Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
проблемалық мәселені алға қояды. Бұл проблеманы шешуде М. Әуезов әдеби мұраны зерттеу саласындағы өзінде дейінгі және сол кезеңдегі жаңашыл ой-пікірлерді басшылыққа алады. М. Әуезов қазақ фольклорын ғы- лыми тұрғыда жан-жақты тексерген бөлімдерден кейінгі соңғы тарауды «Зар заман ақындары» деп атаған да, оған Асан қайғы, Бұқар жы- рау, Махамбет, Шортанбай, Мұрат, Ы. Алтынсаринді жатқызған. Ав- тор ауыз әдебиеті мен жазба әде- биеттің арасын бөлетін кезең деп әдебиеттің көркем өнер саласы ретінде «әлеуметтің халін ұғып, жоқтап, ел қамын ойлай бастаған» кезеңді алады. Осы кезден бастап «барлық ақындардан қалған сөздер- ді жазба әдебиетке қосамыз» деп көрсетеді. 1920 жылдардағы «Жазба әдебиет Абайдан басталады» деген ұғымға қарсы шыға отырып, Абай- дан бұрынғы ақын-жырауларды ауыз әдебиетіне жатқызып жіберушілер- мен келіспейді. Зар заман ақында рын ақылшы би, қария және толғау айт қан жырау деп екіге бөле келе, олар дың негізгі міндеті өлеңшілдік емес, ел- ге басшылық жасап үлгі-өсиет айту, әлеумет қамын ойлау деген тұжырым білдіреді. Бірақ, осы екі сипаттағы ақындарды «Бұлар өз заманындағы қазақтың жоғарғы тобынан, билер, басшылар ортасынан шыққан, өздері әкім» деп «тұрпайы социологизм» көз қарасымен бағалайды. Абайға де йінгі ақындардың барлығын хан- дық қоғамның жыршысы дей отыр- са да, автордың мына пікірі көңіл аударарлық. «Қазақтың жазба әде- биеті кешегі өткен Абай емес, одан көп арғы жердегі көп сай мен саладан суат алатынын түсінеміз». Бұл пікірін дәлелдеу мақсатында Асан қайғы мен Бұқар жырау өлеңдеріне әдеби- тарихи тұрғыда социологиялық тал- дау жасайды. Асанның Жәнібек хан- ға, Бұқардың Абылай ханға айтқан өлеңдерінің мәнін аша келіп, олар- дың ел ақылшысы, ел қамқоры да бо- ла білгеніне көңіл аударады. Әйтсе де М. Әуезов Абайға дейінгі әдеби мұра- ға «Хандық, билік қоғамның мүдде сін жырлаған әдебиет» деген көзқарас та болған. Оған автордың:«Тарих сы- нымен қарағанда, Асан қайғы мен Бұқар жырау – қазақ қауымының жоғарғы табынан шыққанмен билер ортасынан шыққан ақындар. Өздері де ел меңгеріп жүрген басшы, ұлық. Бұларды туғызған қазақ тарихының хан билеп, би билеген дәуірі. Сон- дықтан дүниеге көзқарасы, ұғымы, ел тіршілігіне берген бағасы барлы- ғы да хан мен би заманының ой- негізін, салт-санасын білдіреді» де- ген пікірі дәлел. Бұл көзқарас Ма- хамбет, Шортанбай, Мұрат, Ыбырай шығармашылықтарына байланыс ты атап айтылмаса да, оларды халық ақындары деп те бағалайды. Асан қайғы, Бұқар жырау өлеңдерінен Ре по зи то ри й К ар ГУ |