Хрестоматия ежелгі дәуір әдебиеті ббк 84(0)3 е 33 «Қазақ әдебиетінің тарихы»

Сонымен қатар кітапта түркі халықтарының рухани өмірі мен қоғамдық тіршілігін көрсететін әдеби мол мұралар бар. Одан астрономия, география, медицина, тарих, этнографияға қатысты мәліметтерді табуға болады. Ауызша әдебиет үлгілері; қаһармандық өлеңдер, жұмбақтар, мақал-мәтелдер, аңыз, ерлік, ғашықтық жырлар, сүйіспеншілік жайлы өлеңдер жинақталған.

Қашғари сөздігі Еуропаға XX ғасырдың басында белгілі болған. 1915-1917 жылдары – Стамбулда, 1960-63 жылдары Ташкентте басылып шықты. Қазіргі қазақ тіліне әдеби жағы аударылған (М. Қашғари. «Диуани лұғат ат-түрк»/ Аударған X.Сүйіншәлиев. – А., 1968.). Төмендегі аударма кітаптан алынды.
«ДИВАНУ ЛУҒАТ АТ-ТУРК» (үзінді)
ТАНГУТТАРҒА ҚАРСЫ КҮРЕС ЖЫРЛАРЫ⁶³

Қатұнсіні йоғылады Танғұт бәгін йағылады Қаны ақып зағылады Бойұн сұвын қызыл сағды Әрен алпы оқуштылар Қыңыр көзін бақыштылар Қамұғ толмұн тоқуштылар Қылыш қыңқа күшүн сығды Тәлім башлар йұвалдымат Йағы андын йавалдымат Күдші анын кәвілдімәт Қылыдш қынқа күдшүн сығды Таңғұт һаны йұбылады Өлүм бірлә төпүләді Қаздашлары табалады Өлүм көрүб йүзі ағды Бәгім өзін оғұрлады Иарағ біліб оғұрлады Ұлығ тәңрі ағырлады Анын құт қыв төзі тоғды Таңғұт сүсін үшікләді Кіші ышын әлкіләді Әрін атын бәлелкләді Бұлұн болыб башы тығды	Қатұнсің деп ұрандады (хабарлады) Таңғұт бегімен айқасты (жаулады) Қаны ағып (олардың) заулады. Мойнынан қызыл су саулады. Алып ерлер (жекпе- жекке) ұғысты (тұрысты) Қыңыр (өшті) көзбен бағысты Барлық қару-жарақтары-мен соғысты. Қылыштары (қан бөккен) қынабына күшпен (әрең) сыйды. Тәмәм (көп) бастар жойылды (көп жаудың бастары шабылды). Жау осылай жеңілді. Күші оның (жаудың) сарқылды. Қылыштарымыз (қанға бөккен) қынабына зорға сыйды. Таңғұт ханы (Қатунсин бекті) алдады Өлтіре соққы берді (оған) Туыстары (оны) табалады. Ұят көріп жүзі шыдамады. Бегім өзі безіп кетті (жарқ беріп) жалтарып кетті. Ұлы тәңірім (оны) жарылқады. Осыдан оған (құт көзі) бақ қонды. Таңғұттардың (ол) зәресін ұшырды. Кісінің ісін (тағдырын) тәлкек етті. (Тұтқын) адамдары мен аттарын үлестірді (сыйға тартты). Тұтқын болып (олар) бас иді.
7. Йағы бәгдін ұз-дұқлады Көрүб сүні аздықлады Өлүм аны қонұқлады Ағыз ідшрә ағұ сағды 8. Аны йәтіб сүңүләді Башын йандұрұ йаңыла-ды Әрен байұб мұңіләді Анын алпын қыра боғды 9. Қозы қықрыб оғұш тәрдім Иағы қарұ кіріш құрдұм Тоқұш ідшрә ұрұш бәр- дім Әрән көрүб башы тығды 10. Өзін өгніб ұрылады Иарық йәріг қарылады Атығ кәмшіб ұрылады Ұфұт болұб түбү ағды 11. Ұқылашым әрік болды Әрік болғұ йәрі көрді Бұлт әрүб көк өртүлді Тұмаң төрүб толы йағды 12. Кәдшә тұрұб йорыр әрдім Қара қызыл бөрі көрдім Қатығ йаны құра көрдүм Қайа көрүб бақұ ағды 13. Ұздү барұб окүш эвдім Тәлім йүріб күдші кәвдім Атым бірлә тәгү