Инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципіне анықтама беріңіз

жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін
қалыптастырады.
Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу арқылы оқушыларды
адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тəрбиелей аламыз. Сонымен
қоса,
инклюзивті оқыту үрдісі балаларды толеранттылыққа тəрбиелеудің
бастауы
болмақ .И əрі қарай анау 8 принципті өздерің сөздерііңмен ашып
аласыңдарғой.
1
2
13
Инклюзті білім берудің заманауи технологияларына мысал
келтіріңіз.
Бүгінгі таңда əр түрлі авторлар инновациялық технологияларға жататын
біршама əртүрлі технологиялар қатарын атап көрсетеді. Олардың
кейбіреуін мен өз тəжірибемде табысты қолданып жүрмін жəне өз
бақылауларыммен бөліскім келеді. Өз тəжірибемде қолданылатын
заманауи логопедиялық технологияларды тек дəстүрлі əдістер кешенімен
қатар қолданғанда тиімді деп санаймын Қол саусақтарына массаж жасау;
Аромотерапия; • Құм терапиясы элементтері; • Кинезиологиялық
жаттығулар; • Түсті терапия; • Ақпараттық технологиялар. Қол
саусақтарына массаж жасау кезінде əртүрлі материалдар қолданылады:
мысалы су-джок терапия асапаптары, сипалап ұстағанда тегіс жəне
кедір-бұдыр кішкентай жəне ірі тастар, табиғи материалдар (қарағай
бүршіктері), белгілі бір материал (мата, құрылымы əртүрлі жіптер жүн,
тері, сіріңке, балауыз тамшылары, мақта жəне т.б.) жабыстырылған
карточкалар. Логопедиялық сабақтарды біртіндеп құмсалғышқа
ауыстыру үйреншікті оқыту формаларына қарағанда, көбірек тəрбиелік
жəне білімдік нəтиже береді. Баланың жаңаны білу, өз бетімен жұмыс
жасау ықыласы, жəне тəжірибе жасау жəне арттырады, «қол интелекті»
негізінде тактилді сезгіштік дамиды. Құммен ойнау кезінде баланың
барлық танымдық функциялар (қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау)
белсенді дамиды, ал біз үшін ең бастысы – сөйлеу мен моторика.
Сонымен қатар, пəн – ойын əрекеті жетіледі, ол өз кезегінде сюжетті –
рөлдік ойындарды жəне баланың коммуникативтік дағдыларын дамытуға
көмегін тигізеді. Мен құмды ұнтақ жармасымен алмастырамын, ал ыдыс
ретінде пластик науаны пайдаланамын.
Логопед сабақтарында
қолданылатын құммен ойындар дақолданылады. Құмға алдымен
саусақпен, сосын таяқшамен жазбаша жəне баспа əріптерімен сөздер
жазуға болады. Құм баланың жұмысқа қабілеттілігін ұзақырақ сақтауға
көмектеседі. Құмдағы жіберген қателерді қағаздағыға қарағанда түзету
оңай. Бұл балаға өзін табысты екенін сезінуге жағдай жасайды. Түсті
терапия элементтерін қолдану əр баланың көңіл – күйін жəне жеке
жағдайын жақсырақ түсінуге, сабаққа деген позитивті қатынасты
дамытуға жəне оның сөйлеу белсенділігін жəне коммуникативті
мүмкіндіктерін арттыруға септігін көмектемседі. Аромотерапияны
сабақтарымда баланың жүйке жүйесін тыныштандыру, назарды
шоғырландыру, сабаққа қызығушылығын арттыру мақсатында
қолданамын. Хош иісті майшамдар, қытай таяқшалары. Кинезиологиялық
жаттығуларды қолдану есте сақтау, зейін, ойлау, кеңістікте бағдарлануды
дамытады, балаға өз денесін басқаруға көмектеседі, сөйлеу белсенділігін

арттырады, қарым – қатынаста бастама білдіруге жағдай жасайды.
Түзетуші педагог жұмысында жеке ыңғай табу ең басты болып қалады.
Жұмыстың формасы мен тəсілдерін таңдау кезінде осыны есте сақтау
қажет. Логопед маман баламен бір мезгілде шұғылдана отырып, оны
дұрыс естуге, демек, дыбыстарды дұрыс айтуға үйретеді. Естеріңізде
болсын, баланың сөзіндегі бұзылыстарды назардан тыс қалдыруға
болмайды. Өйткені кез келген ақауды кəсіби логопедтің көмегімен жеңуге
болады. Уақытылы жəне жүйелі логопедиялық сабақтар баланың
айтылуын тез түзетуге, барлық мағыналық реңктерді айтуға жəне өз ойын
анық көрсетуге көмектеседі. Логопед маманның баламен түзету
жұмыстарды жүргізу кезінде ата-анасының тікелей баламен берілген
кеңестер бойынша жұмыстар атқарулары аса маңызды. Баланың
сөйлеуінде кез келген ауытқуды назардан тыс қалдырмау керек.
1
3
1
Мүмкіндігі шектеулі балаларға инклюзивті білім беру қандай модельдер
арқылы жүзеге асырылуы мүмкін екендігін көрсетіңіз.
Инклюзия - бұл балаларды олардың жыныстық,этникалық жəне
дінге қатыстылықтары, оқудағы жетістіктері, денсаулық жағдайы,
даму деңгейі, ата-аналарының əлеуметтік-экономикалық мəртебесі
мен басқа да айырмашылықтарына қарамастан жалпы білім беретін
үдеріске толық енгізу үдерісі, яғни, жалпы білім беру сапасы
сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат.
Əр бала үшін ең алғаш мектепке бару ең жауапты да қиын кезең. Ал
мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін бұл кезең əлдеқайда
эмоциялық жағынан да, психологиялық жағынан да ауыр болады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі
инклюзивті білім беру қағидаларына бет бұрды. Бұл арнайы
қажеттілігі бар балалар үшін мектептерде, мекемелерде жағдай
туғызып, оларды жалпы білім беру жүйесіне қосу. Əрбір бала,
мүмкіндігінше қажетті деңгейде білім алуы тиісті.Инклюзивті
оқыту – ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім
беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады.
Инклюзивті
оқыту
негізінде
балалардың
қандай
да
бір
дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік
қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше
қажеттілігі
бар
балаларға
арнайы
жағдай
қалыптастыру
идеологиясы жатыр. Тəжірбие көрсеткеніндей қатаң білім беру
жүйесінен
балалардың
бір бөлігі шығып қалады, өйткені
қалыптасқан жүйе мұндай балалардың даралық қажеттілігін
қанағаттандыра
алмайды.
Саламан
Декларациясына
сəйкес
инклюзивті білім беру саясатының міндеттері мынадай:
- Əрбір бала білім алуға құқылы жəне оны алуға тиіс.

