Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| V БӨЛІМ. Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер
сондай-ақ әдебиет мазмұнын мәң гіге берілген қарапайым тұрақты пси- хологиялық «комплекстердің» аз- даған мөлшеріне жатқызылды. Мұн- дай «комплекстер» болып Фрейд жә не оның ізбасарлары үшін «эдип комп лексі» (бұл – сәбидің әкесіне деген санасыз түрдегі қызғанышы) және оған туыс басқа да комплекс- тер табылады. Олар өздерінің траге- диялық мәніндегі бастапқы, «жалпы адамзаттық» психологиялық қалып- тасулар болып саналады. Фрейд үшін психика «элементтерін», «мәңгі» жә- не ұсақ, бөлінбейтін бірліктерді со- лар құрайды. Міне, осы себептен, психолог пен әдебиетшінің міндеті болып мәңгіге берілген психиканың өздерімен зерттелетін күрделі құбы- лыстарының бөлінуі болып табыла- ды. Тарихи түрлілік пен күрделілік Фрейдтің өзгермейтін әдісінің қа- рапайым мен бір қалыптылығы, гени- альды идеологиялық құрылымды не- вроздар мен басқа ауру психиканың патологиялық құбылыстарға жатқы- зылуы – 1900-1910 жылдардың өзін- де Фрейдтің кейбір шәкірттерін оның әдісін «іштен» реформа жасауға тал пынуға алып келді. Бірақ Фрейд әдісінің негізгі теріс жағы – адамзат психикасының мазмұнын тарих тан тыс, тарихилық константты био- логиялық элементтерге деген тал- пыныс – ұстазымен келіспеген шә- кірт терінде де өзгертілген жоқ. Бұған нақты куә болып, К. Г. Юнгтың көз- қарастары табылады. Айтылған жайт- тарға көз жеткізу үшін әлемге бел гілі психиатр және психолог З. Фрейд - тің тікелей еңбегіне тоқталу керек. «Біз зерттеулерден бастайық. Оның нысаны болып аурумен байла- нысы жоқ, кез келген сау адамда байқалатын әрі жиі кездесіп, өзін көп қызықтырмайтын құбылыстар табылады. Бұл адамның қате іс-әре- кеттері (Fecһlleistungen) деп атала- ды: шатаса, қате айту (оговорки) – біреу бір нәрсе айтқысы келіп, бір сөздің орнына басқа сөзді қолдана айту; қате оқу (очитки) – басылған немесе жазылғанды басқаша оқу; қате есту (ослышки) – адам оған айтылғанды емес, керісінше, басқа, бұл жайтқа қатысы жоқ сөздерді есту» [92,119]. Ақынның қате айту (оговорки) немесе басқа қате іс- әрекеттерді көркем құрал ретінде қолдануы жиі кездеседі. Әрине, бұл өзінің қате жазған сөзін ақынның өзінің кейіпкеріне қате айту түрінде кейіннен қалдыру емес. Ол қате ай- тумен бізге бір нәрсені түсіндіргісі келеді және біз нені білдіретінін, нұсқап тұрғанын ойлануымыз керек: ол кейіпкердің шаршағанын немесе бей-жай күйде болуын нұсқағысы келіп тұр ма? Әрине, ақынның қате айтуды белгілі мәнге ие түрінде әрқашан да қолданады деу асыра айтқан болады. Шындығында, ол мә- ні жоқ психикалық кездейсоқтық бо- Ре по зи то ри й К ар ГУ |