И. А. Зимняя педагогикалық психология
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
| Білім беру жүйе ретінде
Білім беру мәдениетті ҧдайы ӛндіру ретінде белгілі бір жҥйе ретінде қалыптаса ала алмауы мҥмкін болды, оның ішінде әртҥрлі ҧсақ жҥйелер жіктелінеді (оқушының жас ерекшелігіне, оқытудың мақсатына, шіркеуге, мемлекетке қатысына байланысты). Педагогикалық психология берілген проблемаларды арнайы қарастырмайды - бҧл басқа ғылымдардың пәні, бірақ ол осы жҥйенің ішінде, сол жҥйеде қалыптасқан жағдайлар контексінде оқушы (оқитын) мен оқытушының әрекетін зерттейді. Сол себепті, оның ішінде әрекеттесетін субъекттердің ӛздерін, яғни мҧғалім (оқытушы) мен оқушыны (студент) қарастырмастан бҧрын білім беру жҥйесінің негізгі сипаттамаларын атеп ӛту қажет [149]. Ең бірінші кезекте, білім беру әлеуметтік институт ретінде кҥрделі жҥйе болып табылатынын атап ӛтуіміз қажет, ол кҥрделі элементтер мен олардың арасындағы байланыстарды қамтиды: ҧсақ жҥйелер, басқару, ҧйымдастыру, кадрлар және т.б. Бҧл жҥйе білім берудің алдыңғы деңгейлері мен соңғылары болжамдалатын мақсаттылығымен, мазмҧнымен, қҧрылымдалынған оқу бағдарламалары және жоспарларымен сипатталады. Білім беру жҥйесінің жҥйеқҧрушы (немесе мағына қҧрушы) қҧрастырушысы болып білім берудің мақсаты, яғни қоғам ӛзінің тарихи дамуының берілген сатысында қандай адамды талап етеді және қандай адамды кҥтетіні болып табылады. Әрбір мемлекетте, ежелгі заманнан бері, білім беру жҥйе ретінде сол кездегі нақты қоғамдық-тарихи жағдайларға сәйкес қалыптасты, олар оның дамуының нақты уақыттық кезеңіне сипат берген. Білім берудің қалыптасу тарихы да оның әртҥрлі сатыларында ерекше сипат алады (мектептік,орта кәсіптік, жоғары оқу орындық). Ресейде жоғары білім берудің дамуының мысалында С.Д. Смирнов жоғары білім берудің дамуы оның қоғамдық-саяси, экономикалық, нормативтік-қҧқықтық қызмет етуінің XVII ғасырдан бастап Ресейде Славян-грек латын академиясы (1687) қҧрылғанымен байланыстырады [202, 18-39 б.]. Білім беру жҥйе ретінде ӛзіне Н.В. Кузьмина бойынша педагогикалық жҥйе ҧғымын кіргізеді. Педагогикалық жҥйе жалпы білім беру жҥйесінде білім беруші процеспен ара қатынастағы ҧсақ жҥйе ретінде қарастырыла алынады. Оның ӛз кезегінде, бес қҧрылымдық элементтерімен сипатталынатын ҧсақ жҥйелері бар (мақсат, оқу ақпараты, коммуникация қҧралдары, оқушылар және педагог) [99, 16 б.]. 50 Білім беру жҥйе ретінде ҥш ӛлшемде қарастырыла алынады [192, 19 б.]: - қарастырудың әлеуметтік ауқымы, яғни әлемдегі, белгілі бір елде, қоғамда аймақта, ҧйымда және т.б. Бҧл жерде сонымен қатар, мемлекеттік, жеке меншік, қоғамдық, қоғамның жоғарғы сатысындағы, клерикалдық және т.б. білім беру жҥйесі қарастырылады; - білім берудің сатысы (мектепке дейінгі, бастауыш, орта толық емес және толық орта мектеп болып жіктелінуімен мектептік; әртҥрлі деңгейлі жоғары; мамандарды тереңдетіп дайындау, бакалавриат, магистратура; біліктілікті арттыру мекемелері; аспирантура, докторантура); - білім беру бейіні: жалпы, арнайы (математикалық, гуманитарлық, жаратылыстану ғылымы және т.б), кәсіптік, қосымша. Осы позициялардан білім беруді жҥйе ретінде келесі тҥрде сипаттауға болады: - білім беру жҥйе ретінде ақсҥйектік немесе клерикалды, мемлекеттік, жеке меншік, муниципалды немесе федералды бола алады; - білім беру жҥйе ретінде деңгейлігімен, сатылығымен, сипатталады, оның негізіне басым кӛпшілік жағдайда жас ерекшелік ӛлшемдер алынды. Алайда, барлық мемлекеттерде жеткілікті кӛлемде мектепке дейінгі білім беру, содан кейін ҥш сатылы мектептік (бастауыш, орта, жоғары), оның тҥрлері гимназия, лицей және жоғары білім беру: институттар, университеттер, академиялар бола алады. Әрбір сатының ӛзінде оқытудың ҧйымдастырушы формалары бар – сабақ, лекция, семинар және т.б. және бақылаудың ерекше формалары - сауалнама, сынақ, емтихан және т.б.; - білім беру жҥйе ретінде деңгелерінің сабақтастығы, басқаруға кӛнушілігі, тиімділігі, бағыттылығымен сипатталына алынады; - білім беру жҥйесінің ӛзінің ҧсақ жҥйелерііне тән сапалық және сандық сипаты бар; - білім беру жҥйе ретінде А.И. Субетто мен Н.А. Селезневаның терминдерінде дуалдық принципіне сәйкес, бір мезгілде қызмет ету және дамуымен анықталады [206]. Осы кӛрсеткіштердің барлығы әлеуметтік-экономикалық және жалпы педагогикалық бола отырып, мҧқият қарастырғанда психологиялық-педагогтық аспектілерді де белгілейді. Олар адам (бала) немесе оның ата-анасы білім беру жҥйесінің жоғарыдан тӛмен сатыларының кейіпкері бола отырып, дҧрыс таңдауды қалайша жасай алады; әрбір білім беруші қҧрылымның ішінде (кіші, орта, мектептік, гимназиялық, лицейлік білім берудің жоғары сатылары) оқытудың 51 субъекті оқушыға қатысты оның сатыларының ерекшеліктері қалайша бейнеленеді; бір қҧрылымдағы дайындықтың алдыңғы деңгейі білім алуды басқа қҧрылымда ойдағыдай жалғастыруды қалайша қамтамасыз етеді;: оның әрбіреуінің әсер ету тиімділігі қаншалықты; жҥйелерді басқару механизмі қандай, осы басқарудың ерекшелігін жетістіктердің тестік батареяларының кӛмегі арқылы анықтау және т.б. сҧрақтарға жауап беруден тҧрады. Бҧл жерде білім беру сапасы оқушылардың білімділігін зерттеу кӛмегі арқылы анықтау процесінің ӛзі психологиялық-педагогикалық проблемаларды шешудің ӛзін қамтиды. Білім берудің қазіргі замандағы жҥйелерінде нәтижені шығарылым бойынша бағалау (out-come education) беталысы кӛрініс алып отыр, ол оқыту тҥріне байланыссыз белгілі біріздендірілген талаптар мен стандарттармен ҧсынылған. Білім беру жҥйелері соңғы онжылдықтарда ӛз әрекеттерін контакттік оқыту тҥрінен қашықтан оқыту тҥріне ауысып, кеңістікте жҥзеге асыруы кеңінен етек алып отыр, онда негізгі рӛлді телекоммуникациялық қҧралдар ойнайды. жүктеу/скачать 2.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|