эвдім Мәні көріб йіні ағды	Жаулар бектен ұйқтады (қажыды), Соны (Бектің күшін) көріп азғындады. Өлім оларды қонақша қабылдады. Ауыздарына у ішірді (құйды). Оны (жауды) қуып жетіп сүңгіледі (найзамен шанышты). (Жаудың) басына жаңа (жара) қасірет орнатты. Ерлер байып мұңылады (арылды, қуанышқа бөленді). Олардың (жаудың) ба-тырларына бұғау салды. Құзға қышқырып (төмендегілерге айқайлап) жұртты жинадым. (Жауға қарсы) жақ тарттым (қару жұмсадым). Тоғыз рет ұрысқа кірдім (бардым), Жау (күшімізді) көріп басын тықты (бас сау- ғалады). Өзін (көкірекке ұрып) көтеріп бос мақтанған еді, Жарық жерді қарыштады (қадамдады). Атына қамшы ұрды (сал- ды). Ұятқа қалып төбеге ауды (төбе асты), (ұятын мо-йындап көзден тайды). Ықыласым тәрік болды (Ақылым әртарапқа бөлінді), Тәрік көңіліме жар көрін- ді. Бұлт көтеріліп, көк бүр- кенді, Тұман тұрып, бұршақ жауды. Кешпен тұрып жүре бердім, Қара, қызыл бөрі (қасқыр) көрдім. Жағымды қатты тартып (даяр) тұрдым. Қайырыла қарап (қасқыр-лар) қырдан асты. (Қасқырды) қуам деп өзім алқындым, Қалмай қуып (қасқырды) қалжыраттым. Атыммен (қасқырға) жетіп (соғуға) асықтым. Мені көріп (қасқырдың) жүні үрпиді.
14. Ұтым тұтүб қозды дшалды Аның түсін қыра йолды Башын алыб қозды салды Боғаз алыб түкәл бағды 15. Қара түнүг кәдшүрсәдім Ағыр ұны ұдшұрсадым Иәтікәніг қадшұрсадым! Сақыш әдшәр күнүм тоғды 16. Аға бүктір узә йордым Барлық йақыб қыйа көрдім Аны біліб тақы бардым Түкәл йағы тозы тоғды 17. Абаң қолсам ұздұ барыб Тұтар әрдім сүсін тарыб Бұлұн қылыб башы йарыб Иолұғ бардша маңа йығды 18. Әвін барқын са-тығсады Иолұғ бәріб йарығсады Тіріг әрсә тұрұғсады Анар сақындш күні тоғды 19. Әрән ыздыб сөкә тұрды. Башы бойнын сәкә тұрды Ұфұт болып бүкә тұрды Ұздұ қамма тәбән бағды 20. Ұздұ бәріб бошұттұм Тавар йолұғ ташұттым Әрән әссін ашұттым Иүкүн бардша өзі дшағды	Итім (қасқырды) ұстап шалып тастады. Оны (қасқырды) талап, талқанын шығарды. Басынаналып(бүріп)сілкіледі Бауыздаудан алып түгел тұнықтырды (өлтірді). Қара түнекті қашырдым. Ауыр түсімді ұшырдым. Жеткінектер (дәуірі тез) өткіздім. Есепті (санаулы) күнім толды (жетті). Асудан асып, алға жүрдім, Жақындап барып бір қарайған (адам) көрдім Оны біліп (танып) ілгері жүрдім. Түгел жау тозаңы торы- ды (басып тұрды). Қаласам оның (жау-дың) артынан қалмас едім. Тұтқындар едім (жау қолын) бостырып. Бұдын (құл) қылып, басын жарып, (Бірақ) ол өз басының құнын берді. Ол барлық мүлкін (үйін) сатпақ болды. Алым беріп жатпақ болды Тірі қалғысы келді. (Осылайша) оған қайғы күні туды. Оның жауынгерлері менің алдыма жығылды (тізе бүкті), Бастырып, мойындарын иді (құлшылық қылды). Ұятты боп, бұғып (қалды). Өлтірме, жойма мүлде деп өтінді Еркіндік беріп босаттым. Дүние-мүлкін тапсырттым. Барлық ар-ұяттан арылттым. Барлық мүлкін өзі жиды (буды).

