Тергеушінің интеолектуалды қасиеттері

1.4.Тергеушінің интеолектуалды қасиеттері.

Бұл қасиеттің маңыздылығьш еезім мүшелерін тану алдындағы орынға шығаратын кезіде жүпгізідеді тергеу іс әрекеттерінен көрінеді (қарау тінту).Бақылаудың толық және дәлді болуы бақылашының білімді және тәжіроелі болуында.Әртүрлі өмірлік тәжірбиелері, білім деңгейлерінің арқасында адамдар бақылаудағы затты не құбылысты әр түрлі көрінеді.

Егер затпен таныстылығы мән - жайлар, білімі жан - жақты бақылауы өнімдірек болады. Адам оны ескерумен белгілерді бекіту мен және заттар құбылыстардың қасиеттерін ескереді. Сол уақытта ол бағаяайды, ойласгырады және түсіндіреді. Бір адам жерінде табылған гилзаның қарауда оның не екенін білмесе, ал басқасы бүны гилза дер таниды, үшіншісі бұған қоса бұл гилзаны "макаров " писголетіне екенін көрсетсе,төртінші атушының атқан жерін айта алады.

Анықтаушылық, дәлдік және тез түсіну қасиетері тергеушінің теоретикалық және практикалық дайындығына байланысты. Бұл мамандықпен ұзақ уақыт айналусуға тергеушінің әрекетінде автоматизация байқалады, бұның өзі бақылаумен болып жатқан оқиғаны тез түсінуімен:бірақ кей жағжайларда қателікгер жіберуте әсерін тигізеді, Үлкен қателікгерді ескергш бағамен пайымдау туғызады.Олар қабылдауды өзгертіп, оны дәл және толық емес қылады.

Белгілі бір объектілерді үйрену сезімін қабылдау азайтады, адам ақырындап болып жатқан өзгерістері байқалмайды. Сондықтан оқивға болган жерді қарау, айгақтарды қылмыс болган жерде көрсетуде осы жерді жақсы білетіндер таныс емес азаматтр керек.

Бақылудың таңдаулық кез-келген қабылдау секілді қажетіліктермен өзінің мақсатармен міндетері бар ол қабылдаүшыға байланысты. Бақылаудың жотарғы нәтижелі болуына белгілі бір мақсаггың.анықталған міндеттердің болуы, эксперименталдың болуы.

Белгілі тапсырманың болуы іздеуді көпке жеңілдетеді. Нақты шешуге жататын сұрақтардың болуы, тергеушінің жұмыстық болжамдарының орны бақылаудың программалық болуына өз септігі тигізеде. Бақылаушының жұмысының жемісті болуы интект көрсетеді. Ол бұл процесті белгілі бір жоспармен, белгіленген сатылардан өту кезегімен оның нәтижелерін баяндайды.

Интелекті келесі жақындаулар арқылы көрсетуте болады;

1. 
   Интелект - бұл жалпы оқуға қабілеггілік.
   
2. 
   Интелект- бұл ойлау қабілеті.
   
3. 
   Интелект - бұл қоршаған ортаға кірудегі іс- әрекет, адапсияның
   нәтижесі болуы.
   
4. 
   Интелект - бұл интелектуалдық тешен өлшенеді.
   

Интелектпен тұлғаның арасындағы қатынас бір~біріне тәуелді қатынас;олардың арасындағы терең байланыс, әсіресе ойлау жағынан мотивациясы тұлғаның қажеттілік, қызушылық және идеалдарын т.б. интелетік адекватты болуы анықтайды.

Тергеушіге бақылаудағы жалпы ертелерден үйымдастыруда жашы төмендегіні есте сақтау қажет;

• 
  Бақылауға дейін зертеліп отырған объекті жөнінде багдарлы болу;
  
• 
  Мақсатты анықтау, міндеттерді түжырымдау, ойша болса да
  жоспармен бақылау схемасьш қүру;
  
• 
  Бақылау затын бөлу, және әр - қайсы бақылудағы сәттерді
  бөліктерімен қарап, оны толық бақылайтынын ұмытпау;
  
• 
  әрбір бөлшекке қарау, оның ең көп бағасын бөлу мақсатында,
  заттың ең көп қасиеттерін анықтау немесе бақылаудағының
  қасиеттерін;
  
• 
  бір қараған бақылауға сенбеу, затты және қүбылысты әр жағынан
  зерттеу, әр сәттер мен жағдайларға бақы.яадың жағдайын өзгерту;
  
• 
  Бақылаүдағы белгілерді бір көзбен қарамау, оның өтірік шерулерін,жаяғандық жәые әдейі ойланылатыныл ескерү;
  
• 
  Бақылаудағы әр бір элементке "неге", "бұл нені түсіндіреді"деген
  сауалдар қою .арықарай өз ойлары мен қортындыларын ойластыру;
  
• 
  Бақылаудағы ооъектілерді салыстыру, ұқсастығын, байланыстарын
  ерекшеліктерін іздестіру;
  
• 
  Алдын ала дат туралыне белплі болады,оларды бақылаудың
  нәтижелерімен және практикамен салыстыру;
  
• 
  Бақылаудың нәтижелерін бекіту бүл оларды ұмытугадүсшуіе
  көмектеседі,
  
• 
  Бақылауға әр түрлі мамандарды тарту, өзшің әріптестерімен
  бақылаудың нәтижелерін салыстыру және талқылау;
  

Тергеушілік бақылау қылмыстың жасалу және жасыру жөнінде білімге сүйенеді, сонымен қатар қапдырған іздерді қарау арқылы қылмыскердің әрекет бейнесін, оның орын мен тәсілдерін анықтау.

Яғни, тергеушілік бақылаудың дамуының басты жолы ретінде-бұл қылмысты жасау және жасырын тәсілдерін білудегі білімін кеңейту, қылмыскердің қулықтарын, іздердің табу әдістерін анықтау, бұл практика және криминалитикалықты тудырады.

Бақылаудың мінезі қабылдау типтеріне байланысты. Бақылау кезінде тергеушіге аналитикаяық және синтетикалық қабылдау типтерін байланысты - әр түрлі белгілерді ескеру, қасиеттерін, сонымен қатар барлық заттарды бір уақытта қамту.

Бақылаудың нәтижелерін интерпретациялау, тергеушінің бақылаушылығы көбіне түсіңдірмелі мінезде. Нақ осы бақылаудағы құбылыстың мәнін түсіну, оның барлық заңды мүдделерін тану. Бұндай бақылау опылықты қағидашылық деп атаута сапа, тергеуші үшін өте маңызды.

Тергеу жұмысында бақылаудың тұрақты объектісі адам болып танылады және оның рухани. Тергеушшің бақылаушылық осы спецфикалық ортада психологиялық деп атауға болады. Ол түрту қабілеттері және сыртқы ортадагы адамдардың ішкі дүниесін түсінуінен, ойлау ниетерімен мақсаттарын, тұлғаның психикалық қасиеттерін тану, оның ойындағы іс әрекетпен ниетін алдын — алу болып табылады.

Психологиялық бақылаушылық - адамның мінезін жарияладау алғы шартты және тергеуші оны баеқару мақсатында керек. Мұндай психологиялық түсінушілікті кейде қиын жағдайда өмір сүру қасиеті , яғни өз санасын ойша басқа адамның орнына қою, ол арқылы оның іпжі өмірін түсіну.

Психология көбіне адаммен қазіргі байланыс қүралдарының сигналдарын, әр түрлі приборларды қабылдаудың жылдамдығын және дәлдігін зерттеуге көп көңіл бөледі. Тергеушінін бақылашылығын қасиетіне аиализ жасау кезінде, куәгерлермен айғақ беру кезіндегі процесті зерттеу, тез өткен оқигалардағы жәбірленушілерді зерттеу кезінде соттық психология инжинерлік психолоптяітын тәсілдерін қолданады.

Психологиялық бақылаушылықтың тағы бір аспсктісі бар, бұл тергеу жұмыскеріне өте маңызды. Ол өз - өзін бақылау, мінезін бақылау жасау және жіберілген қателіктерді дер кезінде.

Бақылаушылық- бұл табиғи қасиет, ол өмір практикасында жиналатын және күнделікті жаттығуларды қажет ететін қасиет.

Жоғарыда айтылғандай, тергеуші өз міндетерін орындау үшін әр жақты білімімен көріну керек. Тергеуішден жан - жақты оқиғадағы, бірақ ең басгысы жалпы мәдениетті меңгеруі талап . Бұған қоса, тергеушіге арнайы білім керек, бұл профессионаидық жұмысты іске асыру үшін қажет.

Істеу қабілетті -бұл өз білімін практикада қолдануы. Істеу қабілеті түсінігі адам мен өмір кезінде алынған қабілетті, оның мақсатқа жетудегі практикада қолданылатын арнайы білімі. Білімді белгілі бір деңгейде жеткізу - ол да қабілетке жатады.

Қолдан келу белгілі бір қасиетерді яғни өдіс тәсілдерді қолданғанда оның автометизация түрінде жаслуы.

Тергеушінің психологиясына қызығушылық тудыратын естеу сақтау қабілеті ол тергеупгі үшін әте маңызды, әсіресе есте сақтау мәні.

Тергеуші көпті білуі керек. Дегенін жақсы есте сақтау. Тергеу кезінде алынған және қолданатын үлкен мәліметтерді екі бөлімге бөлуге болады.

Бірінші -бұл барлық жинақталған тәжирбие,тергеугшінің жұмыс істеуінде маңызды.Ал алда тұрған мақсаттарды шешуге есте көп сақталған мәліметтерді ашу.

Екінші бөлігі — іздеудегі оқиғаларды шешу.Ол белгілі бір істің оқиғаларын есте сақтау болып боп табылады.

Қабылдаудағы мәліметтерді есте сақтау ұзақтығы бойынша есте сақтау уақытша және ұзақ боп бөлінеді. Әрбір мәлімет алғашында уақытша есте сақтау блогына, содан ары қарай ұзақ уақыт ребербивті ортаға жатады.

Тіл және сөйлеу - тергеу жұмысының басты құралдары, ол өзінің тергеуші мен іске қатышуларымен ара қатынасы. Тіл мен сөйлеуді келесі формада ауыз екі және жазу да көрінеді. Ауыз екі қылмыстық процесті жазбаша формамен тығыз байланысты, өйткені жазбаша әрекетпен болуы маңызды.

Тілдің ашық болуы — ойлаудың ашық болуы. Сөйлеуші толтыру процесі кезінде ойлау маңызды орын алады

Меңгерген тілде еәйлесу шарт. Тергеупті әрдаішм оның сүраганың қаоылдауын, оны сүрақ әңгімелесу кезінде тексеру қажет

Керісінше жағдайда куәгер немесе анықталушы еүрақты дүрыс түсінбеу және соғвн байланысты жауап бермеуі мүмкін. Айтылғандардан тергеушінің жұмысында сөйлеу үлкен роль атқарады. Жестикуляция жасаудың маңызы болғанымен, кей кездері ол 2 мағынада қолданады. Тергеуші әрдайым сөйлеу қабшетіне кәсіпқой болуы керек. Өкінішке орай заңдақ жағын көңіл бепеді.

Тергеушілік куәгердің әңгімелесу кезіндегі сөйледің спецификасы жагдайларына көбірек тоқталайық.

Сөйлеу қабілеттінің дамуы және тілдің жақсы меңгеру тергеушіге әр турлі жағжайларға байланысты.

Біріншіден, ол тергеуді объективті және мәнді қылады Егер тергеушінің бір нәрсені түсінбей немесе түсінді бірақ дұрыс емес, не түсінді бірақ оны хаттамада дұрыс көрсете алмаса, ол оеы тергеуде қалады, және оны өте үлкен күшпен ғана болады. Екіншіден тергеушінің сөзі түсінікті болуы.

Бүл фактіні аса қажет. өйткені тергеуші сүраудағы адамды дүрыс түсінсе де, кейде дұрыс қойылмаган 1 сұрақтын өзіне, сүраудың дүрыс жолмен кепеуіне себеп болады.

Сұрауды жергілікті тілде бастаған жөн, егерде қиындықтар туған аударманын қолдану маңызды. Бүл осы аудармамашына басынан іске қосып осындай тактиканы қолдану керек.

Төртіншіден, тілдік сөйлеу еркінддігі тергеушінің кәсіпқой жүмысында маңызды, Олар ойлаудың тша болуына, кәсіпқой тілдің әсерін тигізуіне, криминалистикалық ойлау дұрыс болуын көрсетеді.

Тергеушінің сөйлеу қабілетіндегі қандай қасиеттерді жетілдіру керек.

Бірінцііден , сөздіктщ байлығыдиын жағдайларда сөзді тандап білү, Екіншіден тілдік қатынастардың диференцивті болуы, бұл керек жағдайда белгілі, 1- сөйлемдерді қолдану, Сураудың нәтижесі жақсы болу үшін, сүрау кезінде тергеуіш, шаруаның сүрауда оның сөздігімен бухгалтермен - оның кәсіпқой лексикасын қолдана білу. Ратиковтың ойынша тергеуіш блот еөздерін сүрауда бірақ та бүны ол тек керек жағдайларда қолдану.

Үшінішден тергеудегі адамның және куәгердің айтайын дегенін яғни өзінді куәгердің орнын білу қажет.Оның айтқан сөздерінен тергеуіш анық түсініп білу қабілеті. Тергеушінің квалификация жоғары болғиіі сайын, оның куәгердің түсіну мүмкіндігі жоғары, яғни бүл түсіну оның жеке тәжірибесінің, өзінің сөздік ерекшеліктерінің азырақ қолдануға тутғызады.

