И. А. Зимняя педагогикалық психология
Психикалық дамудың қозғаушы күштері
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
| Психикалық дамудың қозғаушы күштері
Қарама-қайшылық категориясы диалектикадағы ең басты категория екені белгілі (Г. Гегель, Ф. Энгельс). Г. Гегель қарама- қайшылықты дамудың ішкі импульсы ретінде қарастырған. Қарама- қайшылық категориясын отандық психологияда оның қозғушы кҥштерін талдау барысында психикалық дамудың сипаттамасына кіргізеді (А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, С.Н. Карпова). Бҧл кҥштер әртҥрлі қарама-қайшылықтармен сипатталады: адамның сҧранысы мен сыртқы жағдайлардың; дамып келе жатқан қабілеттіліктер (физикалық және рухани мҥмкіндіктермен) мен әрекеттің ескі формаларымен; жаңа әрекеттің тудыратын жаңа сҧраныстары мен оларды қанағаттандырудың мҥмкіндіктерімен (қҧралдары және әдістерімен); әрекеттің жаңа талаптары мен әлі қалыптаспаған біліктер арасындағылармен , жалпы алғанда жаңа мен ескінің арасындағы диалектикалық қарама- қайшылықтар. Басқа сӛзбен айтқанда, адамның психикалық дамуындағы қозғаушы кҥш болып оның меңгерген білімінің, дағдысы, қабілеті мен мотивтер жҥйесінің даму деңгейі мен оның қоршаған ортамен байланысының тҥрлері арасындағы қарама-қайшылықтар болып табылады. Психикалық дамудың қозғаушы кҥштерін осылайша тҥсіну Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, Д.Б. Эльконин тҧжырымдаған болатын. Бҧл жерде психикалық дамуды тҧлғаның ілгерінді сапалық ӛзгеруі ретінде дәлелденеді, оның барысында оларда әр тҥрлі динамикамен жас ерекшеліктеріне байланысты жаңа ӛзгерістер қалыптасады. «Жас ерекшіліктерге байланысты ӛзгерістер деп тұлғаның қалыптасуы мен әрекетенің жаңа типін, берілген жас ерекшелік сатысында алғашқы рет пайда болған және ең маңызды және негізгіде баланың санасын, оның қоршаған ортасына кӛзқарасын, оның сыртқы және ішкі ӛмірін, яғни берілген уақытта оның дамуының барлық ағымын анықтаушы оның психикалық және әлеуметтік ӛзгерістерін түсіну қажет» [49, 248 б.]. Даму баяу, бірқалыпты немесе қызу жҥре алады. Л.С. Выготскийдің анықтамасы бойынша революциялық, кей жағдайларда апаттық сипатта бола алады. Кҥрт алға басулар, қарама- қайшылықтардың шиеленесуі, дамудағы бҧрылыстар «шиеленіскен дағдарыс формасын» қабылдай алады. Л.С. Выготский бойынша, психологияда дағдарыстық кезеңдердің бес тҥрі белгілі. Жаңа туған нәресте дағдарысы дамудың ҧрықтық кезеңін нәрестелік жастан бӛледі. Бір жас дағдарысы- нәрсетелік жасты ерте балалық шақтан бӛледі. 3 97 жастың дағдарысы – бҧл ерте балалық шақтан мекетепке дейінгі жасқа кӛшу. 7 жастың дағдарысы мектепке дейінгі жастан мектеп жасының арасындағы қосушы буын болып саналады. Ең соңында, 13 жастың дағдарысы – бҧл мектеп жасынан пубертаттық жасқа кӛшудегі дамуда ҥлкен ӛзгеріспен сәйкес келеді [49, 248-256 б.] (пубертаттық - толысқан, жыныстық қалыптасу). Бҧл жерде дамудың салыстырамалы бірқалыпты және шҧғыл ӛзгерістеріндегі сәттердің біршама кезектесуінің ортақ схемасы тҧрақты болып қалады. Бҧл жағдайда дағдарыстардың баланың ӛмір сҥру жағдайында орын алатын ӛзгерістермен байланысты екеніне назар аудару қажет, мысалы оның мектепке дейінгі балалық шағынан мектепте оқу кезіндегі балалық шағына кӛшуімен байланысты. жүктеу/скачать 2.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|