Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
әдеби-анықтамалық сипаттағы зерт- теу мақалалар жарық көрді. Қазақ әдебиеті тарихының сан түрлі қойнауларында әр түрлі бар- лау жасаған М. Жұмабаевтың «Ба- зар жырау», Ә. Тоқмағамбетовтің «ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті және Шортанбай», Е. Ысмайыловтың «Нарманбет ақын», «Ел баласы» де- ген автордың «Сыншылдық туралы» (Шернияз жайында), Ә. Лекеровтің «Қазақ әдебиетінің тарихы туралы», Н. Фатовтың «Қазақ әдебиетін тек- серу мәселелері» атты мақалалар ұлттық әдебиетіміздің өкілдерін сөз ету арқылы оның тамыры тереңде жатқаны туралы ой қозғайды. Ұлы Отан соғысына дейінгі дәуірдегі жеке ақындар туралы ғылыми-ғұмырнама, анықтамалық-зерттеушілік сипат та- ғы мақалаларды салыстыра қарасақ, ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бергі әдебиет өкілдері көбірек сөз болғанын аңғарамыз. Оған ілгеріде сөз болған еңбектерден басқа М. Жұ - мабаевтың «Ақан сері», Н. Ма най- ұлының «Шәңгерей ақын тура лы», «Кітапшы» деген автордың «Шәң - герей», С. Сейфуллиннің «Ақ молла- ның өмір тарихы», Ө. Тұр ман жа- новтың «Молда Мұса», белгісіз ав- тордың «С. Көбеевтің өмірі мен жазушылық қызметі», Ә. Марғұ- ланның «М. Ж. Көпеев», Р. Жаман- құлұлының «Таныстыру» (С. Дөнен- таев туралы) деген сияқты мақала- лары айқын дәлел. Бұл ақындардың өмірі мен твор- чествосын зерттелуі барысында сол кезеңдегі ұлттық ғылыми-зерт- теушілік және сыншылдық ой-пі- кірдің өсу жолына маркстік-лениндік әдіснама принциптері ықпалы, ни- гилистік көзқарас және «тұрпайы социологизм» теориясының әсері тимей қалған да жоқ емес. Әсіресе, 1920 жылдардағы көптеген мақала- ларда пролеткультшылдық ниги- лизм қатты орын алды. Біз ол ма- қалалардың бәрін келтіруді орынсыз көріп, «тұрпайы социологизмге» сай ұшқары пікірлер кездессе де, ғы лыми-зерттеушілік және әдеби- тарихи талдау жасау сипаты айқын мақалаларға ғана тоқталдық. Жаңа туып келе жатқан қазақ әдебиеттану ғылымында классикалық мұраны, көрнекті дарындар творчествосын ғылыми тұрғыда зерттеуде «адамзат қоғамының тарихы – тап тартысының тарихы» деген тұжырымды догма лық түрде қабылдау талай ерсілік терге жол ашты. «Бір кезде В. И. Ленин - нің пролеткультшілдердің «бұрын- ғы мәдениеттің бәрін жойып жа- ңадан жасаймыз» деген әсіре бел- сенділігіне қарсы шығып, адам- заттың сан ғасырлар бойында жи- наған ілім-білім қазынасын толық меңгергенде ғана жаңа қоғам құ- руға болады деген қағидасы сөз жүзінде мойындалғанмен, нақтылы іс-тәжірибеде жаңсақ кетушілік жиі орын алған еді». Міне, осы Ре по зи то ри й К ар ГУ |