Поэма 85 тараудан тұрады. Ақыл-білімге, адамгершілікке үндейді, адам мүмкіндігінің шексіз екендігі, өзін қоршаған дүниені танып біле алатындығы, таным процесіндегі ғылымның орны туралы айтады. Грек ойшылдары сияқты, дүниенің негізі болған төрт нәрсе: жер, су, ауа, от дейтін төрт принципті Ж.Баласағұни да ұстаған. Оның кейіпкерлері де төртеу.

Дастанның үш қолжазбасы сақталған. Қазіргі қазақ тіліне Ферғана, Мысыр қолжазбаларының басылымынан аударылып (Стамбул, 1943) беріліп отыр.
«ҚУТАДҒУ БИЛИГ»
Транскрипциясы
Ақыл, білім, тіл жайында
144. Төрүтти өзүрди сечу йаңлуқуғ

Аңар берди ердам билиг өг уқуғ

145. Көңүл берди хам ма йурытты тилиг

Овут берди қылқ хам қылынчы силиг

146. Билиг берди йаңлуқ бәдүди бу күн

Уқуш берди өтрү йазылды түгүн

147. Байат кимкә берсә уқуш өг билиг

Өкүш едгүлүккә узатты елиг

148. Билигни бәдүг бил уқушны улуғ

Бу екки бәдүтүр өдүрмиш қулуғ

149. Бу сөзкә тануқы муну келди сөз

Бу сөзни ешитгил сөзүң менда өз

150. Уқуш қайда болса улуғлуқ болур

Билиг кимда болса бәдүклүг алур

151. Уқушлуқ уқар – ол билиглиг билир

Билигли уқуғлы тиләкка тегир

152. Билиг ма҆ ниси бил некү тәр билиг

Билиг билсә өтрү йырар ерда иг

153. Билигсиз киши барча иглиг болур

Игиг емләмаса киши тәрк өлүр

154. Йуры ей билигсиз игиңни ота

Билигсиз отын сен ә билгә қут-а

155. Уқуш-ол бурундуқ аны йәтсә ер

Тиләккә тегир ол түмән арзу йер

156. Уқуш болса еркә көр асғы өкүш

Билиг билсә өтрү болур ер көшүш

157. Уқуш бирлә ишлар қамуғ иш көдүг

Билиг бирлә бегләр бу булмыш өдүг

158. Уқушқа билигкә бу тилмәчи тил

Йаруттачи ерни йорық тилни бил

159. Кишиг тил ағырлар булур қут киши

Кишиг тил учузлар йарыр ер башы

160. Тил арслан турур көр ешикда йатур

Айа евлүг арсық башыңны йейүр

161. Тилин емгәмиш ер некү тер ешит

Бу сөз ишкә тутғыл өзүңгә иш ет

162. Мәни емгәтүр тил еди өг телим

Башым кәсмәсүни кәсәйин тилим

163. Сөзүңни көдазгил башың бармасун

Тилиңни көдазгил тышың сынмасун

164. Будун тили йавлақ сени сөзләгәй

Киши қылқы киртүч етиңни йегай

165. Билиглиг билиг берди тилка бышығ

Айа тил идиси көдәзгил башығ

166. Есәнлик тиләсә сениң бу өзүң

Тилиңда чықарма йарағсыз сөзүң

167. Билип сөзләсә сөз билигкә санур

Билигсиз сөзи өз башыны йейур

168. Өкүш сөзда артуқ асығ көрмәдим

Йана сөзләмишда асығ булмадым

169. Өкүш сөзләмә сөз бирәр сөзлә аз

Түмән сөз түгүнин бу бир сөзда йаз

170. Киши сөз била қопты болды малик

Өкүш сөз башығ йерка қылды күлик

171. Өкүш сөзләсә йаңшады тер тилиг

Йана сөзләмәсә ағын тер тилиг

172. Қалы мундағ ерса йорық өтру ур

Йорық өтру урса кишиг йоқлатур

173. Тылығ кәд көдәзгил көдәзилди баш

Сөзүңни қыс урғыл узатылды йаш

174. Тил асғы тәлим бар басынма өкүш

Ара өгдилүр тил ара мың сөкүш

175. Нәчә мундағ ерсә билиб сөзлә сөз

Сөзүң болсу көрсу қарақуқа көз

176. Билигсиз қарағу турур белгүлүг

йуры ей билигсиз билиг ал үлүг

227. Қалы болса елгиң будунка узун

Қамуғ едгүлүг қыл қылынчын сөзүн

228. Йигитлик кечәр ол тириглиг өчәр

Бу түш тег ажундин өзүң тәрк көчәр

229. Тириглигни мун қыл асығ едгүлүк

Йарын болға едгү йегү-кәдгүлүг

230. Негү тер ешитгил киши едгүси

Йорыб тын тоқығлы ахир өлгүси

231. Ажунда не йаңлығ еран туғды көр

Бир анча йурыды йана өлди көр

232. Керәк бег керәк қул йа едгү есиз

Өзи өлди ерсә аты қалди из

233. Сеңа тегди емди кезәкчә орун

Қамуғ едгүлүк қыл сен едгү барын

234. Тириг өлгү ахир төшәнәр йериг

Киши өлсә едгүн кер аты тириг

235. Еки түрлүк ат ол бул тилда йурыр

Бир едгү бир есиз ажунда қалыр

236. Есизка сөкүш едгү өгди болур

Өзүнгә бақа көр қайусын қолур...

241. Қайусын тиләсә өдүргил бирин

Есиз едгү болса өкүнма йарын...
Күнтуды мен Айтолды жайында
391. Уқуш оңутур көр билиг билдүрүр

Йайығ дүнийа қылқын сеңар уқтурур

392. Бу ирсәл йайығ қылқы қуртқа ажун

Қылынчы қыз ол көрсә йашы узун

393. Ара қылқы қыз тег қылынчы силиг

Сәвитүр сунуб тутса бермәз елиг

394. Сәвүглини сәвмәз кедик тег қачар

Қачығлықа йапчур адақын қучар

395. Ара көрсә йүгрүр безәниб уду

Ара көрмәдүк тег қылур йер қуду

396. Ара көрсә еврәр йана тәрк йүзин

Авағлар нечә тутса бермаз өзин

397. Нечә бег қарытты қарымаз өзи

Телим бег кечүрди кесилмәз сөзи

398. Бег ерди ажунда бегү билгә баш

Бу беглик үзәлә ажун болди йаш

399. Бу Күнтуғды ерди аты белгүлүг

Ажунда чавықмыш қуты белгүлүг

400. Қылынчы көни ерди қылқы оңай

Тили чын бүтүн хам көзи көңли бай

401. Билиглиг бег ерди уқушлуғ удуғ

Есизкә от ерди йағықа йудуғ

402. Йана күр күвәз ерди қылқы көни

Күнингә көтүрди бу қылқы аны

403. Сийасат қылур ерди химмат бирлә

Бу химмат йарашур сийасат билә...

