Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Қашан да ғылым ешбір дерексіз тумайды, дәуірдің талап-тілекте ріне байланысты дүниеге келеді. Төң- керістің алғашқы жылдарынан ба- стап қазақтың ұлттық баспасөзін, ұлт мектептерін ашу міндеті алға қо йылғанда, ең қиын, ең түйінді мә- селенің бірі – ана тілі мен әдебиетін оқытуды бірінші кезекте шешу керек болды. 1921 жылы 31 қаңтарда Халық ағарту комиссариаты мен Мемле- кет тік баспасы жанындағы редакция алқасының бірлескен мәжілісінде С. Сейфуллинге І-ІІ сатыдағы бі- рыңғай қазақ мектептері үшін қазақ әдебиетінің хрестоматиясын дайын- дау тапсырылды. Бұл міндетті орын- дап шығу жолында біршама ізденген С. Сейфуллин қазақ әдебиетінің та- рихы жайлы алғашқы ой-пікірле рін талқыға салу мақсатында 1924 жылы Орынбор қаласындағы қазақ жас- тарының Орталық клубында «Қа зақ әдебиетінің қысқаша тарихы» деген тақырыпта лекция оқиды. Осы лекци- яда қазақтың халық ауыз әдебиетін, қазақ әдебиетінің тарихын тексеру проблемасы тұңғыш рет қойылып, әдебиет тарихын дәуірге бөлу туралы тың пікірлер көтерілді. Сәкеннің қазақ әдебиетінің та- рихын зерттеу туралы бұл бастама- сы мерзімді баспасөз бетінде айтыс туғызды. 1920 жылдардың басын- дағы әдеби-теориялық, әдеби-тарихи бағыттағы талдау жасау, тексеру бағытындағы ғылыми-зерттеушілік ой-пікір әрі толық қалыптаса қой- маған еді. Сол себептен қазақ әде- биеттану ғылымында сол кезде дә- уірлеп тұрған пролеткультшылдық салдарынан С. Сейфуллиннің лек- циясында кейбір қате пікірлер орын алды. Ол Абай, Ыбырай, Сұлтан- махмұттың өнерпаздық тұлғасын, шығармашылықтарының ағартушы- демократтық, новаторлық сипатын дұрыс бағалай отырса да, қанаушы қоғамда өмір сүргендіктен, олардың шығармалары мазмұны жағынан билер (феодалдар) табынікі де- ген дәйексіз қорытынды жасай- ды. Бұл лекцияның қысқаша маз- мұны «Еңбекші қазақ» газетінде жа рияланған еді. Осы мақаланың шығуына байланысты қазақ әдебие- тінің тарихын зерттеу, көрнекті да- рындарын бағалау мәселесі қызу талқыға түсті. «Темірбайдың» «Қа- зақ әдебиетінің тарихынан» атты мақаласы, оған қарсы Ғ. Мүсіре- повтің «Қисық сынға әділ төре» мақаласы шықты. Сол секілді «Тоқ- пақ» деген атпен (С. Қожанов) «Жа- қындық па, жалақорлық па?» де- ген мақала да жарық көрді. Сәбит пен Ғабиттің пікірлерінде қа зақ әдебиеттану ғылымында өріс ала бастаған нигилистік көз қарас пен «тұрпайы социологизм» теория- сы ның әсері сезілсе, «Темір бай» мен С. Қожановтың ойларында «бірыңғай ағым теориясынан» туын- Ре по зи то ри й К ар ГУ |