Химия пәнінен өткізілетін практикалық жұмыстар (оқу-әдістемелік нұсқау) Нургалиева Зәмзәм Нурбауловна

1. 
   Синтездік талшықтардың физикалық қасиеттерін тексеріңдер: а) түсі; ә) балқуы; б) органикалық еріткіште еруі; в) созылуы. Талшықтың созылуын суретте көрсетілгендей тексеріңдер: жіптің бір ұшын сақинаға байлаңдар да, жайлап бұрыңдар. Жіп үзілгенше қанша бұрадыңдар, соны санаңдар. Осылай жасанды талшықтарға да тексеру жүргізіңдер.
   
2. 
   Синтездік талшықтардың химиялық қасиеттерін тексеріңдер: а) күкірт қышқылының әсері; ә) сірке қышқылының әсері; б) сілтінің әсері.
   

Тақырыбы: «Пластмассаның қасиеттерін зерттеу»

Жұмыстың мақсаты: оқушылардың күнделікті өмірде кездестіретін пластмассаларды танып білу икемділіктерін қалыптастыру. Полимерлер туралы білімдерін қорытып, бекіту.

Жұмысқа қажетті құралдар мен реактивтер: электрөткізгіштікті сынайтын құрал, сынауық орнатылған тұрғы, газ жүретін түтікше, қысқыш, қайшы, спиртшам, сіріңке, әртүрлі пластмасса: полиэтилен, поливинилхлорид, полистирол, полиметилметакрилат, фенол-формальдегид пластмассасы, 20%-тік күкірт қышқылы және азот қышқылы, натрий (калий) гидроксиді, бром суы, 0,1%-тік калий перманганатының ерітіндісі, бензин, дихлорэтан, лакмус қағазы (көк, қызыл), су.

Сабақты жүйелі түрде өткізу үшін алдын ала зертханада пластмасса үлгілері беріледі. Пластмасса түйіршіктерінің көлемі сынауыққа енетіндей болу керек. Пластмассалардың атын қысқартылқан күйде қолданған жөн. ПЭ – полиэтилен, ПС – полистирол, ПВХ – поливинилхлорид, ПМ – полиметилметакрилат, Ф – фенопластар. Пластмассаларды анықтау үшін нөмірленіп бөлек қалтаға салынған 5-6 пластмасса үлгілерінің түйіршіктері беріледі.

Мұғалім оқушыларға пластмассаларды сыртқы түріне, тығыздығына, қыздыру мен жану барысында байқалатын ерекшеліктерге байланысты анықтауға болатынын ескертеді. Анықтайтын пластмассалар үлгісі әрбір оқушыға ең кемінде нөмірленген 4-6 үлгіден беріледі. Оқушыларға жеке тәжірибелерді орындау барысында қауіпсіздік ережелерін сақтау ескертіледі.

Пластмассаларды танып білу үшін төмендегідей жазылған кесте алдын ала толықтырылып, оқушылардың алдына қойылады.

1. 
   Қандай пластмассалармен таныстыңдар?
   
2. 
   Пластмассаларды қандай қасиеттеріне сүйеніп анықтадыңдар?
   

Поливинилхлорид Полистирол Полиэтилен Полиметилметакрилат

№	Пластмассалардың аты	Пластмассаның негізгі элементтік құрамы	Жануға әсері	Қыздыруға әсері	Еріткіштердің әсері
					ацетон	бензол	дихлорэтан
1	Полиэтилен		Жанған парафиннің иісін шығарып, көкшіл жалынмен жанады. Жанған кезде полиэтилен тамшысы бөлінеді. Жалыннан алса да жануын тоқтатпайды.	Балқыған күйінде жіп созуға болады	ерімейді	ерімейді	ерімейді
2	Поливинилхлорид	Cl	Түтіндеп жанады, жалыннан алса, бірден жануын тоқтатады	60-70 градуста жұмсарады. 110-120 градуста ыдырайды.	ерімейді	ерімейді	ерімейді
3	Полистирол		Стирол иісін таратып, түтіндеп жанады, жалыннан алған соңда жана береді.	Жұмсарады, балқымасынан жіп созу оңай.	Ісініп, қоймалжың ерітінді береді	Ісініп, қоймалжың ерітінді береді	Ісініп, қоймалжың ерітінді береді
4	Полиметилметакрилат		Жанған эфирдің иісін шығарып, сарғыштау жалынмен жанады	Жұмсарады, жіп созуға келмейді	Ісініп, қоймалжың ерітінді береді	ерімейді	ерімейді
5	Фенолформальдегид пластмассасы фенопластар		Фенол иісін тарата бықсып жанады, жалыннан алса, біртіндеп сөнеді	Қатты қыздырғанда ыдырайды	ерімейді	ерімейді	ерімейді

1. 
   Пластмассаның физикалық қасиеттерін зерттеңдер: а) түсі; ә) қаттылығы; б) беріктігі; в) электрөткізгіштігі; г) тығыздығы (судан ауыр немесе жеңіл); ғ) органикалық еріткіштердің әсері.
   
2. 
   Пластмассаның химиялық қасиеттерін тексеріңдер: а) сілті, қышқыл және органикалық еріткіштер әсеріне тұрақтылығы; ә) спиртшамның жалынына ұстап жанғыштығын, жалынның түрін, жанған кезде газ бөліне ме (ыдырай ма?), иісі қандай, бақылаңдар (тартпа шкаф астында жағу керек).
   
3. 
   Полистирол немесе полиметилметакрилаттың деполимеризациялануы. Суретте көрсетілгендей етіп құрылғы құрастырыңдар. Сынауыққа пластмасса кесегін салыңдар да, аузын тығыны бар түтікшемен тығындаңдар. Бром суы және калий перманганатының ерітіндісімен пластмассаның диполимерленген өнімін тексеріңдер. Не байқадыңдар?
   

Тақырыбы: «Нәруыздардың қасиеттерін зерттеу»

Жұмысқа қажетті құрал-жабдықтар мен реактивтер: нәруыз ерітіндісі, тұз, азот, күкірт қышқылдары, мыс (II) сульфатының ерітіндісі, қорғасын (II) ацетатының ерітіндісі, фенол, формалин, этил спирті, натрий хлориді.



Жұмыстың орындалуы

1. 
   Минерал қышқылдар қатысында нәруыздың тұнбаға түсуі. Үш сынауықтың біреуіне азот қышқылынан, екіншісіне күкірт қышқылынан, үшіншісіне тұз қышқылынан 3 мл құйып, оларға сүт нәруыздарынан 1 мл қосса, ақ түсті нәруыз тұнбаға түседі. Қоспаны шайқаса, азот қышқылы бар сынауықтағы тұнба мөлшері арта түседі де, ал тұз және күкірт қышқылы бар сынауықтағы қоспа еріп кетеді.
   
2. 
   Ауыр металл тұздары қатысында нәруыздың тұнбаға түсуі. Екі сынауыққа 2 мл-ден нәруыз ерітіндісн құйып, біреуіне араластыра отырып, мыс (II) сульфатының ерітіндісінен, екіншісіне қорғасын ацетаты (III) ерітіндісінен бірнеше тамшы тамызса, тұзды ортада нашар еритін нәруыздар ірімшіктелген тұнба түзеді. Мұнда қандай өзгерістер байқалатынын түсіндіріңдер.
   
3. 
   Форманың және спирттің нәруызға әсері. Екі сынауықтың біреуіне этил спиртін, екіншісіне формалин құйып, олардың үстіне 1 мл-ден нәруыз ерітіндісін қосады. Сонда екеуіне де тұнба түзіледі. Тұнбаға су қосып, араластырыңдар. Тұнба ерімейді.
   
4. 
   Нәруызды қыздырғанда ұюы (денатурациясы). Жұмыртқаның нәруызының ерітіндісін сынауыққа құйып алып, қайнағанға дейін қыздырыңдар. Су қоссаңдар тұнба ериді ме? Неліктен тұнбаның ерімейтінін түсіндіріңдер.
   