407. Бу Күнтуғды елиг бу қылқы билә

Йаруды ажунқа күн ай тег йула

408. Уқушлуғ ким ерсә оқыды аны

Билиглиг ким ерсә бедүтти аны...

567. Бу Айтолды кирди көрүнди сөкүб

Ачылды елиг көңли ол көз йаруб

568. Йүкүнди елигкә көр ачты сөзи

Сүчитти сөзи хам сәвитти өзи

569. Елиг айды ким сен некү ол атың

Қайудын келирсен ол йатың

570. Амуллуқ билә ачты Айтолды тил

Силиглиг билә өз сөзин айды бил

571. Амуллуқ силиглиг уқуш қылқы ол

Уқушсуз кишиләр қамуғ йылқы ол

572. Муңар мәңзетү айды ша’ ир бу байт

Ишиң бүтсә евмә сабр бирлә ет

573. Евә кирмә ишкә сабр қыл серин

Евә қылмыш ишләр өкүнчи йарын

574. Қамуғ иштә евмә серин өз тутун

Серинсә булур қул бу беглик қурын

575. Бу Айтолды айды ей елиг қуты

Тапуғ бирла хош болды қуллуқ аты

576. Атым қул тапуғчы көр орнум қапуғ

Қылынчым кишилик бу қылқым тапуғ

577. Сеңа келдим оғраб узун йол йүрүб

Тиләккә бу күн тегдим арзум қаныб

578. Тиләким бу ол сен мени бармадын

Тапуғқа йақын тут меңа ирмәдин

579. Ешитти бу сөз көр сәвинди елиг

Тиләк тег булулди сынады ериг

580. Елиг айды Айтолды көрдүм сени

Сәвитти бу көркүң бу қылқың мени

581. Тапын өз оғурлуғ бағырсақлықын

Қапуғда ашунғыл меңа бол йақын

582. Мениңдин ачығ болсу сендин тапуғ

Тапуғ болса өтрү ачар қут қапуғ

583. Бу күнда нару сен қыйылма тапын

Тапунса өтәр бег тапуғчы хақын

584. Йер өпти көр Айтолды айды елиг

Йарутса көзин берди давлат елиг

585. Тапунмақ үчүн келдим евдин туруб,

Узун йол йурыдым сеңа йүз уруб

586. Байат берсү күч бу тапуғ қылғуқа

Көдәзсү сеңар өз тапуғ барғуқа

587. Туруб чықты сәвнү қапуғқа күлә

Өш көңли ачлыб йаруды йула

588. Некү тер ешит бу қутун қуммыш ер

Қуты бирлә арзу тиләк булмыш ер

589. Күлә бақса бегләр кишика көзин

Өги көңли тирлүр күвәнүр өзин

590. Йазуқ тутса бегләр кишикә йүзи

Йарур ер көзи хам йарайур сөзи

591. Кими тутса бегләр өзингә йақын

Қамуғ нәң йақынлық қылур көр бақын

592. Қут ол бег йақын болса қутқа киши

Тиләкин булуп барча етлүр иши

593. Тапунды бу Айтолды анда нару

Қапуғда қыйылмады ертә туру

594. Күнүн турды турға түнүн йатғақын

Тапунды қыйықсыз бағырсақлықын

595. Елигкә кирә чықа төрчиди

Елиг едгү көзүн бақа төрчиди

596. Тапуғ арттуру барды күндә йаңы

Ағырлады елиг күнингә өңи...

605. Қамуғ түрлүг ишкә сынады елиг

Тиләк тег түгәл булды тапнур ериг...
Өгдүлмиш жайында
1526. Бу Айтолды йасын кечүрди елиг

Оқыб оғлынға берди өт сав елиг

1527. Айур ей оғул қылма артуқ сақынч

Сақынч кечсә ақыр түбиндә севинч

1528. Сеңа тегмади бу сақынч йаңлузун

Меңар тегди емгәк бу сақынч узун

1529. Көңүлдә кечүрмә өзүңни авыт

Бақа тур меңа өз тапуғқа евит

1530. Атаң өлди ерсә атаң мен сеңа

Аталық қылайын оғул бол меңа

1531. Йер өпти көр Өгдүлмиш айды елиг

Узун кеч йашағыл ашайу елиг

1532. Мен игдиш қулуңмән тапуғчы мениң

Йулуғ болсу жаным елигкә мениң

1533. Атам жаны болды елигкә йулуғ

Йулуғ қылсу теңри сеңа бу қулуғ...