-
Əрбір
баланың
дара
қабілеттері,
қызығушылықтары,
қажеттіліктері жəне оқуға деген мұқтаждықтары болады.
- Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды
қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту.
Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі
туындайды. Яғни ол мына принциптер:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен,
жеткен жетістіктерімен анықталады.
2. Əрбір адам сезуге жəне ойлауға қабілетті.
3. Əрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын
қажет етеді.
7.Əрбір оқушы үшін жетістік кежетуөзінің мүмкіндігіне қарай
орындай алатын əрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту - оқушылардың тең
құқығын анықтайды жəне ұжым іс-əрекетіне қатысуға, адамдармен
қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік
береді. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда жетістікке
жетуге
ықпал
етіп,
жақсы
өмір
сүру
мүмкіншілігін
қалыптастырады. Қазіргі таңда барлық əлем жұртшылығының
назарын аударып отырған мəселе балалардың жеке сұраныстары
мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру
үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Осы
жаһандық мəселеге əлем ғалымдары мынадай анықтама береді:
инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның ішінде
мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық
енгізу жəне əлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне,
жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға,
ата-аналарын
белсенділікке
шақыруға,
баланың
түзеу-педагогикалық жəне əлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы
қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға
бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту – ерекше
мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі
оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту

негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа
шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету,
сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы
жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды
оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын
қалыптастырады.
Инклюзивті білім беру немесе «білім баршаға» бағдарламасы –
барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте
жəне мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді. Бұл
бағдарламаны Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы
мақұлдап, БҰҰ-ның Конвециясына 2006 жылдың 13 желтоқсанында
енгізілді.
Сонымен, инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс жүргізетін
мектептерде білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша
реттеген абзал. Атап айтқанда: жалпы мектептерге арналған типтік
оқу бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардың ақаулық
типтеріне
сəйкес
арнаулы
білім
беру
бағытындағы
оқу
бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі балалардың психофизикалық
ерекшеліктерін есепке ала отырып əзірленетін оқытудың жеке
бағдарламасы. Инклюзивті білім беру мəселесі шет елдерде 1970
жылдан бастау алады, ал 90 жылға қарай АҚШ пен Еуропа
өздерінің білім беру саясатына осы бағдарламаны толық енгізді. Ал,
біздің елімізде инклюзивті білім беру жүйесінің дамуы туралы
ресми дерек «Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың
2010-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында»
көрсетілді. Осы бағдарлама төңірегінде инклюзивті білім беруді
жетілдіру мəселелері қарастырылып, 2015 жылға мына міндеттерді
шешу көзделген:
-мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың модульдік
бағдарламалары жасалады;
- мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада
біріктіріп оқыту ережесі əзірленеді;
- түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу нысандары анықталады;
-мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру
қағидалары əзірленеді. Мемлекеттік бағдарлама негізінде 2020
жылға қарай мектептерде мүгедек балалар үшін көтергіш
жабдықтар, пандустар, санитарлық бөлмелерде арнайы құралдар
орнату, тұтқалармен, арнайы парталармен, үстелдермен жəне басқа
да арнайы компенсаторлық құралдармен жабдықтау арқылы
«кедергісіз
аймақтар»
құруы
жоспарланған.
3030 мектепте
мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға жəне тəрбиелеуге тең

