс-тіршілігі не, салт- санасына, әдет-ғұрпына түп кі лікті жаңарулар енгізуде, сондықтан «төң- керістен кейін барлық халық әдебие- ті сияқты қазақ халық әдебиеті де бірте-бірте тіршілігін тоқтатпақ» де- ген қате көзқарасты ұстанады. «Ха- лық әдебиетін жақсы-жаман деп бөлмей бәрін жинау керек» деген 1920 жылдардың алғашқы кезінде айтқан пікірі осы ұғымнан туындап жатқанын аңғару қиын емес. Төрт тараудан тұратын бұл ғылыми очерк- тің ең негізгісі – «Халық әдебиетінің мазмұны» аталатын бөлімі. Автор бұл бөлімде еңбектің үшінші тара- уында тізіп көрсеткен қазақ фоль- клорына жасаған классификациясы- ның әр түріне халық өмірінде ала- тын орнына байланыстыра отырып, нақты анықтамалар береді. Со- нымен қатар, әр жанр түрінен үзін- ділер келтіре отырып, оларды тал- дап көрсетуде, ғылыми сипаттағы пікірлермен дәлелдеуде өте бай маз- мұндағы мысалдарды орыс және қазақ тілінде қатар алған. Осы та- рауда автор тек ауыз әдебиеті үлгі- лерінің анықтамасын бере оты- рып, шығу себебін түсіндіріп өтуді ғана мақсат тұтқан. Мысалы, бесік жыры, жарапазан, қоштасу өлең, т.б. ешбір топтастыруға қоспай жеке қарастырса, қыз ұзату салтына бай- ланысты өлеңдерді сүйіспеншілік әдебиет (любовная литература) деп, Ре по зи то ри й К ар ГУ |