Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж



Pdf көрінісі
бет116/441
Дата16.05.2023
өлшемі3.59 Mb.
#473784
түріОқулық
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   441
Okulik XX kazak adebiet

ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
көшпелі тұрмыс кешкен халықтар 
мәдениетіндегі айтыстың мәні мен 
орнына жалпылама тоқтала келіп, 
жанрлық сипатына кең түрде қарап, 
бірнеше түрге бөледі. Әр түрінің 
шығуын халықтың әдет-ғұрып, салт-
санасына байланыстыра қарап, бәдік, 
өлі мен тірінің айтысы, жұмбақ ай-
тысы деп жүйелейді. Автор айтыс-
тың адам бойындағы туа бітетін та-
би ғи дарындылық, импровизатор лық 
қасиетке тікелей байланыстылы ғын 
жыршы мен ақынның өнерпаз дық 
келбетін салыстыра отырып дә лел-
дейді. «Қазақ тұрмысының жағ да-
йына жазба әдебиет тумаған кезде 
ақынға ақын деген атақ әперетін – 
айтыс, ақын өзінің ақындық күшін 
көп алдында таныту керек. Ақын 
мен жыршының айырмашылығы 
ақын ның негізгі кәсібі өз жанынан 
өлең шығару (импровизация), жыр-
шының негізі шығарған даяр өлең-
ді жырлау», – дей келе, айтысты ел-
дің қатты қадірлейтініне, сүйсіне 
тыңдайтынына орай, оны халық ор-
тасына кең тараудағы жыршы-жы-
раулардың еңбегін де жоғары ба-
ғалайды. Ал айтыстың өнер жары-
сы, сөз сайысы ретінде эстетикалық 
талап-талғамды, үлкен білімділік пен 
қабілеттілікті қажет ететінін ақын-
дардың өнерпаздық тұлғасына таби-
ғи таланттылығына байланыстыра 
тың пікір білдірген. Қазақ халқы ның 
айтыс жанрын өнер деп бағалаға-
нын, өнер адамын құрмет тұтқанын 
Абайдың, Шортанбай, Дулат ақындар 
поэзиясын сынаған өлеңін мысалға 
келтіре отырып, Бұқар, Сыпыра жы-
рау, Махамбет, Шернияз, Әсет, Кем-
пірбай, Шөже, т.б. жырлары мен 
ай тыстарынан нақты үзінді алып 
дәлелдейді. 
Мақалада қыз бен жігіт айты-
сы ақындар айтысымен бірге тұр-
мыс-салт айтыстары деген түрге 
жатқызылып, «Әсет пен Рысжан», 
«Ақ сұлу мен Кеншінбай», «Біржан-
Сара», «Омарқұл мен Тәбия» ай-
тыстарына ерекше көңіл бөлінген. 
Автор айтыстың жанрлық сипатын, 
әр түрге топтастыра бөлу мен ха лық 
поэзиясындағы орнын анықтауды 
басты мақсат етіп алғандықтан, ай-
тыстың көркемдік ерекшелігі мен 
тіліне көп назар аудармаған. Әйтсе 
де мақалада ақынның өнерпаздық 
тұлғасы, айтыс өнері жайында соны 
тұжырымдар бар.
Ауыз әдебиетінің әр жанрын те-
реңдеп жеке зерттеген осы жоға ры-
дағы мақалалардың қазақ фолькло-
ристика ғылымының әдебиеттану 
ғылымында жеке сала болып дамуын-
да өз үлестерін қосқаны анық. Зерт-
теу нысаналары фольклорлық шы-
ғармалар болғанмен, фольклортану 
бағытындағы біз қарастырған ма-
қалалар қазақ әдебиеттану ғылы-
мының туу кезеңінде әдеби-тео рия-
лық таным процесіндегі ғылыми әдіс-
наманың қалыптасуы мен ғылыми 
ұғымдар системасының қалыптасу 
Ре
по
зи
то
ри
й К
ар
ГУ


133


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   441




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет