Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
Ноғайлы дәуірлеріне бөліп, «Едіге», «Ер Тарғын», «Ер Сайын», «Шора», «Қобыланды» сияқты батырлар жыр- ларын сол кезеңдерге жатқызады. Қобыландының тарихта болған адам екенін дәлелдеу мақсатына бірне- ше мысалдар келтіре отырып, ба- тыр мен Құртқа образына сипаттама береді. Осы мақаладағы бір көңіл ау даратын бір пікір: «Қобыланды – елдің қиял қылған батыры, бұл өз руы ның мақтанышы. Елінің қор- ғаны. Жаугерлік, тыныштық жоқ за- манда, жағалай шабыс, құба қал мақ заманы сияқты аума-төкпе заман- да, амандықты, тыныштықты ті ле - ген ел батырды қиял қылған», – дей келіп, эпостық жырлардың та- рихи оқиғаның салдарынан туға- нымен, халық өз арман-тілегіне орай толықтырып, өңдеп ұрпақтан-ұр- паққа жеткізетініне тоқталады. «Зерт- теу әдістерінде байқалған кейбір қай- шылықтарына қарамастан, М. Әуе- зовтің батырлар жырының шығу көзі, оған халықтың творчестволық қа- рым-қатынасы ондағы тарихи оқиға- ның халық қиялы мен тілегіне сәйкес суреттелуі, бірлік, елдік, патриот тық мотивтер, жырдың кейіпкерлері, тілі туралы айтқан топшылаулары мен батыл байқаулары 1920 жылдар үшін батырлар жырын зерттеудегі үлкен жаңалық еді» [32, 176]. Теориялық, жанрлық жақтан те рең талдауларға бара қоймаса да, 1920 жылдардың бас кезіндегі мақала- ларда фольклорлық шығармалардың тарихилығы туралы проблеманы сөз етуінің өзі ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің өрісін аңғарта алатын еді. Жаңа дәуірдің әдебиетін туды- ру мәселесі, оның идеялы, шы- ғармашылық бағыты қандай болуға тиіс, ол қандай көркемдік әдіспен өр кендеуі керек деген проблемалар 1920 жылдардың орта шенінде анық бой көрсетті. Оның сөз болуы бір жағынан фольклорлық мұраға да қа- тысты болды. «Кімнен үлгі аламыз» деген ке- зеңдік сауалға жауап беру барысында дәстүр мен жаңашылдықтың тарихи сабақтастығы кең сөз болды». Олар- да ғылыми-зерттеушілік сипат жет- пей жатқанымен, мәдени мұра тура- лы лениндік қағиданың ықпалын да айтылғанымен, фольклорлық үлгі- лер мен атақты ақын-жыраулардың классикалық мұрасын әділ бағалау, одан үлгі алу, үйрену жолын наси- хаттау саласында бірталай ізденістер болды. Сөзіміз дәлелді болуы үшін бел- гілі қоғам және ұлт қайраткері, сын- шы, әдебиетші С. Садуақасовтың «Әде биет туралы» мақаласындағы әдеби мұраға деген көзқарасына тоқ- тала кетелік. Автор нигилистік ба- ғытты сынай отырып: «Ескіден қал- ған мұраға біз ие боламыз ба, жоқ болмаймыз ба? Бұл – үлкен негізгі мәселенің бірі. Біздің көбіміз (мен біз дегенде коммунист сыншыларды ай- Ре по зи то ри й К ар ГУ |