қол жеткізу үшін жағдайлар жасалу міндеті (мектептерде
педагог-дефектологтардың,
балаларды
психологиялық-педагогикалық
сүйемелдеудің,
арнайы
жеке
техникалық жəне компенсаторлық құралдардың болуы) алға
қойылған. Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері
мен қажеттіліктері ескеріле отырып, компьютерлік техникамен
қамтамасыз ету сияқты істері жүзеге асырылмақшы. Осылайша
мемлекетіміз мүмкіндігі шектеулі жандарды əлеуметтік қорғау,
олардың қоғамға етене араласуына, оларды оңалту, жұмысқа
орналастыру жəне жаңа жұмыс орындарын құру, білім алу, оқыту,
қайта мамандандыруда қолдан келгенше жағдай жасамақшы.
1
3
2
Арнайы
білім
берудің
Италияда
ұйымдастырылуын
қалай
бағалайтындығыңызды іске қосыңыз.
Арнайы білім беруді Италияда ұйымдастыру. Өткен ғасырдың 70
жылдарынан бастап арнайы мектептердің арнайы сыныптары
оқушыларының үлкен бөлігі жалпы білім беру жүйесіне енгізіле
бастады. Бүгінгі күні арнайы қажеттілігі бар балалардың 99 пайызы
жалпы білім беретін мектептерде оқиды.Қарапайым сыныпта
қолдаушы мұғалімнен арнайы көмек алу үшін дамуында ауытқуы
бар бала ретінде тіркелуі керек. Тіркеу тек ата- анасының
келісімімен жəне тек 1 жылға жасалады, мерзім біткеннен кейін
арнайы
көмекті
ұзарту немесе бас тарту туралы шешім
шығарылады.
Бірақ,
Италиядағы
арнайы
қажеттілігі
бар
оқушыларды жалпы білім беру ортасына ңенгізуді дамыту бірнеше
мəселелерді
шешуді
қажет
етеді.
Көптеген
мұғалімдер
интеграцияны жоққа шығармайды, тек сынып өміріне енгізуде
бірнеше қиындықтар кездесуде. Олар дамуында ауытқуы бар
балаларды оқытуда жауапкершілікті қолдаушы мұғалімге артуды
ұсынады.Италиядағы білім берудегі интеграциялау қиындықтары
бірнеше себептерге байланысты. Интеграциялау үрдісі аймақтың
қажеттіліктеріне
зерттеу
жұмыстарынсыз,
қажетті
мамандар
бар-жоқтығы анықталмастан басталды.
Жалпы білім беретін мұғалімдерді оқыту шектеулі ғана болды. 1 ай
ішінде арнайы сабақтар ұтымды нəтижелер бермеді, көптеген
мұғалімдер тіптен оқытылмады.
Қолдаушы
мұғалімдер
мен
сынып
мұғалімдерінің бірлесуі
қиындықтар туғызды.
Үлкен қиындықтарды ойлау қабілетінің дамуында ауытқуы бар
балалардың жалпы білім беру үрдісіне енгізілуінен туындады.

Көптеген мамандар мұндай балаларға арнаулы сыныптар ашу керек
деп санайды. Алайда, бұл ұсыныс Италияда қаралмай отыр, ол тағы
да өзін «төмендету» ретінде көрсеткен арнайы білім беру жүйесін
құруға əкеледі деп қауіптенеді.Италиядағы интеграциялауды кең
тұрғыда қарағанда бұл мəселеде мақсатқа жетті деп есептеуге
болады. Бірақ, бұл сұрақ бойынша жүйелі орталықтанған өңделген
көрсеткіштердің жеткіліксіздігінен білім берудегі интеграциялау
үрдісінің нəтижелері жөнінде өте аз белгілі.
Бұл тəжірибелерден көретініміз шет елдерде инклюзивті білім беру
мəселесі
біздің елге қарағанда едəуір жолға қойылған. Бұл елдерде
инклюзивті білім беру
XX ғасырдың 70 жылдарынан басталған, ал біздің елде екінші
мыңжылдықтың
басында ғана қолға алына бастады. Европа елерін алатын болсақ,
инклюзивті
білім беру көптеген мəселелерді шешкен. Бұл елдерде мүгедек
балаларға жалпы
білім беретін мектептерде қосымша көмек жолдары ұсынылған.
Біздің елде мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпыға білім
беруортасына
қарай бейімдеу 2002 жылдан басталды. Сол жылы Қазақстан ТМД
елдерінің
арасында алғаш рет «Мүмкіндігі шектеулі балаларды əлеуметтік
жəне медика-
педагогикалық тұрғыдан қолдау» туралы заңды қабылдады. Осы заң
аясында
жарымжан балаларға ерте бастан білім беру мəселесіне мəн
берілген. Оларды
білім беру, əлеуметтік, медициналық тұрғыда қамтамасыз ету
қарастырылған. Ең
бастысы, аталмыш заңда инклюзивті білім берудің негізгі
принциптері

айқындалды.Қазақстан 2008 жылы БҰҰ-ның «Мүгедектердiң
құқықтары туралы»
конвенциясына қол қойып, барлық мүмкіндігі шектеулі жандарға
жағдай жасауға
міндеттенген.
Осы
мəселені
талқылаған
халықаралық
конференциялар, түрлі
семинарлар ұйымдастырылуда. Сондықтан мемлекеттік «Білім
беруді дамытудың
2011-2020» жылдарға арналаған бағдарламасына бірінші рет
инклюзивті білім
беруді дамыту қосылды. Бұл бағдарламада Инклюзивті білім
жүйесін дамытудың
мына мəселері көрсетілген:
2015 жылға қарай аталған міндетті шешу үшін:
•мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың модульдік
бағдарламалары;
•мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада
біріктіріп оқыту
ережесі əзірленеді, түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу
нысандары
анықталады;
•мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру
қағидалары
əзірленеді;
•2020 жылға қарай мектептерде мүгедек балалар үшін көтергіш
жабдықтар,
пандустар, санитарлық бөлмелерде арнайы құралдар орнату,
тұтқалармен, арнайы
парталармен, үстелдермен жəне басқа да арнайы компенсаторлық
құралдармен
жарақтандыру арқылы «кедергісіз аймақтар» құрылады;

•3030 мектепте мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға жəне
тəрбиелеуге тең
қол
жеткізу
үшін
жағдайлар
жасалады
(мектептерде
педагог-дефектологтардың,
балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің, арнайы
жеке
техникалық жəне компенсаторлық құралдардың болуы);
•Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері мен
қажеттіліктері
ескеріле отырып, компьютерлік техникамен жəне компьютерлік
қамтамасыз ету
жинақтарымен қамтамасыз етіледі.
1
3
3
Америка Құрама Штаттарында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытудың
негізгі жолдарын топтастырыңыз.
Америка Құрама Штаттарында мүмкіндігі шектеулі балаларды
оқыту. АҚШ-
тың мүмкіндігі балаларды оқытудағы қазіргі саясаты жалпы жəне
арнайы
оқытуды біріктіру ұсыныстарынан тұрады. Бұл біріктірулерде 3
негізгі жолдар
бар: «негізгі бағыт», «жалпы білім инициативасы», «енгізу». Бұл
арнайы білім
беру алаңында үлкен дау-дамай тудыруда.
«Негізгі бағыт» мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту негізгі
мектептерде
оқытуды
көздейді.
Бұл
балалар
қоғамға
араласуы
керек
болғандықтан , оларды
əлеуметтік жəне білім беру қызметтеріне қосу керек деп есептейді.
«Жалпы
білім
беру
инициативасы»-бұл
АҚШ-тың
білім
департаментінің

арнайы білім беру бөлімінің ұсынысы. Жалпы білім беру
инициативасы -
дамуында ауытқуы бар оқушыларға білім беру шарттарына
фундаментальды
өзгеріс енгізуді ұсына отырып, «негізгі бағыттан» ары қарай дами
түскен. Кейбір
дефектологтар мен негізгі мектептің басшылары жалпы білім беру
инициативасын мақұлдаса, кейбір дефектологтар мен негізгі
мектептің
мұғалімдері
ауытқуы
бар
балаларға
жалпы
білім
беру
инициативасының əсер ету
мүмкіндіктерін түсіну үшін қосымша сынақтар мен зерттеулер
қажет дейді.
«Енгізу» моделі балаларды ауытқу түріне жəне көріну деңгейіне
тəуелсіз
тұрған жері бойынша жалпы білім беру үрдісіне енгізуді көздейді.
Осындай
балаларға мамандар тобы жеке оқыту бағдарламасын құрады, сол
бойынша
оқушының жетістігі бағаланады.
Қазіргі кезде АҚШ-та 1990жылы қабылданған, «ауытқулары бар
тұлғалар
үшін білім беру акты» деп аталатын заң жұмыс істеуде. Бұл
халықтық білім беру
жүйесінде бала оқуына қажет тегін білім береді. Ата-анасы
баласының оқу
мүмкіндігі туралы қорытынды талап ете алады, ол бала дамуындағы
ауытқуының
бар немесе жоқтығына негіздемеден тұрады. Заң тек арайы білім
алуға ғана емес
қосымша қызмет түріне де құқық береді.
1
3
4
Қазақстан мен өзге елдердің арнайы білім беруді ұйымдастыру дəрежесін
салыстырып көрсетіңіз.

Қазақстан мен басқа елдер арасында білім беруді ұйымдастыру
дəрежесін салыстыруда кейбір айырмашылықтар бар. Бұл əрекеттің
мақсаты мен жетістігі, оқушыларға ұсынылатын оқу мазмұны,
педагогикалық
əдістер
мен
жұмыс
жүргізу
құралдары
салыстырғанда
айырмашылықтар
көрсетіле
отырып,
оның
арқасында өзге елдердеғі білім берудің мəні мен аспаптары туралы
сараптамалар
қажет.
Ал
елдер
арасындағы
білім
беру
ұйымдастырудың негізгі мақсаты оқушылардың ұйымдастырылған
жəне ақпаратты білім алуын дамыту, жаңа технологияларды
қолдану, тəжірибелік жұмыс істеу мен инновацияларды өндіру.
Елдер арасындағы білім берудің бұл жағында Қазақстан, мəңгілік
елдер мен басқа елдер арасындағы айырмашылықтар көрсетіледі.
Қазақстан мен басқа елдердің арнайы білім беруді ұйымдастыру
дəрежесін
салыстыруда
кейбір
айырмашылықтар
бар.
Қазақстандағы білім беру жүйесінің басты элементтерін бағалап алу
үшін Орталық Ережелердің (Назарбаев Университеті, Шығыс
Казахстан
Регионалды
Университеті)
деңгейі,
студенттерге
ұсынылатын оқу мазмұны мен технологиялар, сабақтардың оқу
тəрбиесі, оқу процесінде педагогикалық əдістердің қолданылуы
салыстырылады. Бұлар арасында басқа елдерде білім беру
жүйесінің мəні мен мазмұны, оқыту əдістері мен құралдарының
қолданылуы,
студенттердің
білім
деңгейі
мен
үйлесімі,
педагогикалық тəрбиелеу процесінің жетістігі, инновацияларды
қолдану
жəне
жаңа
технологияларды
оқушыларға
ұсыну
салыстырылады. Бұлар арқылы көптеген білім беру жүйелерінің
барлық ерекшеліктерін салыстыру мүмкін.
1
3
5
Инклюзивті білім беру жағдайында жұмыс жүргізетін мектептерде білім
мазмұнын үш түрлі бағдарлама бойынша реттеудің абзалдығына тəжірибе
қойыңыз.
Инклюзивті оқыту – ерекше мұқтаждықтары бар
балалардың жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін
сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті
оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын
жоққа шығару, барлық адамдарға деген
теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше
қажеттілігі 8 бар балаларға арнайы
жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды
оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп,

жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады. Инклюзивті білім беру
немесе «білім баршаға» бағдарламасы
- барлық балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында, мектепте
жəне мектеп өміріне белсене қатысуға
мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаны Біріккен Ұлттар Ұйымының
Бас Ассамблеясы мақұлдап, БҰҰ-ның
Конвециясына 2006 жылдың 13 желтоқсанында енгізілді. Сонымен,
инклюзивті білім беру жағдайында
жұмыс жүргізетін мектептерде білім мазмұнын үш түрлі бағдарлама
бойынша реттеген абзал. Атап
айтқанда: жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары;
мүмкіндігі шектеулі балалардың
ақаулық типтеріне сəйкес арнаулы білім беру бағытындағы оқу
бағдарламалары; мүмкіндігі шектеулі
балалардың психофизикалық ерекшеліктерін есепке ала отырып
əзірленетін оқытудың жеке бағдарламасы.
Жаңа түсіндірме бойынша «инклюзивті білім беру» - бұл ерекше
білім беру қажеттіліктері мен жеке-дара
мүмкіндіктерін ескере отырып, барлық білім алушылардың білім
алуына тең қолжетімділігін қамтамасыз
ететін процесс. Аталған анықтама жалпы білім беретін мектеп
жағдайында барлық балаларды оқыту үшін
оңтайлырақ тəсіл ретінде халықаралық қауымдастықпен танылған
білім берудегі инклюзияның мəнін
ашады. Бұл жағдайда инклюзивті білім беруді жүзеге асыратын
ұйымдар ерекше білім беруге
қажеттіліктері бар білім алушыларды қамтуды, соның ішінде
мигрант, оралман балалар, сондай-ақ қоғамға
əлеуметтік бейімделуі қиын балалар сияқты басқа да санаттағы
білім алушыларға сапалы білім берудің тең
қолжетімділігін қамтамасыз етуді кеңейтуі мүмкін. Бейімделген
білім беру бағдарламасы - мүмкіндігі

шектеулі тұлғаларды оқыту үшін олардың психоденелік, дамуын,
жеке мүмкіндіктерін жəне қажет жағдайд
а аталған тұлғалардың даму бұзылыстарын түзетуді жəне
əлеуметтік бейімдеуді қамтамасыз ететін білім
беру бағдарламасы. Жеке оқу жоспары – нақты білім алушының
ерекшеліктерін жəне білім беру
қажеттіліктерін ескере 9 отырып, оның мазмұнын жекелеу негізінде
білім беру бағдарламасын меңгеруді
қамтамасыз ететін оқу жоспары Мүмкіндігі шектеулі балаларға
инклюзивті білім беру келесі модельдер
арқылы жүзеге асуы мүмкін: 1) толық инклюзия – мүмкіндігі
шектеулі балалар жалпы білім беру
мекемелеріне денсаулығы қалыпты қрдастарымен бірге барады
жəне жеке оқу жоспарлары бойынша
оқиды; 2) жартылай инклюзия – мүгедек балалар үйдегі жеке оқыту
мен жалпы білім беретін мекемеге
баруды қатар алып жүреді жəне жеке оқу жоспарларымен
оқытылады. 3) сабақтан тыс инклюзия – мүгедек
балалар (мүгедектер) тек үйде оқиды жəне үйірмелерге қатысады.
Мүмкіндігі шектеулі балалардың білім
беру бағдарламаларын меңгеруін қадағалауды жалпы білім беретін
мекеме жүзеге асырады. Əрбір жалпы
білім беретін мекеме аталған ереженің негізінде өз бетімен жалпы
білім беретін мекемедегі инклюзивті
білім беруді ұйымдастыру тəртібін анықтайтын ереже дайындайды.
Білім алушылар медициналық-
əлеуметтік-эксперттік комиссияның, жалпы білім берудің кез келген
деңгейінде мүгедекетігі расталуы
туралы қорытындылар болғанда атаанасының (заңды өкілдерінің)
өтініші бойынша инклюзивті білім
беруге ауыса алады. Əрбір білім алушыға жеке журналдар
ашылады, онда мұғалімдер сабақтардың мерзімін, өткен материал
мазмұнын, сағат санын жазады, ағымдық бағаларын қояды.

1
3
6
Аутизм ауруына шалдыққан бала өзін қалай ұстайтындығын себептермен
көрсетіңіз.
Аутизм — ми дамуының бұзылуынан туындайтын жəне əлеуметтік
өзара əрекеттесу мен қарым-қатынастың айқын жəне жан-жақты
жетіспеушілігімен,
сондай-ақ
шектеулі
мүдделермен
жəне
қайталанатын əрекеттермен сипатталатын ауытқу болып табылады.
Бұл терминді 1912 жылы Э. Блейлер адамның ішкі эмоциялық
кажеттіліктерімен реттелетін жəне шынайы əрекеттерге тəуелділігі
шамалы аффективтік саланың айрықша түрін белгілеу үшін
енгізген. Аутист балалардың есте сақтау қабілеттілігі жоғары
болады. Математика жəне музыка салаларында дарынды, тіпті
бірнеше тілдерді меңгеруі де мүмкін. Аутизм белгілері үш жасқа
дейін байқала бастайды. Аутист бала сұрақ қоймайды жəне жауап
та бермейді, мимика, ым-ишарат (жест) арқылы қарым-қатынас
жасаудан бас тартады. Аутист балаларды 4 топқа бөлуге болады:
1.
аурудың ауыр көрінісімен сипатталатын топтағы балалар
безушілік,
ортадан
оқшаулау,
еш
нəрсеге
көңіл
аудармау
ерекшеленеді, көп уақытын түңілумен өткізеді. Мұндай балалар
сөйлемейді, адамдарға, адамның көзіне жəне бір нəрсеге көзін
тікпейді, күлмейді, жыламайды. Атын атап шақырғанда үндемей,
дыбыс шығармай, ешқандай реакция білдірмейді. Олар бір жері
ауырып жарақаттанса, қарындары ашып, тоңғанды сезбейді. Үй
ішінде бағытсыз ары-бері жүреді, жиһаздардың үстіне шығады,
терезенің алдында тиспесең бірнеше сағаттар бойы отыра береді.
Үлкен адам мұндай баланың назарын аударайын деп тырысқан
жағдайда, бала айқайлайды, жылайды, төбелеседі, түкіреді,
тырнайды, яғни қатты қарсылық көрсетеді.
2.
Бұл топтың балалары адамның көзіне тіке қарамайды, басқа
нəрселерге де көзін тіке қадап, бағытты түрде қарай алмайды, бірақ
нəрселердің өздері, өздерінің түрлері мен дыбысымен сыртқы
пішінімен балалардың назарын өздеріне аудартқызады. Мысалы:
кілем немес алаша біткенше жүре береді. Бұл балалардың бір
қалыптылығы сағаттар бойы терезеде отырып бір бағытқа қарап
отыра береді. Ал бір нəрсе керек болса, олар үлкен адамды ертіп
апарып, керекті нəрсеге қолын салады.
3.
Балалар аздап белсенді, олар қоршаған ортадан толық
безбеген бетінде қорқыныш бар, қимылдары еркін емес, сөздері
түсініксіз,
бір
сөзді қайталай береді, күрлмеліп сөйлейді,
қимылдары импулсьсивті, яғни отырып-отырып аяқастынан жүгіріп
кетеді, өзін-өзі жарақаттайды. Бұл топтағы балалар өте дауласқыш,
еш өкінбейді, бəрін керісінше жасайды. Бала өзіне ұрысқанды
қалайды,тек өзі сөйлейді, ешкімді тыңдамайды, сөйлеткізбейді.