Тақырыбы: «Тамақ өнімдерін талдау»

Жұмысқа қажетті құрал-жабдықтар мен реактивтер: тұрғыға орнатылған сынауық, пышақ, тасызғыш, сүзгі қағазы, кәрленнен жасалған келі, қысқыш, дәке (12*12см), спиртшам, сіріңке, таза бензин, 0,1%-тік йод ерітндісі, 10%-тік натрий гидроксидінің ерітіндісі, мыс (II) сульфаты ерітіндісі, ұн, туралған ет, жаңғақ, стақанға құйылған су.

Жұмыстың орындалуы.

Етте нәруыз бар екенін анықтау. Сынауыққа 1 г майдаланған етті салыңдар да, оның үстіне 1/3 бөлігіндей су құйып, бірнеше минут қайнатыңдар. Ерітіндіден 2 мл таза сынауыққа құйып, оның үстіне 2 мл сілті ерітіндісін қосып, 3-4 тамшы мыс (II) сульфатын тамызыңдар. Пайда болған күлгін түс нені көрсетеді?

Тамақ өнімдерінен майды бөлу. Сынауыққа 2 см етіп ұн салыңдар да, оның үстіне 3 мл бензин құйып, 1-2 минут бойы шайқаңдар. Сұйықтықтың бірнеше тамшысын сүзгі қағазға тамызыңдар. Бензин ұшып кеткенше күтіңдер. Сүзгі қағаздың бетінде майлы тамшы қалғанын байқайсыңдар.

Жаңғақтың құрамында май бар екенін анықтау үшін оны кәрлен келіге салып ұнтақтайды. Ұнтақталған жаңғақты қағаздың бетіне салыңдар. Қағаз беті майланады.

Ескерту. Бұл көрсетілген тамақ өнімдерінен басқа да тамақ өнімдерін пайдалануға болады. Мысалы, жүзім, қарбыз, т.б.

15-ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Органикалық заттар арасындағы генетикалық байланысты анықтау»

Органикалық заттардың класаралық генетикалық байланысын пайдаланып, берілген заттардан бірнеше басқа заттар алу.

Реактивтер мен құрал-жабдықтар: металл тұрғы, сынауық, шыны, таяқша, ұшы иректелген мыс сымы, қысқыш, газ өткізетін түтік, натрий хлоридінің кристаллы, 10%-тік натрий гидроксиді ерітіндісі, мыс (II) сульфатының ерітіндісі, бром суы, 0,1%-тік калий перманганатының ерітінідісі, концентрлі күкірт қышқылы, этил спирті, 70%-тік сірке қышқылы, мұнай және өсімдік майымен № 1-, 2- сынауықтар.

№ 1- және 2- сынауықтардағы мұнай және өсімдік майының: а) физикалық қасиеттерін анықтаңдар; ә) бұл заттардың органикалық қосылыстарға жататынын дәлелдеңдер;

Этанолдан: а) алкен; ә) альдегид алыңдар. Химиялық реакциялардың теңдеуін құрастырып, рекацияның жүру жағдайын көрсетіңдер. Осы заттардың түзілгенін қалай дәлелдеуге болады?

Қолданылған әдебиеттер

1.А.Мырзабайұлы Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық негіздері Алматы «Білім» -2004

Химия « жаратылыстану –математика бағыты» Алматы « Мектеп» 2013

«Металдар» тарауы бойынша эксперименттік есептер шығару

«Аммиак алу және онымен тәжірибе жасау. Аммиактың судағы ерітіндісінің қасиеттерімен таныстыру

Сапалық реакцияның көмегімен ерітіндідегі иондарды анықтау

«Бейметалдар» тақырыбына эксперименттік есептер шыкғару

Органикалық заттардағы көміртегі, сутегі және хлорды сапалық жолмен анықтау.

9. 6-ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС:

«Этилен алу жіне онымен тәжірибе жасау»

10. 7-ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС:

«Спирттердің қасиеттері»

: «Карбон қышқылдарын алу және қасиеттері

«Органикалық заттарды танып білуге арналған эксперименттік есептерді шешу

«Сірк еқышқылының спирттермен әрекеттесуі»»

: «Органикалық заттарды алу және анықтауға арналған эксперименттік есептерді шешу»

: «Синтетикалық талшықтардың қасиеттерін талдау»

«Пластмассаның қасиеттерін зерттеу»

«Нәруыздардың қасиеттерін зерттеу»

«Тамақ өнімдерін талдау»