Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
азаматтық романтизмнің пайда бо- луын атап-атап көрсетеді. Мысалы, «В 1820-х годах Лимартин своей ли- рикой создал религиозно-моралисти- ческое течение французского роман- тизма... Крупнейшим представителем гражданского романтизма в Франции был Виктор Гюго», «В Германии сна- чала возник религиозно-моралисти- ческий романтизм представленный творчеством Новалиса и Гофмана. Гражданский романтизм в Германии не обладал ни отчетливостью идеа- лов, ни сильными талантами», – деп нақтыласа, орыс әдебиетіне келген- де «Сначала в России развивался религиозно-моралистичесий роман- тизм, особенно ярко представленный творчеством Жуковского», – деп жа- зады. Бұларды М. Горький: «Керек десе француз әдебиетінде лаулап өскен романтизмнің жалпы бағыты бірдей емес, бір жағы мистикаға ұрынған нағыз реакцияшыл болса, екінші жағы, өсіп әдебиет әлемінде ірі өзгеріс жасаған романтизм», – деп екіге жіктеп тастағаннан кейін, кеңестік дәуірдегі әдебиеттану ғы- лымында «революцияшыл роман- тизм», «реакцияшыл романтизм» де- ген атаулар пайда болды [66]. Оны Ә. Байдилдин мақаласына байланы- сты жоғарыда айтып өткенбіз. Бұл тұрғыдан келгенде, «Әдебиет танытқыштағы» діндар дәуір деп отырғаны – діни-моральдық роман- тизм, маркстік-лениндік әдіснама бойынша айтсақ, реакцияшыл кер- тартпа романтизм болып шығады. Ал ділмар дәуір – азаматтық романтизм, яғни қазірше атасақ, революция шыл романтизм. Сындар дәуір – сын шыл реализм атауының баламасы екені анық. Бұдан шығатын қоры тынды: А. Байтұрсынов әдебиет тари хын тарихи кезеңдерге бөліп отырған жоқ, әдеби дамудың заңдылығына орай көркемдік әдіс тұрғысынан дәуірлеп отыр. Олай болса, Абайға дейінгі ақын-жыраулар, әнші ақын- дар шығармашылығы реализммен дамып келді де, сыншыл реализм- ге ауысты деген пікір туындайды. Әрине, ғылыми дәлелдеу қажет. Абай қазақ әдебиетінде сыншыл реализмнің негізін қалады дегенде оның аспаннан түспегенін, әдеби дамудың тарихи сабақтастығы бо- йынша қалыптасқанын ғылыми не- гіздеу қажет-ақ. Осы сыншыл реа- лизм туралы сонау 1920 жылдары А. Байтұрсыновтың сындар дәуір деп атағанын ұмытпайық. Сын- дар дәуірге деген ойлардың бәрі де профессионалдық әдебиеттің көркемдік әдісіне, алған бағытына құйылатын таным-білік екені дау- сыз. Рас, «Әдебиет танытқышта» әде би ағымдар мен көркем образ, та- қырып және идея, сюжет және ком- позиция туралы әдеби-теориялық тұрғыдағы жүйелі баяндалған тарау- лар жоқ. Бұлардың қамтылмауы кем- шілік болып табылмайды. Себе бі, Ре по зи то ри й К ар ГУ |