Тергеушінің жалпы сөйлеуге сүранысын төмеедепдей топтастыруға болады, ол вте қысқа таза және сөздерді таңдауға жвне сштгетикаіық қүрылнмында жай болуы керек.

Тергеушінің кәсіпқой анықтамаларында және жұмыстық іс қағаздарды қолданатын жазу құрылымының ерекшелігімен байланысты. Ол дәлелді ақпаратармен эмоцияны тудыруға бағытталған.

Құжаттардың тілі тар болуы сипатталады. Ол көп сөзді сөйлеге қарағанда қысқа да болады. Сонымен қатар структура жағынан дамыған, ондағы сөздер қысқартылып нақты жазылады немесе әріптестің қабылдауына байланысты

Осыған орай хаттыманы жазу техникасына тоқталған жөн. Бұған көп көңіл бөлшеуде хаттама - дәлелдеу көзі регінде және оның сапасынан берілген мәліметтерді дұрыс қолжануға мүмкіндік береді . Бұл көп кездеседі. Онда барлық адамдардың айтқандары бірдей бсшады. Бұл тергеупгінің олардың айтқан сөздеріне өзінің жеке оларға тән емес сөздерді қолдануынан болады. Соның әсерінен сотта бұл кей кездері тергеу құжаттарынын қате болуынан оның дәлелдік бағасын жоғалта себеп болады.

Процесуалдық актілерге тоқтайтын яғни біреулердің айғақтарын толтырмауымен болуы керек.

Елестеу, яғни алдында адам қабылдамаган жаңа бейнелерді, көріністер мен идеяларды жасау қасиеті, тергеу жұмысында зор маңызга ие.

Өзінің тәжірибесі мен білімдерін жинап жалпылау елестеуді дамытудың негізгі шарты болып табылады,

Тергеу тану пропесі ретінде, ең алдымен елетеуді тудыруга сүйенеді, яғни белгілі — бір нәрсені елесгету. Бейнеленетін елестету графикалық суретер немесе шартты белгілер сөздерінен түскен ақпаратты болмыетың үлгілі көріністеріне және тірі бейнелерше қайта көделу процессімен байланысты.

Ақпараттық үлкен бөлігін тергеуші ауызша және жазбаша арыздардан, хабарламалар мен бейнелеулерден, басқа құжаттардың хаттамалары мен актілерінен алады. Бұл материал тергеушінің санасында тек ұғымдар мен пайымдаулар формасында ғана емес, сондай- ақ бейнелер мен бейнелеуге келегін формаларынан да көрінеді. Ал мұндай үлгілі- бейнелі көріністердің жоқ болуы тергеуге жағымсыз әсер етеді.

Сондықтан, тергеу органдарында макет жасауға, проекциялық апаратарға, түрлі жалған заттарға қажетті заттардың бар болуы өте маңызды.

Жеке дәлелдермен және оқиға болған жермен танысу жолымен шын болғаи оқиғаны елестей алғанда, көріністің нақгылығы одан сайын артады.Мұндай жағдайларда алынаған ақпараттар бейнелердің жалпы жүйесіне өтізіліп елестеу қасиетін байытады.

Осы уақытқа дейін шы жүйесіне енгізіліп елестеу қасиеттің байытады.

Осы уақытқа дейін шығармашылық елестің алғышартты болып табылатын негізінен тергеушінің елестеу қасиеттің қалыптастыру жөнінде әігіме болды. Бұрынғы материалдарды қабылдау және бар білімдерді шығармашылық қорыту жолумен шартты белгілермен олардъщ бейнелеулеріне сүйене отырмай- ақ көрністер мен бейнелерді қалыптастырады.

Өткен шаққа сүйене отырып, түрлі қайнар көздерден алынған үзік- үзік мәліметтердің иегізінде тергеушінің елесгеу қасиетті тергеліп отырған жағдайы мен барлық маңызды жақтарының көрінісін жасайды, Осы шақтың болмысын көрсете отырып, тергеушінің елестну қасиетті бар болып тұрған іздер, қшідықтар, қол іздерімен те-ргеліп жатқан жағдайдың басқа да көрінітері жөнінде болжамдар туады. Сонымен, өз әрекетерін реттей және бағытай отырып, тергеуді жоспарлай отырып тергеуші келешекке көз салып өз еңбектің нәтижелерін болжайды. Болжау яғни елестеу,