И. А. Зимняя педагогикалық психология

255 
2 тарау. Педагогикалық функциялар және іскерліктер 
 
§ 1. Педагогикалық іс-әрекеттің негізгі функциялары 
 
Функциялар мен әрекеттер (іскерліктер) 
 
Педагогикалық іс-әрекет белгілі бір педагогикалық жағдайларда 
тҥрлі 
әрекеттердің 
жиынтығы 
– 
перцептивті, 
мнемикалық, 
коммуникативтік, заттық-қайта тҥрлендірші, зерттеушілік, бақылаушы 
(ӛзін-ӛзі бақылау), бағалаушы (ӛзін-ӛзі бағалау) және т.б. арқылы 
жҥзеге асады. Бҧл әрекеттер белгілі бір мақсаттарға бағынған және 
саналы (мақсатты бағытталған) немесе стихиялы тҥрде ҧстаздың ішкі 
тҥйсікпен қалыптастыратын педагогикалық жағдайда қандай да бір 
педагогикалық міндеттерді орындауға бағытталған. Осындай белгілі бір 
тҥрлі әрекеттердің жиынтығы педагогикалық іс-әрекеттің қҧрылымдық 
ҧйымдасуын кӛрсете отырып, қандай да бір психологиялық-
педагогикалық функцияның жҥзеге асуын анықтайды.
Негізгі функциялардың сипаттамасы 
Зерттеушілер ҧсынған педагогикалық іс-әрекет тҥсіндірмесінде 
(Н.В. Кузьмина, А.И. Щербаков, В.В. Богословский, А.Д. Боборыкин, 
Ю.В. Кожухов, В.А. Сластенин және т.б.) барлық педагогикалық 
функциялар екі топқа бӛлінеді – мақсатты ҧйғарушы және ҧйымдық-
қҧрылымдық. Бірінші топқа бағдарлаушы, дамытушы, жҧмылдырушы 
(оқушының психикалық дамуын ынталандырушы) және ақпараттық 
функциялар жатады. Осы функциялар тобы адамның дидактикалық, 
академиялық, 
авторитарлық, 
коммуникативтік 
қабілеттерімен 
теңестіріледі. Және де осы жерде маңызды психологиялық проблема 
туындайды – осы функциялардың негізінде жатқан дамудың ӛзекті 
деңгейін анықтау мҥмкіндігін қамтамасыз ету тҧрғысынан педагогты 
кәсіби дайындаудың маңызды психологиялық проблемасы және 
нысананы кӛздеуді жҥзеге асыру барысында ӛзін барынша анықтай 
алмаған функцияларды мақсатты қалыптастыру проблемасы.
Функциялардың екінші тобын – ҧйымдық-қҧрылымдық – 
зертеулердің 
нәтижелерін 
жалпылай 
отырып, 
оған 
жататын 
конструктивтік, ҧйымдастырушы, коммуникативтік және гностикалық 
функциялардың жалпы мазмҧнын белгілеуге мҥмкіндік береді. Мысалы, 
конструктивті
функция: а) оқушылар меңгеруі тиіс оқу ақпаратының 
мазмҧнын сҧрыптау мен ҧйымдастыруды; б) оқушылардың іс-әрекетін 
жобалау, мҧнда ақпарат меңгерілуі мҥмкін; в) ӛзінің болашақ іс-әрекеті 

256 
мен мінез-қҧлқын оқушылармен ӛзара әрекеттесу процесінде қандай 
болатындай жобалауды қамтамасыз етеді. Ҧйымдастырушылық 
функция: а) ақпаратты, оны дайындау мен оқушыларға хабарлау 
процесінде; б) оқушылар іс-әрекетінің әртҥрлерін; в) оқушылармен 
тікелей ӛзара әрекеттесу процесінде ӛз іс-әрекеті мен мінез-қҧлқын 
ҧйымдастыру арқылы жҥзеге асады Коммуникативтік функция дҧрыс 
ӛзара қатынасты орнатуды ҧйғарады: а) оқушылармен; б) басқа 
мҧғалімдермен және мектеп әкімшілігімен. Гностикалық (зерттеушілік) 
функция: а) басқа адамдарға әсер ету мазмҧны мен тәсілдерін; б) басқа 
адамдардың жастық және даралық-психологиялық ерекшеліктерін; в) ӛз 
іс-әрекетінің нәтижелері мен процесінің ерекшеліктерін, оның 
жетістіктері мен кемшіліктерін зерттеуді ҧйғарады 
Осы тӛрт педагогикалық функция барлығы адамның академиялық, 
перцептивтік, сӛздік (экспрессивтік) және коммуникативтік қабілет-
терінің дамуының жоғарғы деңгейін ҧйғарады, оның ӛзі мҧғалімнің 
саналы аңғару объекті болуы қажет. Коммуникативтік функциямен 
қатар мҧғалім ҥшін зерттеушілік (гностикалық) функция да ҥлкен 
қызығушылық тудырады. Ол адамның басқа адамды барабар қабылдау, 
тҥсіну, бағалау қабілетіне және ӛз бағалауының (ӛзін-ӛзі бағалау) 
ақиқаттылығына негізделеді. Мҧғалім ӛзінің сабағын, ӛзінің 
педагогикалық іс-әрекетін, ҧжыммен, оқушылармен қатынастарын 
психологиялық талдау кезінде зерттеушілік функцияның объекті бола 
алады. Зерттеушілік функцияның ӛзіне қатысты жҥзеге асуының 
табыстылығы елеулі мӛлшерде адамның рефлексиялылығымен, оның 
рефлективтік ойлауының даму деңгейімен анықталады. Зерттеу объекті 
ретінде педагогикалық процестің барлық басқа компоненттері, 
факторлары бола алады, олардың ішінде оқушылар негізгі орын алады.
Ҥйренушінің тҧлғасын, оның оқу іс-әрекетін, оқу ҧжымындағы 
мәртебесін педагогикалық психология әдістерімен зерттеу мҧғалімнің 
педагогикалық іс-әрекетінің кәсіби аспектілерінің бірі болып табылады: 
бҧл ӛз бетінше танымдық міндет, және осы іс-әрекетті ҧйымдастырудың 
табыстылығының шарттары. Және де атап кӛрсетілгендей, егер де 
мҧғалім ӛзіндік білім алуға және ӛзінің педагогикалық шеберлігін 
жетілдіруге және белгілі бір зерттеушілік дағдыларға деген 
қажеттіліктерге ие болса ғана зерттеушілік функция табысты жҥзеге 
асады. Әрине, гностикалық (зерттеушілік) функция зерттелуге тиісті 
қҧбылыстарды, олардың байланыстары мен қатынастарын талдау, 
жҥйелеу, жалпылау, жіктеу, қҧрылымдау іскерліктерінің дамуын 
ҧйғарады. Адамның барлық гностикалық әрекеттері, мысалы 
перцептивті, мнемикалық, ойлау әрекеттері мҧғалімнің зерттеушілік 

257 
функциясының жҥзеге асуына қосылады. Оған қоса, сабақтың 
динамикалық ӛту жағдайларында бҧл функциялардың жҥзеге асуы 
педагогикалық психологияның барлық әдістерін – бақылау, әңгімелесу, 
эксперимент, 
сауалнама жҥргізу
, әлеуметтік және референтометрияны 
және жоғарыда айтылғандардың барлығын саналы тҥрде жақсы игеруді 
талап етеді 

жүктеу/скачать 2.21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: