Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
әдеби-теориялық ой-пікір оларды сөз етуді енді ғана қолға ала бастаған еді. Сонымен қатар, әдебиет тура- лы ғылымның тууы – әдебиет тари- хынан не теориясынан белгілі бір терең мәні бар еңбектің жазылуымен жүзеге аспақ емес. Ол – зерттеушілік ой-пікірдің қайшылықтарға толы ке- зеңдерінен тұратын ұзаққа созыла- тын процесс. Бұған қоса әр кезеңде туындаған әдеби-теориялық білімдер жиынтығы мен сыншылдық таным- білік тудыратын көркем әдебиет те қажет. Қорыта келгенде, ұлттық әдеби- теориялық ой-пікірдің ғасыр лар бой ғы ғылыми бағыттағы ізденіс- терінің нәтижесі ретінде «Әдебиет танытқыш» дүниеге келді де, әде- биет туралы ұлттық ғылымның туа бастағанын дәлелдеп берді. Ол әде- биеттану ғылымының туып-даму жолындағы келешек ғылыми-зерт- теу жұмыстарына негіз және басшы болуға тиіс еді. Амал не, екі-үш жыл- дан кейін А. Байтұрсыновтың қазақ зиялыларына төнген алғашқы саяси зұлматтың құрбандығына айналу- ынан бастап, жетпіс жыл бойы ең- бекті ғылыми айналымнан шығарып тастадық. Әйтсе де әдебиет теория- сынан кейінде жазылған еңбектерге негіз болумен қатар, танымдық із- деністерде табан тірер басты қайнар көз болып қала берді. Біз бүгінде «Әдебиет танытқыштың» түркі тіл- дес халықтар ішінде кездеспеген құбылыс екенін мақтана айтуға тиістіміз. 1925 жылғы «Партияның көркем әдебиет саласындағы саясаты тура- лы» қаулының алға қойған «пролета- риат әдебиетінің үстемдігін орнату, ұлтшылдық буржуазияшыл элемент- терді әшкерелеу» секілді міндеттері орындалып шыққан соң, 30-жыл- дардың бас кезінде маркстік-ленин- дік идеологияны басшылыққа ала отырып, «түрі ұлттық, мазмұны со- циалистік әдебиет» жасауға қадам жасалды. Әдебиет осы жаңа идео- логиялық талап-тілектеріне сай жанрлық тұрғыдан дами бастады. Осыған орай сыншылдық және әдеби-теориялық ой-пікір азды- көпті жинаған тәжірибесін пайда- лана отырып өркендеуге тиіс еді. Бірақ, сыншылдық ой-пікір ҚазАПП бас шылығы тарапынан болған әде- биеттегі жікшілдік мәселесімен ай- налысып кетті де «тұрпайы социо- логизмнің» солақай көзқарасының ықпалына түсіп кетті. Бұл әдеби- теориялық ой-пікірге де әсер етіп ҚазАПП теоретиктері ұсынған «Д. Бедныйша жазу керек» деген ұранға, «байлар әдебиетін басып озу керек» деген шақыруға сай, сол кездегі РАПП-тың позициясынан туындаған «жанды адамды көрсету», «Плеханов ортодокциясы үшін», «төтен әсер» сияқты теориялық теріс қағида лар ды сөз етіп кетті. С. Мұқановтың «Блок- шылдықтан демьяншылдыққа» («Жа- Ре по зи то ри й К ар ГУ |