Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
Көп томдықтың, яғни «үлкен қо ғамдық мәні бар күрделі еңбек- тің аз ғана уақыт ішінде жасалуы – әдебиеттану ғылымының қан ша- лық ты өркен жайып өскеніне дәлел. Әдебиет тарихы көптеген ғылыми- зерттеу жұмыстары негізінде жа- салды. Бұған дейін жарық көрген еңбектердің бәрі және әр қилы себеп- сылтаумен әдебиеттанудың арнасы- на тартылмай келген әдеби мұра- лар дың да қадір-қасиеті де ескеріл- ді». Бұл кезде фольклорлық мұраны зерттеудің лениндік теорияға сай әдіснамалық мәселелері қырғыз эпо- сы «Манас» туралы жиында (Фрунзе, 1952), «Қазақ эпосы туралы» айтыста (Алматы, 1953) СССР халықтары- ның эпосы туралы (Москва, 1954) «Алпамыс» туралы (Ташкент, 1956) республикалық ғылыми мәжілістер- де бүкілодақтық дәрежеде бір жүйе- ге түсірілген де болатын. Сондықтан көп томдықтың 1960 жылғы бі- рінші кітабы 1948 жылғы «Қазақ әдебиеті тарихының» 1 томына бай- ланысты қабылданған партиялық құжаттардағы сыннан «қорытынды» шығара отырылып жазылды. Оған кеңестік фольклортану ғылымының мақсат-мұраттарына орай жазыл- ған М. Ғабдуллиннің 1958 жылғы «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» оқулығы мен басқа да ғылыми мақалалардағы таптық сипаттағы із деністердің барлығы қамтылды. Осы кезге дейінгі әр түрлі ғылыми еңбектерде әр сипатта болып кел- ген фольклорлық жанрлар мен оның түрлерінің ғылыми классификация- сы жасалды. Олардың жиналуы мен жариялануы және зерттелу тарихы туралы мол мәліметтің берілуі, әлі де болса ғылыми тұрғыда анықтайтын мәселелердің көрсетілуі, жеке жанр- лар мен шығарманы талдаудың әдеби-теориялық сипатының терең- дей түсуі, сөз жоқ, айтарлықтай та- быс еді. Әрине, бүкіл кеңес еліндегі фольклортануда басшылыққа алы- нып отырғандықтан, әдеби мұраның халықтығы және таптығына сай бағалаудан қалыс қала алмады. Әйт- се де саяси әсіре сақтықтың орын алуы салдарынан аңыз әңгімелердің ертегілер құрамында көрсетілуі, жұ- мысшы жырлары деген жаңа жанр- дың енгізілуін қателік деп есепте- меген күннің өзінде бұрын зерттеу нысанасына түсе қоймаған жанрлық түрлер туралы тың барлаулар жасал- май қалуын атап айту керек. Соны- мен қатар, Қазан төңкерісіне дейінгі және кейінгі қазақ фольклорының туу, даму жолына арналған тарау- лардың ғылыми жаңашылдығы бол- мағанмен, ғылыми әдіснамалық тал- даудан көрі шолу мәніндегі сипат басым түсіп отырған. Олар да қазақ фольклортануының қалыптасуында аса зор үлес болып қосылғаны- мен, ты йым салынған еңбектер- дің қам тылмауы – заман талабы- нан туған дығы айтпаса да түсінікті. Ре по зи то ри й К ар ГУ |