Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
сұңқардан» кейінірек, төңкерістің он жылдығына арнап жазылғаны тарихи шындық. Сапалық деңгейі әр түрлі болғанымен, сандық жағы нан осын- шама шығарманың жазылуы және ол баспасөз бетіндегі ма қалаларда қызу талқыға түсуі тегін емес. Бұл ұлттық сыншылдық жә не ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікірдің дра - малық жанр туралы теориялық ұғым-түсініктерді біршама мең- ге ре алғандығын дәлелдейді. Осы дра малық шығармалардың біразы клас сика ретінде қазақ драматур- гия сының алтын қорына енуі де оған айқын мысал. Сонымен қатар, ол осы драмалық шығармаларды сөз еткен рецензиялық, сыни жә- не әдеби мақалаларда көрінетін әдеби-теориялық ой-пікірдің си- патынан да анық көрінеді. Қазақ драматургиясының тарихын зерттеу- шілер Ә. Тәжібаев, С. Ордалиев, Р. Нұрғалиевтер осы кезеңдегі драма жанры жаңа пафос, тың идея, соны концепцияларға бара алғандығын атап көрсетеді. Ендеше оларға бару үшін әдеби-теориялық білімнің жо- ғары болуы керектігі айтпаса да тү- сінікті. Жалпы алғанда, төңкерістен кейінгі алғашқы он жылда әдебиет- тің қай жанр болса да құлаш сер- меп, қанатын кеңге жайғаны ақиқат. Әрине, төңкеріске дейінгі әдебиет- пен салыстыра қарағанда. Олай болса, жанрлық тұрғыда осынша өркендеуге тек қана табиғат берген дарындылықтың аздық етерін ой- ламаса болмас. Мұндайда теория лық білімдер жүйесінің арқалар жүгі мен атқарар қызметі де оңай емес. Рас, сауық кештерінде қойылған және жарық көрген драмалық шығар- малар туралы әр түрлі сипаттағы ма- қалаларда көп жағдайда дәуір тала- бына сай социологиялық арқауы ба- сым талдау, образ тұлғасынан тап тық сипат, диалогтан саяси астар іздеу, кейде автордың саяси көзқарасын анықтау мақсатында жеке басқа ұрыну, ол жолда өткенді қазбалап «тыр нақ астынан кір іздеу» де бол- май қалған жоқ емес. Әйтсе де әдеби- теориялық ой-пікір драмалық образ және тип, тартыс проблемасы, оқиға динамикасы, шығарма және өмір шындығы, драма және сахналық қо- йы лым, тақырып пен идея секілді күрделі мәселелерді игеру жолында танымдық қадамдар жасап жатқаны байқалды. Бұл мақалалардың әр қай сына тоқталып драма жанры- на теориялық талдау жасаған тұс- тарын іздеп жату артық және сын тарихын тексерген еңбектерде сын- ның теориялық деңгейін көрсету мақсатында жан-жақты қаралған- дықтан қайталап жату орынсыз. Сол себептен де негізгі ойымызды айтуды жөн деп санаймыз. Әдеби жанр, оның ішінде дра- маны сөз еткен 1920 жылдардағы жазылған осы мақалалар үш түрлі сипатта көрінді. Оның алғашқысын Ре по зи то ри й К ар ГУ |