И. А. Зимняя педагогикалық психология
Тұлғалық-іс -әрекеттік келістің тұлғалық компоненті
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Іс-әрекеттің жалпы сипаты
|
Тұлғалық-іс -әрекеттік келістің тұлғалық компоненті Тҧлғалық-іс-әрекеттік келісті қалыптастыру ҥшін тҧлғалық компоненттің ӛзінің жан-жақты алғышарттары бар: педагогикалық тҧрғыдан – мҧғалім мен оқушының (А. Дистервег) субъект-субъекттік қатынасы және оқушының белсенділігі туралы ереже (И. Песталоцци, А. Дистервег, Л.Н. Толстой, П.Ф. Каптерев және т.б.); жалпы психологиялық тҧрғыдан А.Н. Леонтьевтің әрекеттік теориясы, тҧлғалық-іс-әрекеттік жанамалығы теориясы (С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев, А.В. Петровский) оқу іс-әрекеті теориясы (Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, А.К. Маркова, И.И. Ильясов). Тҧлғалық-іс-әрекеттік келістегі әрекеттік компоненттің негізі ретіндегі «іс-әрекет» категориясының ӛзін толығырақ қарастырайық. Іс-әрекеттің жалпы сипаты Қарастырылатын мәселеде іс-әрекет категориясы негізгі категорияның бірі болып табылады. Оның контексінде оқулықта келесідей тҥсіндіріледі: оқытушы (педагог) және оқытылушы (оқушы) педагогикалық және оқу іс-әрекетінің субъекттер ретінде, оқу материалын меңгеру оқу іс-әрекеті ретінде және т.б. Осыған байланысты іс-әрекеттің жалпы теориясының негізгі ережелерін біраз толығырақ қарастыру қажет, ол философия (Гегель, Фейербах, Маркс) және жалпы психологияда (М.Я. Басов, С.Л. Рубинштейн, А.Н. Леонтьев) тҧжырымдалған. Бҧл теорияның негізгі ережелері ары қарай (IVб. және Vб. қара) оқу және педагогикалық қызметтің пәндік және қҧрылымдық мазмҧнына жҥргізілетін талдауға байланысты осы жерде қарастырылып отырған оқытуда тҧлғалық–іс-әрекеттік келісті қалып- тастырудың басты кӛзі болып отырғандығынан маңызды. Іс-әрекеттік ҧғымы ғылыми ҧғым ретінде филоcофиялық ойға XVIII ғ. И. Кант енгізді, алайда ХІХ ғ. әдіснамасында Г. Гегель, Л. Фейербахтың, сонымен қатар, К. Маркстың осы жҧмыстарды талдауынан бастап (мысалы, «Фейербах туралы тезистер») іс-әрекетке категория ретінде мазмҧнды, толық тҥсініктеме берілген болатын. Ол қазір де осы категорияны психологиялық тҥсіндірудің әдіснамалық негізі ретінде қарастырылады. Сонымен бірге, іс-әрекет категориясы әлі нашар игерілгеніне назар аудару қажет. «Не психологияда, не 77 философияда іс-әрекетке нақты және жікке бӛлінген анықтама жоқ. Бұл ұғымды ғалымдар әртүрлі мағынада қолданады» [146 57б.]. Іс- әрекетті диалектикалық-материалдық тҥсінуде (оның басқаша тҥсіндірмелері болса да, мысалы субъектік және объективтік идеалистикалық) ең алдымен оның пәндік сипаты, іс-әрекеттегі пәндік пен және сезімдіктің біртҧтастығы мойындалады. Мҧндай тҥсінуде іс- әәрекетті белгілі бір адам жасайды – субъект немесе субъекттер жиынтығы немесе белгілі бір адамдар қауымы. Іс-әрекет субъектінің болуы, «әрекетшінің» болуы бҧл қҧбылысты психологиялық тҧрғыдан тҥсіндіру ҥшін ӛте маңызды. Адам іс-әрекет субъекті ретінде жоспарлайды, ҧйымдастырады, бағыттайды, оған тҥзетулер жасайды. Сол мезгілдің ӛзінде іс-әрекеттің ӛзі адамды субъект, тҧлға ретінде қалыптастырады. Субъект пен оның іс-әрекетінің байланысын осылайша тҥсіну С.Л. Рубинштейн бойынша, сана мен іс-әрекеттің біртҧтастығы принципін айқындайды. Іс-әрекеттің субъекттілігі (В.И. Слободчиковтың, А.В. Петровскийдің тҥсініктемесіндегі субъект феноменінің ортақ контексінде) оның негізгі сипаттамасының бірі ретінде қарастырылады (С.Л. Рубинштейн, К.А. Абульханова, А.В. Брушлинский, В.А. Лекторский, В.В. Давыдов және т.б.). А.Г. Асмоловтың анықтамасы бойынша «іс-әрекет дегеніміз субъекттің қоршаған ортамен қарқынды түрде, ӛзін-ӛзі айқындаушы ӛзара әрекеттесуінің иерархиялық жүйесі болып табылады, бұл процесс жүктеу/скачать 2.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|