И. А. Зимняя педагогикалық психология

179 
Оқытушылардың оқу іс-әрекетіндегі даралық айырмашылықтары
(Г. Клаус бойынша) 
Салыстыру параметрі 
Позитивті тип 
Негативті тип 
Жылдамдық
Шапшаң
Қиындықсыз, оңай 
Нық, уақытта тұрақты 
Жеңіл қайта оқылады 
Иілгіштікке ие
Баяу 
Қинала, қысылып, ауыр 
Үстірт, қас қағымда, тез 
ұмытылады 
Ауыр қайта оқылады 
Ригидтілікпен, 
қатып 
қалғандықпен 
сипатталады 
Мұқияттылық
Адал ниетті 
Ұқыпты
Түбегейлі
Немқұрайлы 
Ұқыпсыз, салақ 
Үстірт
Мотивация
Қуана
Ӛз еркімен
Ӛз ниетімен 
Белсенді, 
қатысты, 
әуестене 
Тырыса, жігермен, бар 
күшімен
Селқос
Міндетті болғаннан соң 
Қысым 
кӛрсетілгеннен 
соң 
Енжар, әлсіз, қатыссыз 
Қуанышсыз, еріне 
Әрекеттерді реттеу
Ӛз бетінше
Автономды, тәуелсіз 
Біртіндеп, мақсатты
Табанды, үнемі
Ӛз бетінше емес 
Еліктей
Мақсатсыз, 
жүйесіз, 
жоспарсыз 
Ауық-ауық, тұрақсыз 
Когнитивті ұйымдасу
Саналы, түсіністікпен 
Бағытты, 
салдарларын 
алдын ала кӛре отырып
Ұтымды , үнемді
Механикалық, түсінбей, 
байқап 
кӛру 
және 
қателесу әдісімен
Кездейсоқ, 
әдейілеп 
емес 
Ұтымсыз, тиімсіз 
Жалпы бағасы 
Жақсы
Жаман
- жаңа жағдайларға бейімделудің белсендігі; 
- міндетті емес тапсырмаларды таңдаудағы бастамашылдық, 
неғҧрлым қиын тапсырмаларды ӛз бетімен алу. Осы кӛрсеткіштер 
шығармашылық белсенділік бірлігі ретінде интеллектуалдық бастама 
тҥсінігімен теңестірілуі мҥмкін (Д.Б. Богоявленская бойынша); 
- қойылған мақсатқа жетудегі табандылық және «кедергілерге 
тӛзімділік» ауытқулар, кедергілер, қарсылықтар жағдайында жҧмыс 
істей алу іскерлігі ретінде; 
- зеректік, 
басқа 
адамға 
кӛмек 
кӛрсетуге 
дайындық, 
қарсыласудың болмауы. 

180 
Осы кӛрсеткіштер бойынша ҥйретуге жарамдылықты анықтау
әдістемесі жетілдіріген, оның негізінде, З.И. Калмыкова бойынша келесі 
мәселелер жатыр: 
- диагностика «аналитикалық емес» керісінше «синтетикалық» 
жолға сҥйенген кешенді тҥрде болуы керек; 
- диагностика әдістері кәдімгі оқытушы экспериментте оқу 
материалына негізделуі тиіс, оның жағымды қырлары зертханалық 
эксперименттің қатаңдығымен, әсіресе, зерттеу нәтижелерін белгілеуде, 
орындау тәсілдерін, процесті, кӛрсетілген кӛмекті т.б. тіркеудегі сандық 
және сапалық талдаулардың ҥйлесімділігінде бірігуі керек;
- ҥйретуге жарамдылық проблемалық ситуацияларда диагности-
каланады, мҧнда мҥмкіндігінше басқа барлық шарттар теңестірілуі
тиіс; 
- диагностикалық эксперимент уақыты, оны белгілеу талаптарын 
сақталған кезде, шектелмеуі тиіс; 
- даралық және ҧжымдық диагностикалық процедуралардың 
тіркесімі ҥйретуге жарамдылықтың неғҧрлым толық және сәйкес 
суретін алуға мҥмкіндік береді.
Оқу іс-әрекеті субъектінің ҥйретуге жарамдылығы оның стиліне 
әсер ете отырып, ерекшеліктері мен сипатынан кӛрінеді [86, 29 б.]. 
Ӛндіріліп отырған даралық стильдер схема тҥрінде екі полюстермен 
берілуі мҥмкін: «позитивті» – «негативті». Жоғарыда келтірілген кесте 
осындай стильдерді бейнелейтін оқу іс-әрекетін мазмҧнын суреттейді. 
Олар елеулі мӛлшерде ҥйретуге жарамдылыққа негізделген. 
*** 
Ҥйренуші (оқушы, студент) дамудың белгілі бір жас кезеңін 
кӛрсете отырып, оқу іс-әрекетінің субъекті ретінде білім беру жҥйесінің 
әр сатысында оқу мотивациясының ӛзгешелігімен, қатынастар 
жҥйесімен, оқу іс-әрекетінің ерекшеліктерімен сипатталады. 
Ӛ з і н - ӛ з і т е к с е р у г е а р н а л ғ а н с ҧ р а қ т а р
1. Кіші және жоғары сынып оқушыларының оқу мотивациялары немен 
ажыратылады? 
2. Адам дамуының қандай жас ерекшеліктік кезеңі оның оқу іс-әрекеті 
субъектінің позициясына әсер етеді? 
3. Студент пен оқушының оқу іс-әрекеті субъекттері ретіндегі 
ажыратушы ерекшеліктері қандай? 

181 
Ә д е б и е т

жүктеу/скачать 2.21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: