Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
масын әдеби дамудың дәстүрлі жо- лына сай зерттеуді қолға алуының орнына, «ұлтшылдық-байшылдық» және пролетариат әдебиетінің бас- ты ерекшеліктерін анықтаумен ай- налысуына мәжбүр етті, ақын-жа- зушылардың творчестволық бағы тын тек серуді басты нысанаға алып ке- туіне ықпал жасады. Н. Төреқұловтың «Темір қазықта» жарияланған «Асау тұлпар» (1923, №1) атты сынына бай- ланысты айтыста С. Сейфуллинді жақтаушылардың өз мақалаларында пролетариат ақыны екенін дәлелдеу- ге көп күш жұмсаулары да сол се- бептен еді. «Сәкеннің сырын» ашқан Ғ. Жәнібекұлының мақаласы («Еңбек- ші қазақ», 1929, 21 тамыз) секілді бірнеше әшкерелегіш дүниелер, төң- керісшілдер Ж. Орманбайұлы бас- таған бірнеше адамның «Сәкеннің сыры олай емес, былай» («Еңбекші қазақ», 1929, 16 қыркүйек) деп ара- ша түскеніне қарамастан револю- ция жыршысы деп жүрген Сәкенге «Менің қаталарым туралы» («Еңбек- ші қазақ», 1929, 2 қыркүйек) деген мойындау мақаласын жаздыртып тын ды. Ал Сәкеннің бұл мойындауы дегеніміз – төңкерісті теңдік деп ұғып қуана жырлаған әдебиеттің бірте- бірте таптық, партиялық қағиданың қамытын киіп жасқаншақ тартып, саясатқа ашықтан ашық бас шұлғуға көшкен бүкіл әдебиеттің мойындауы. Бұл Мағжан поэзиясы төңірегін- де болған айтыста да анық байқалды. «Тұрпайы социологизмге» қарсы ұлт тық әдеби-теориялық ой-пікір екіге жарылды. Төңкерісшілдер Сә- кен ді пролетариат ақыны екенін дә- лелдеп жатса, «ұлтшыл» атанған- дар Мағжанның «ұлтшыл-байшыл» емес екенін көрсету үшін ара түсіп, «Мағжанның ақындығы» се кілді ғылыми мәні терең мақала да жаз- ды. Бірақ, Ғ. Тоғжанұлының «Мағ- жанның ақындығы, Жүсіпбектің сыны», «Көркем әдебиет туралы марксшілдер не дейді, Жүсіпбек не дейді» секілді дүниелері жазы- лып, ақыры Мағжан өз кредосы- нан бас тартып, «Тоқсанның тобы» атты өлеңін жазуға мәжбүр болды. Біле білсек, бұл да ұлт әдебиетінің ғасырлар бойы келе жатқан дәстүрлі жолынан жаңылып, жаңа заман идеологиясының қол шоқпары бо- луға айналған жеңілісі. «Тұрпайы социологизмді» жақтаушыларды ай тақтап қойып, соның негізінде өз үстемдігін құруға жанталасқан маркс тік-лениндік идеологияның жеңі сі. Әдебиетті өз идеология- сын жырлатуды, ғылымда өз әдіс- на масын қолдануды толық та- лап еткен партиялық саясаттың 1925 жылғы «Партияның көркем әдебиет саласындағы саясаты» де- ген қау лысынан кейін бар билікті өз қолына алуы еді. Кейінде «түрі ұлттық, мазмұны социалистік» деп келгенімізбен екеуі космополит- тік, социалистік болған әдебиетті Ре по зи то ри й К ар ГУ |