1626. Елиг үндәди бир күн Өгдүлмишиг

Аңар сорды барча не сөз билмишиг

1627. Елиг айды емди ешит ей оғул

Сөз айтур өзүм сен меңа тут көңүл

1628. Айу бер меңар сен тосулмаз қайу

Қайу ол тосусы меңа ай сайу

1629. Йанут берди Өгдүлмиш айды е бег

Билиг ордусы ей кишиләрдә йег

1630. Кишикә тосулғу екәгү ажун

Қылынч едгүси ол йа қылқы түзүн

1631. Екинчи овут ол үчүнчи көни

Бу үчи билә ер булур қут күни

1632. Қылынч едгү болса қамуғ халқ севәр

Қылынчы көнү болса төркә ағар

1633. Овут ол тыдығлы қамуғ теңсиз иг

Овутсузлық еркә еди теңсиз иг

1634. Көнилмек овут хам бу едгү қылынч

Үчәгүн бириксә бу болды севинч...

1636. Йана айды елиг ешиттим бу сөз

Тосулмаз қайу ол кишикә йавуз

1637. Йанут берди Өгдүлмиш айды бу сөз

Йанулаб ешитсун елиг билгә өз

1638. Кишикә тосулмаз түкәл үч нәң ол

Үчини айу бердим едгү орул

1639. Бири арқуқ ерсә бу қылқы йавуз

Тақы бири йалған түзәр ерсә сөз

1640. Тақы бир саран ол кишидән йели

Бу үч нәң үчәгү билигсиз тили

1641. Кимүң болса артуқ қылынчы утун

Иши барча тетру болур туғса күн

1642. Ким ерсә чавықса бу йалған тилин

Савы барды йаңлуқ ара сен билин

1643. Некү тер ешитгил саранығ билиг

Е чырғу е муңлуғ е түгмиш елиг

1644. Саранлықда ынға некү бар адын

Терәр нәң йейүмәз қалур нәң кедин

1645. Терә билдиң алтун йәйә билмәдиң

Бу алтун йағың бир нелүг бермәдиң

1646. Е дунийа терибсен йейүмәз киши

Йегүчи ануқ ош анут сен ашы

1647. Йана айды елиг ешиттим муны

Тақы бир сөзүм бар айу бер аны

1648. Анадын му билга туғар бу киши

Азу өгрәнүр му йетилсә йашы

1649. Йанут берди Өгдүлмиш елиг қуты

Билиг хам уқуш ол бу ердәм аты

1650. Билигсиз туғар ол төрү өгрәнүр

Билиг билсә өтрү қамуғқа үнүр

1651. Анадын туғуғлы билигсиз туғар

Билүб өгрәнү төркә ағар

1652. Укуш ол аны йаңлуқ өгрәнмәди

Төрү бирлә қатлыб төрү билмәди

1653. Уқушда адын барча ердамлариг

Киши өгрәнүр өтрү йетлур елиг

1654. Севүнди елиг көр ешитти бу сөз

Айур өз тиләкини болды бу өз

1655. Атасын йитүрдим мунуқы оғул

Ата орны тутты билиб едгү йол...

1662. Күнингә ағырлады елиг аны

Бүтүн елкә йадты көр аты үни...
Одғурмыш жайында
3410. Бу Күнтуғды елиг ешитти сени

Өзингә керәклаб көр ыдты мени

3411. Қатығ арзулады сени көргүкә

Мени сөзчи ыдты оқыб елтгүкә

3412. Нечә ма ағыр келсә барғу керәк

Елигкә тегиб бир көрүнгү керәк

3413. Елиг ма еди елгү султан турур

Будунқа бағырсақ севүг жан турур

3414. Ким елиг йүзин көрсә қутлуғ болур

Екәгүн ажунда түгәл қут болур...

