Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
гиясын жырлайтын шығармаларды өздерінің ұлтшылдық пікірін жасы- рын насихаттау үшін пайдалануда» деген қате ұғым орын алып, әдеби мұраны жариялауда бірталай еңбек еткен «Шолпан», «Абай» журналда- ры ұлтшылдықтың ұйымдық орга- ны ретінде танылды. В. И. Лениннің мәдени мұра туралы қағидаларын басшылыққа алып, өздерін «жаңа мәдениет, жаңа пролетарлық әдебиет жасаймыз» деген пролеткультшыл- дар классикалық мұраны, Абайды жоққа шығарды. «Олар Абайды өз- дерінің идеялық көсемі ретінде көтерді, одан үйренуге шақырады» деген сияқты пікірлер айтып, әдебиет тарихын зерттеудің кең өріс алуына кедергі келтірді. Классикалық мұраны зерттеуде- гі жұмыстарға пролеткультшылдық ни ги лизмнің әсерін сөз еткен- де, С. Мұқановтың сол кездердегі мақалаларына соқпай өте алмаймыз. «Жаңа дәуір ұсынған ұлы идея ларды жүзеге асыруда талай бұра лаңдар кездесті. Әсіресе, әдеби-мәдени мұ- ра саласында «дөрекі социологизм» мен пролеткультшылдық дәуір леп тұрғанда, Николайдың «малайы» – Пушкин, граф Толстой, «қарашек- пенді Ресейдің ақыны» – Есенин, нәзік жанды Блоктардың бізге керегі жоқ, оларды тарихтың қоқысына тас- тау керек» деп жатқан көзқарастан ешкім де, оның ішінде С. Мұқанов та сырт қала алған жоқ». С. Мұқановтың «Қара тақтаға жазылып қалмандар, шешендер», «Көркем әдебиет тура- лы», «Қазақ әдебиеті туралы қо- рытынды пікірім», «Әркім өзінше ойлайды» атты мақалаларында «ұлт - шыл-алашордашыларға» қарсы кү- рестің салқынымен нигилистік жә- не «тұрпайы социологизм» көзқа- расында пікір білдірді. Автор «қазақ әдебиеті өзін-өзі үлгі алатын дәуірге жеткен жоқ» деп халықтың, оның да- рынды өнер иелерінің әдеби мұрасын жоққа шығарды. Абай поэзиясы ның ағартушылық, жаңашылдық, сын- шылдық сипатын дұрыс бағалай отырса да, «Абай – байшыл таптың ақыны» деген қорытынды жасайды. С. Мұқановтың пікірлерінде про - лет культшылдық солақай сын шыл- дық басым болғанда ғылы ми-зерттеу әдісі, тәжірибенің жетіспеуі, көпте- ген әдеби-тарихи проблемалардың жаңа көтеріліп жатқаны айқын се- зіліп тұрды. Ғылыми зерттеушілік ой-пікірдің ұлт әдебиетінің тари- хи даму жолын зерттеуге ұмтылып жатқан шағында, яғни «Дүниені тү- лен түртіп, аударылып-төңкеріліп жатқанда алашшылдар болсын, төң- керісшілдер болсын сөзден де, істен де тартынбай, әрқайсысы өз керегін айтты, жазды. Төңкерісшілдер өкі- меттік билікке ие болған қоғамдық- әлеуметтік күштерге арқа сүйей оты- рып, маркстік-лениндік түсініктің үде сінен шығуға, бұлжытпай орын - Ре по зи то ри й К ар ГУ |