Сөйлегені өте жылдам, дыбысы қатты. Сөзі монолог түрінде. Кейде
ересек адам сияқты, күрделі сөздермен сөйлейді, бірақ мағынасын
түсінбейді. Сөз қоры жақсы, бірақ та диалог құрастыра алмайды.
4.
Бұл балаларда аутизмнің жеңіл түрі. Балалардың мимикасы
шектеулі, алаңдаушы болып келеді, сондықтан сөздері жай,
көздеріне қарай алады, бірақ тұрақсыз. Олар ұялшақ, жасқаншақ
болып келеді. Олар өтірік айту, алдауды білмейді.
1
3
7
“Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2010-2020
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында” қандай мəселелер
қарастырылғанын көрсетіңіз.
біздің елімізде инклюзивті білім беру жүйесінің
дамуы туралы ресми дерек «Қазақстан Республикасының Білім
беруді
дамытудың
2010-2020
жылдарға
арналған
мемлекеттік
бағдарламасында»
көрсетілді. Осы бағдарлама төңірегінде инклюзивті білім беруді
жетілдіру
мəселелері қарастырылып, 2015 жылға мына міндеттерді шешу
көзделген:
-мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың
модульдік бағдарламалары жасалады;
- мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада
біріктіріп оқыту
ережесі əзірленеді;
- түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу нысандары анықталады;
-мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру
қағидалары
əзірленеді. Мемлекеттік бағдарлама негізінде 2020 жылға қарай
мектептерде
мүгедек балалар үшін көтергіш жабдықтар, пандустар, санитарлық
бөлмелерде
арнайы
құралдар
орнату,
тұтқалармен, арнайы
парталармен,

үстелдермен жəне басқа да арнайы компенсаторлық құралдармен
жабдықтау
арқылы «кедергісіз аймақтар» құруы жоспарланған. 3030 мектепте
мүмкіндіктері
шектеулі балаларды оқытуға жəне тəрбиелеуге тең қол жеткізу үшін
жағдайлар
жасалу міндеті (мектептерде педагог-дефектологтардың, балаларды
психологиялық-педагогикалық
сүйемелдеудің,
арнайы
жеке
техникалық жəне
компенсаторлық құралдардың болуы) алға қойылған. Үйде білім
алатын мүгедек
балалар жеке мүмкіндіктері мен қажеттіліктері ескеріле отырып,
компьютерлік
техникамен қамтамасыз ету сияқты істері жүзеге асырылмақшы.
Осылайша
мемлекетіміз мүмкіндігі шектеулі жандарды əлеуметтік қорғау,
олардың қоғамға
етене араласуына, оларды оңалту, жұмысқа орналастыру жəне жаңа
жұмыс
орындарын құру, білім алу, оқыту, қайта мамандандыруда қолдан
келгенше
жағдай жасамақшы.
Саламан Декларациясына сəйкес инклюзивті білім беру саясатының
міндеттері мынадай:
- Əрбір бала білім алуға құқылы жəне оны алуға тиіс.
-
Əрбір
баланың
дара
қабілеттері,
қызығушылықтары,
қажеттіліктері жəне
оқуға деген мұқтаждықтары болады.
- Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды
қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту.

Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі
туындайды. Яғни ол
мына принциптер:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен,
жеткен
жетістіктерімен анықталады.
2. Əрбір адам сезуге жəне ойлауға қабілетті.
3. Əрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын
қажет
етеді.
7.Əрбір оқушы үшін жетістік кежетуөзінің мүмкіндігіне қарай
орындай
алатын əрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту - оқушылардың тең
құқығын
анықтайды
жəне
ұжым
іс-əрекетіне
қатысуға,
адамдармен
қарым-қатынасына
қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті
оқыту арқылы
барлық
балалардың
мұқтаждықтарын
ескеріп,
ерекше
қажеттіліктері бар
балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісін
дамытуға
болады. Мұндай оқыту түрі арнаулы білім беру жүйесінде дəстүрлі
түрде

қалыптасқан жəне даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды,
қайта
жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы мүмкіндігі шектеулі
балаларды оқуда
жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін
қалыптастырады.
Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу арқылы оқушыларды
адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тəрбиелей аламыз.
Сонымен қоса,
инклюзивті оқыту үрдісі балаларды толеранттылыққа тəрбиелеудің
бастауы
болмақ.
1
3
8
Ақыл ой бұзылысының пайда болу себептерін жəне оның шешу
жолдарын көрсетіңіз.
Ақыл ой бұзылысы көптеген себептермен туындайды. Кейде жеке
кездесулер, кейде де кеңшілік жоғалтулары негізінде оқиғалар
туындауға себеп болуы мүмкін. Ақыл ойын жоғалтуға себеп
болушы кейбір жетіспеуші салыстырулар, таңдаулар немесе
тəуелсіздік салыстырулары болуы мүмкін. Олардың шешу жолдары
адалдық, еркін өзіндіктерді түсіну, көрсету жəне ақылды шешім
қабылдау қабілеттілігіне асырауға арналған. Ал енді бұзылушы
ақыл ойыны шешу жолын таңдау керек, олар үшін дербес мəдени
шарттарды,
оңайлықты,
дереулікті
қолдауға
есептелетін
мемлекеттік органдарды қолдай алады. Ақыл ой бұзылысының
пайда болу себептері дəлелдердің алдын алуы, адамдардың дүниеге
қарсы қарым-қатынасында жаңа тəсілдерді қабылдауы немесе
өзгертуі, адамдардың емес дегенді анықтайтын ақыл алдында
болатын туындыулар, жəне кез келген басқа əрекеттермен
байланысты
адамдардың
мəн-мəнділігіне,
адамгершілігіне
қарамастан туғызылады. Ақыл ой бұзылысын шешу жолдары
ақылды
шешім
алу,
басқа
адамдармен
өзара көмек алу,
психологиялық кеңес беру, немесе профессионалды медициналық
кеңес беру мүмкіндіктеріне байланысты болады.
1
3
9
1-топтағы мүлдем көрмейтін балалардың “Брайль жүйесінде” оқытылуы
жəне оған дайындық барысын көрсетіңіз.
Көру қабілеті бұзылған балалар үш топқа бөлінеді.

1-топ мүлдем көрмейтін балалар;
2-топ көру деңгейі төмен балалар;
3-топ көру деңгейі функционалдық бұзылған балалар.(қыли,
амблиопия)
Нашар көретін балалар • Бұл санаттағы балалардың көру өткірлігі
өзілдірікпен түзете отырып жақсы көретін көзде 0 (0 %) мен 0,04 (4
%)
аралығында болады. Сондай-ақ, көру өткірлігі жоғары (1-ге дейін,
яғни 100
%) бірақ көру аумағы 10-15 градусқа дейін немесе көру нүктесіне
дейін
шектеулі балалар жатады. Бұндай балалар көруді танымдық жəне
бағдарлық
əрекетте шектеулі қолдана алатындықтан олар көрмейтіндер
қатарына
жатқызылады. Көру талдағышының зақымдану ауырлығы мен
сипаты
барлық сенсорлық жүйесінің дамуына əсер етеді, қоршаған ортаны
танудың
басты жолдарын, сыртқы əлемді қабылдау толықтығы мен
нақтылығын
нықтайды. Мүлдем көрмейтін балалардың "Брайль жүйесінде"
оқытылуы бұл қажетті жəне көмек көрсету қажетті балаларға
көмектесудің бір жағдайы. "Брайль жүйесі" — бұл бағдарламалық
жүйе,
оның
арқасында
əріптер
жəне
сөздер
көрініске
айналдырылған. Олардың сүйіспен байланыстырылған қызметтер,
алдын алған білім, жеке оқушыларға берілетін өзгерістер мен басқа
көмек арқылы олардың оқу процесіне қатысуы мүмкін. Бұл
балаларға арнайы курстар мен бағдарламалар арқылы əділ мектеп
ортамында оқытуы мүмкін.
1
3
10
Қазақстан Республикасының 11.07.2002 жылғы «Кемтар балаларға
əлеуметтік-медициналық педагогикалық-психологиялық түзеу арқылы
қолдау туралы»[4] № 343 заңына анықтама беріп, іске қосыңыз.

Бүгінгі таңдағы инклюзивті білім берудің мақсаты: даму мүмкіндігі
шектеулі балаларды қалыпты балалармен бірге білім беру. Ол
адамның
жыныстық ерекшелігіне, діни нанымына, шығу тегіне қарамастан
тең
құқылы жеке тұлға ретінде білім беру жүйесі болып табылады.
Инклюзивті
білім беру- мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытып-үйретудің бір
формасы.Бұл арнаулы білім беу жүйесінде дəстүрлі түрде
қалыптасқан
жəне даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды. Нағыз инклюзивті
білім
берудің 2 жүйесін жалпы жəне арнаулы жүйелерді бір-біріне
жақындастырады. Жалпы білім беретін мектепте мүмкіндігі
шектеулі
оқушыларды бірлесіп( интеграциялы түрде) оқуын ұйымдастыру
боп
табылады. Қазақстан Республикасының 11.07.2002 жылғы «Кемтар
балаларға əлеуметтік-медициналық- педагогикалық-психологиялық
түзеу
арқылы қолдау туралы»[4] No 343 заңы бойынша ТДО сыныптары
үйден
оқыту, үйден əлеуметтік көмек көрсету, көмекші бағдарлама,
арнайы (ПДТ)
бағдарлама бойынша куəлік беру ережелерін жəне мүмкіндігі
шектеулі
балаларды қорғау, қамқорлау, диагнозын анықтау, емдеу, оңалту,
тəрбиелеу, оқыту, қатарға қосу мəселелері бойынша жаңадан
шыққан заң,
қаулы, ереже тəртіптерінде қаралған. Инклюзивті білім беру –
ерекше

