Хрестоматия ежелгі дәуір әдебиеті ббк 84(0)3 е 33 «Қазақ әдебиетінің тарихы»
Алтын Орда – Қыпшақ дәуіріндегі әдебиет
жүктеу/скачать 2.03 Mb.
|
Алтын Орда – Қыпшақ дәуіріндегі әдебиет (XIII-XIVғғ.) «Қыпшақтың жазба кітабы» («Кодекс Куманикус»). Аударған Әбжан Құрышжанов.............................................. 229 Рабғузи. «Рабғузи қиссалары». Аударған Нұрлан Сағындықов ............................................. 242 Құтып. «Хұсрау-Шырын». Аударған Әрсен Ибатов.......................................................... 278 Хорезми. «Махаббатнама». Аударған Алма Қыраубаева.................................................... 294 Хұсам Кәтиб. «Жұмжұма сұлтан». Аударған А.Қыраубаева........................................................... 320 Сәйф Сарай. «Жәдігернама», «Түркіше Гүлстан». Аударған А.Қыраубаева........................................................... 348 1 Түрік Білге – кісі аты. Білге «ақылды, данышпан, кемеңгер» деген ұғымды білдіреді. 2 Хан деген сөз. 3 Ақсүйектерге, әскербасыларына берілетін атақ. 4 Оңтүстік. 5 Солтүстік. 6 С.Е. Малов бұл сөзді орыс тіліне чернь (лес и горы) деп аударған. 7 Өтүкүн – қасиетті жердің аты. 8 Сырдария өзені. 9 Тасқа қашап өрнек салатын бедерші. 10 Бір сөзі өшіп қалған. 11 Тастағы өшіп қалған жерге көп нүкте қойып отырмыз. Өшкен сөзді мағынасына қарай ажыратуға болады. 12 Шығыста. 13 Тауға шығыпты. 14 Таудағылар төмен түсіпті. 15 Билеушілерге берілетін атақтар. 16 «Жауға» деген сөз түсіп қалған тәрізді. 17 Дүниеден қайтты. 18 Тайпаның аты. 20 Аш-жалаңаш деген мағынада. «Орамал тонға жүрмейді, жолға жүреді», «Айт – аттынікі, той – тондынікі» дейтін мақалдар қазақта әлі бар. «Аты-тонын олжалап» деген жолды «Қобыланды батыр» жырынан оқимыз. Демек, тон сөзі қазақ арасында күні бүгінге дейін киім мағынасында қолданылады екен. Бірақ бұл сөз ертеректе барлық киімнің орнына қолданылған болса, бертінде халық санасының өсуіне, тұрмысының түзеліп, киім түрлерінің көбеюіне байланысты теріден жасалатын атын (сеңсең тон) ғана сақтап қалған. 21 Өштестірмеді деген мағынада. 22 Тастағы жазулар өшіп қалған. 23 С.Е. Малов. «Күлтегінді үйге қайтардық» деп аударған. 24 Анасыз, жетім деген сөз. Қазақта Жетімек аталған бәйге аттар көп болған. 25 Әңгіме көп әйел туралы болып отыр. 26 Жылай-жылай екі көзі көр болар деп қайғырдым деген мағынада. 27 Мөр иесі. 28 Мешін. 29 Құлпытасты тұрғызуға, оны өрнектеп, жырды тасқа қашап жаздыру үшін жан-жақтан небір шеберлер алдырды деген мағынада. 30 Орыс тіліндегі аудармаларында Тоньюкук деп жазылады. 32 Өзен аты. 33 Өзен аты. 34 Ат шаптырым жер деген сөз. 35 Өзен аты 36 Тоныкөктің іштей жасаған тұжырымы. 37 Хабар 38 Өзеннің аты білдіріп тұрғандай, Жарыс жазығы Алтай тауы мен Ертіс өзенінің аралығындағы қазақ даласының кең жазығы болуға тиіс. Түркі руларының аты сол кезде-ақ ерекше қадірлейтіндігіне қарағанда, Жарыс жазығы, атына сай ірі бәйгелер өткізіліп тұратын, өте белгілі жерге ұқсайды. 39 Халық аты. 40 Күндік – күннен қалқалайтын шатыр. 41 Шербак А.М. Оғыз-наме, Мухаббат-наме. – М., 1959. – С. 22-42. 42 Қат – мифтік жыртқыш аң. 43 «Қырық» сөзі бұл жерде есепсіз көп деген мағынада. 44 Бұйан – ізгілік. 45 Жыда – найза. 46 Ау жерде – аң аулар жерде. 47 Талуй – мұхит. 48 Мүрен – дария теңіз. 49 Қурықан — шатыркөк шатыры. 50 Білдіргілік – елші хат, нота. 51 Оң жақ – шығыс. 52 Бергі – салық. 53 Сол жақ – батыс. 54 Урум – Византия. 55 «Қатылғағу» сөзі – контекске қарай әр түрлі мәнде келе береді. Бұл жерде – «соңына еру, жолында болу» деген мәнде. 56 Сіп-сіңір – сіңір түсті деу. 57 Қағандық – мемлекетін, билігін. 58 Жер сөзі бұл Оғуз қаған иелігіндегі территорияны меңзейді. 59 Түсімел – түсінде көретін, түс жоритын. 60 Түзін – түзу, тура, әділ. 61 Үгіт – ақыл-кеңесін. 62 Араб тілінде жазылғандықтан шығарманың транскрипциясы келтірілмеген (Құр.) 63 Тангуттар – тибеттік қытайлар. 65 Ұлу қауашағындағы жарқыраған інжу. Бұл жолдар қазақ ақындарының өлеңдерінде де көбіне қазақшаға аударылмай беріледі. 66 Хұр – хор қызы 67 Тірлік суы (кейде «Хызыр суы» деп те аталады) – Шығыс аңызы бойынша, адамды мәңгі жасататын су. 68 Мархаба – рақым, ету. 69 Сұлусың, арусың. 70 Шешек – гүл. 71 Дүр – қобдиша. 72 «Хұсрау уа Шырын» дастанының кейіпкерлері. 73 «Жүсіп – Зылиха» қиссасында Жүсіпті ағалары құдыққа тастап кетеді. 74 Жамал – арабша «сұлу, әдемі» деген сөз. 75 Тәрса – христиан дініндегі адам. 77 Сәйф Сарайи кітабын осы әмір Тейхасбекке арнаған. 78 «Ғаріп» деп ақын өзінің Мысырға шет жерден келгенін айтып отыр. 79 Зұмрад — изумруд. 80 Нәмі – аты, есімі. 81 Көрсетілген аудармашылар, сондай-ақ текстердің транскрипциясын да қоса дайындаған. жүктеу/скачать 2.03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|