І аралық бақылаулар мен емтихандардың сұрақтары: Тарихи деректану ұғымы
жүктеу/скачать 52.11 Kb.
|
| 18. Жасырын мерзімді басылымдар
19. Статистиканың шығу тарихы Деректердің ерекше түрі ретінде санақ материалдар капитализм дәуірінде қалыптасқан. Осы дәуірден саны мәселесінің сапалы өзгеріс кезеңі басталып, тарихи шындықтың негізгі құбылыстарын экономикалық-географиялық және санақ материалдарын жалпылама сипаттау тұрғысынан баяндаудан сандарының (цифрлар) негізінен түсіндіруге ауысты. Санақ материалдары негізгі екі топтан тұрады. Оның біріншісі – үкімет қажеті үшін, мекемелрдің, ұйымдардың, кәсіпорындардың міндетті қызметі жүзеге асыру үшін жиналған мәлеметтерден тұрады. Екінші тобын санақтық талдау үшін арнайы жиналған мәлеметтер құрады. Олар ең алдымен, бір-ақ рет жүргізілген тексерулер – санақ материалдарын, сонан соң күнбе-күнгі санақ мәлеметтерін қамтиды. Бұл материалдардың жиналуы мен өңделуі есеп-санақ ғылымының ережелеріне сәйкес ұйымдастырылды. Санақ мәлеметтерін дайындау мен баспадан шығаруда көптеген жағдайларда санақ бланкілерінде берілген, маңызды қорытындылар толық көрсетілмеуі мүмкін. Сонадықтан алғашқы көрсеткіштерді белгілеу тәртібін және дайындалған кестелердің маңызын айқындау керек. Мұнда жағдай тарихшыға қандай мәлеметтердің жинаққа еңбей қалағанын анықтау үшін қажет. Санақ материалдарының дұрыстығына көз жеткізу үшін бұрынға көрсеткіштерге түзетулер енгізілген, соңғы зерттеулер мен басылымдарды ескерген жөн. Санақ материалдарына сыни тұғыдан қарамаушылық көптеген қателіктерге әкеліп соғатынын да естен шығаруға болмайды. ХІХғ соңы мен ХХ ғ басына жататын құнды санақ деректерінің біріне 13 томнан тұратын «Материалы по киргизскому землепользованию, собранных и разработанных экспедицией по исследованию степных областей» атты алғашқы статистикалық дерек жатады. 1896-1903 ж орыс патшасы Николай ІІ Қазақ даласына земской статист Ф.А. Щербиныдын экспедициясы ұйымдастырылды. Мақсаты, осындағы бар жерге зерттеу жасап, жердің отарлық фондын анықтау. Ф.А. Щербины Ақтобе, Семей, Торғай облыстарының 12 уезін зерттеп шықты. Жалпы зерттеуге 12 уездің 281 шаруашылығы алынды. Бұл зерттеуде ол, тек қана шаруашылдықтын бюджеттік негізін ғана зерттемей, қосымша құрал-сайманың, кітап, ыдыс, немесе қазақ шаруашылығының өндірістік- техникалық негізін анықтауға тырысқан. Сонымен бірге, ол жанұяның әлеуметтік және сауаттылық негізін анықтаған. Бұл зерттеу қазірге кезде де өз құндылығын жоғалтқан жоқ. жүктеу/скачать 52.11 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|