3424. Сени ма тиләр ерди елиг бу күн

Елиг бир қылыб йазғу беклиг түгүн

3425. Оқытчы мени ыдты емди сеңә

Мени йалғуз ыдма ей ерсиг тоңа

3426. Битиг ыдты елиг өз елгин битиб

Некү сөзләди ерсә көргил оқыб

3427. Чықарды битиг берди елгин сунуб

Битиг алды Одғурмыш ачты тутуб

3428. Оқыды битиг кеч сақынды узун

Айур кәд билиг бермиш елиг сөзүн

3429. Оқымыш елиг емди келгил тейү

Қамуғ едгүлүкни атамыш сайү

3430. Бедүг иш турур көр бу ишләр меңа

Не тег қылғу айғыл кеңәш бер муңа

3431. Йанут берди Өгдүлмиш айды елиг

Сени сөзләйү шүк қурытмас тилиг

3432. Тили тебрәсә сөздә атың чықар

Сени көргүкә ул көз ачты бақар

3433. Кими севсә ермиш көңүл арзулаб

Тилин сөздә аты йурыр сөз улаб...

3437. Йанут берди Одғурмыш айды меңа

Кеңәш бер йарағы не ул ей тоңа

3438. Бағырсақ қадашым сен өг сә йақын

Кеңәш бер өтәгил қадашылық хақын...

3442. Йанут берди Өгдүлмиш айды бу сөз

Айытма меңа сен айа қутлуғ өз

3443. Мени ыдты елиг оқытчы сеңа

Некү тег кеңәшүр сә емди меңа

3444. Баралым темәктә адын йоқ сөзүм

Не тег айға барма тейү бу өзүм...

3453. Сени алғалы келдим андын йуруб

Кеңәш бу йуры барғыл емди қопуб...

3457. Кишидин қачар сен не қылды киши

Кишикә қатыл ет кишиләр иши...

3467. Йанут берди Одғурмыш айды өзүм

Сөзүңни ешиттим ешит бу сөзүм

3468. Бу дунийа өзин кед севитмиш сеңа

Қамуғ’ айбы ердәм көрүнмиш сеңа

3469. Таң ерма сениңдин масалда келир

Қамуғ нәң севүг болса’ айбы севүг

3470. Севитмиш үчүн дунийа’ айбы қамуғ

Сеңа болмыш ердәм ей елдә улуғ

3471. Некү тер ешитгил бу севмиш киши

Севүгкә севүг’ айбы ердәм башы

3472. Севүглүг нишаны бу ол белгүлүг

Севүг’ айбы ердәм болур ей күлүг

3473. Өзүң дунийа севмиш нишаны бу ол

Неча҆ айбы ердәмкә тутмыш көңүл

3474. Некү тег өгәр сен бу дунийа меңа

Аның’ айбыны мен айайын сеңа

3475. Апа йазды ерсә байат қыйнады

Бу дунийағ түнәк қылды ерклик иди

3476. Түнәкни не арзу тиләк сен тиләк

Тиләк учмақ ичрә болур қут йөләк

3477. Өдүрсә байат бу тиләмиш қулын

Аңар дунийа бермәз арытур йолын

3478. Аның едгү ермәз бу дунийа қуты

Байатдын йыратур бу ул дин йуты

3479. Байуса болур көр будун көткиси

Чығайлық билә ул көңүл қотқысы

3480. Байат мен тегүчи киши телвәси

Ажун қылды барды ол ыт сақышы

3481. Йалың туғмыш ер көр йалың барғу ул

Нерәк дунийа термәк йана қодғу ул

3482. Нелүг арсықар сен айа өлдәчи

Өзүң екки күнлүг қонуқ болдачй

3483. Билир сә тириглиг өлүмкә турур

Анунды өлүм еш өдингә көдәр

3484. Қапуғ ачты дунийа тақы бир қапуғ

Өлүм қапғы ачлур кирүр халқ қамуғ

3485. Әзүң екки күнлүг оқығу үчүн

Көрүрдә күйәрмә өзүңни күчүн

3486. Йайығ дунийа ирсәл қуты еврүлүр

Некү берди ерсә йана терк алур

3487. Тириглиг берүр көр тақы йер нәңин

Оқыйу турур күндә текмә үниң

3488. Күрү барса дунийа көлинкә саны

Едәрсә қачар қачса едрәр сени

3489. Муңар меңзәр емди көрү бар бу сөз

Мунуң ма’ ниси уқ айа көңли түз

3490. Бу дунийа қачар ким едәрсә аны

Йана қачса андин едәрүр сени

3491. Йана динқа өчлүг бу дунийа нәңи

Оса дунийа дин йер бақа ул көр муни

3492. Бәзәниб бу дунийа өзүн көргитүр

Етинмиш келин тег өзин йелгитүр

3493. Көңүл бердиң ерсә бу қуртға йүзи

Йақаңны тутар күндә кетмәз сөзи

3494. Йана қылқы ерсәл қылынчы йайығ

Беги бирлә тутмаз түгәл үч айығ

3495. Ким ерсә көңүл бады ерсә аңар

Йава болди есиз тириглиг аңар

3496. Еди қыз ерүр бу тириглиг күни

Йава ишкә ишләтсә болмаз аны

3497. Тириглиг мун ул көр қамуғ едгүкә

Йава қылмағыл сен аны ей тоңа

3498. Бу үчдә адын йоқ бу дунийа нәңи

Халал ул йа шубха харам ул өңи

3499. Севитсә бу дунийа ахир көр сүрәр

Авытса ерәж бирлә теркин ирәр...

3588. Йанут берди Өгдүлмиш айды бу сөз

Ешиттим сен айдың айа қутлуғ өз

3589. Нечә андағ ерсә бу дунийа халы

Ачығ қылма өзкә тириглиг йолы

3590. Бу кең дунийа өзкә күчин қылма тар

Йазуқлуғ қулынга байат фазлы бар

3591. ’азабы телим ерсә рахмат өкүш

Йазуқлуғ үчүн болды рахмат көшүш

3592. ’азабқа қатығ қорқ умын рахматын

Тапуғ қыл йетүргил бу қуллуқ атын

3593. Ажун будны барча үлүш кенд қодуб

Туруб тағқа кирсә улуғ йүк йүдүб

3594. Бузулғай ажун барча қалғай қуруғ

Апа оғланы барча кесгәй уруғ

3595. ’Иана барча йаңлуқ бу дунийа тиләб

’Иүгүрсә түни барча күнгә улаб

3596. Тапуғ қодса дунийа тиләсә тамуғ

’Иемә қалмағай ерди учмақ қуруғ

3597. Еки ев йаратты бу халққа қамуғ

Бири аты учмақ бириниң тапуғ

3598. Байат берди қулқа еки көз қулақ

Бири дунийа бақса бири ’уқба бақ

3599. Елиг берди екки сунуб тутғуқа

Бири дунийага тут бири ’уқбақа

3600. Айақ берди екки йурытғу үчүн

Бири бару маңса бири бар үчүн...

6371. Билиг бил өзүңкә орун қыл төр а

Билиг билсә өзкә еди берк тур а

6372. Билигсиз йүрәк тил некүкә йарар

Билиг бирлә сув тег қамуғқа йара

6373. Нечә билдиң ерсә тақы бил тилә

Билиглиг тегир көр тиләккә сүрә

6374. Бу билгиң билсә өз башың тезгинүр

Билүмәз өзүңни өзүңдан йыра

6375. Билиг бил киши бол бедутгил өзүң

’Иа йылқы атанғыл кишидән йыра