мұқтаждықтары бар балаларды жалпы білім беретін мектептердегі
оқыту
үрдісін
сипаттауда
қолданылады.
Инклюзивті
оқыту-даму
мүмкіндігі
шектеулі
балалардың
қалыпты
дамыған
балалармен
бірге
əлеуметтендіру
жəне
интеграция
процестерін
жеңілдету
мақсатындағы
жеңілдетілген
оқыту жүйесі.Инклюзивті оқыту біріктірілген (оқушы қалыпты
балалар
сыныбында-тобында оқиды жəне дефектолог мұғалімнің жүйелі
көмегін
алады), жартылай (жеке балалар күннің жарты бөлігі арнайы
топтарда, ал
екінші бөлігі) қарапайым топтарда өткізіледі. Уақытша арнайы
топтардағы
бала бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді,
өткізу
үшін біріктіріледі. Толық дамуында ауытқулары бар балалар
балабақшаның,
сыныптың,
мектептің
қарапайым
топтарына
енгізіледі,
мамандардың бақылауы бойынша түзету көмегін ата-аналар
көрсетеді.
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020
жж[1].
арналған Мемлекеттік бағдарламасында алғаш рет мүмкіндігі
шектеулі
балаларды қолжетімді білім алу жағдайларын ескеретін оқыту
үдерісіне
кіріктірудің механизмдері көрсетілген. Инклюзивті білім беру
мүмкіндігі

шектеулі балалар мен жасөспірімдердің жалпы мектептердегі білім
беру
үдерісіне белсенді қатысуы ғана емес, негізінен жалпы білім беретін
мектептердің оқыту жүйесінің барлық баланың қажеттіліктерін
қамтамасыз
ете алатындай болып тұтастай қайта құрылуы.
Саламан Декларациясына сəйкес инклюзивті білім берудің негізгі 8
принципі шығады. Ол мына принциптер:
1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен,
жеткен
жетістіктерімен анықталады.
2. Əрбір адам сезуге жəне ойлауға қабілетті.
3. Əрбір адам қарым-қатынасқа құқылы.
4. Барлық адам бір-біріне қажет.
5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады.
6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын
қажет
етеді.
7. Əрбір оқушы үшін жетістік кежетуөзінің мүмкіндігіне қарай
орындай
алатын əрекетін жүзеге асыру.
8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.
1
3
11
Инклюзивті білім беруде оқыту ерекшелігіне байланысты оқу
үрдісіндегі компьютерді қолдану міндеттерін көрсетіңіз.
Бүгінгі таңда үйден оқып білім алатын мүмкіндігі шектеулі
балалардың
кейбіреулері компьютерлік техникамен қамтамасыз етіліп отыр.
Арнайы

оқытуда компьютерлік технологияны қолданудың екі жұмыс
істейтін
міндеттің шешіміне байланысты төмендегідей шралар жүзеге
асырылуда:
- Жаңа құралдарды қолдану қызметімен балаларды үйрету
- Ерекше білім беру қажеттілігі бар балалардың жалпы дамуы жəне
бұзылысын түзету мақсатында жаңа компьютерлік технологияны
қолдану.
Инклюзивті білім беруде оқыту ерекшелігіне байланысты оқу
үрдісіндегі
компьютерді қолдану міндеттері:
-Оқу үрдісіндегі кейінгі байланысты қамтамасыз ету;
-Оқу үрдісін көрнекіліктермен қамтамасыз ету,
-Кең таралағн білім көздерінен ақпаратты іздестіру,
-Оқу үрдістерін немесе құбылыстарын құру;
- Ұжымдық жəне топтық жұмыстарды ұйымдастыру;
Сонымен кез-келген оқыту, тек білім беруден басқа түзету-дамыту
жұмыстары
болатын
көрнекті
-
тəжірибелік
іс-əркет,
ол
виртуалыдық ісəрекет деңгейіндегі компьютермен жұмыс істеу.
Баяндап өткеніміздей
мүмкіндігі шектеулі балаларды түзете-дамыта оқытудың негізіг
жүйесі
инклюзивті білім берудің тəжірибелік аумағы неғұрлым ерте
ғылыми
теориямен өзіндік үндестікте дамып, қалыптасса, онда еліміздегі
мүмкіндігі
шектеулі тұлғаларға деген оң көзқарас қалыптсар еді.
Қорытындылай келе, инклюзивті білім берудің инновациялық
жолдарын

оның ішінде компютерлік технология, интерактивті тақта сияқты
білім
беруге қажетті жаңа ақпараттық технологиямен қаматамсыз етілсе,
келешекте мүмкіндігі шектеулі балаларға білім беру жүйесінің
ешқандай
кері тұстары болмас еді.
1
3
12
Елімізде 1996 жылдан бері қолданылып келе жатқан Халықаралық
білімділік «Step by step» бағдарламасын
түсіндіріп көрсетіңіз жəне
қолданыңыз.
Біздің елімізде 1996 жылдан бері қолданылып келе жатқан
Халықаралық
білімділік «Step by step» бағдарламасы ерекше қажеттілікті
балаларды
қолдауды, қатардан қалдырмауды қамтамасыз етеді.
Оның негізіне төмендегідей қатаң тұжырымдар салынған:
1. Балалар отбасы мен қоғамдастықтың мүшесі болып табылады.
2. Əр бала білім алуға құқылы.
3. Əр баланың қайталанбайтын бірегей ерекшелігі, қызығушылығы,
қабілеті мен қажеттіліктері бар.
4. Балалардың қажеттіліктері назардан тыс қалмай жəне дербес
түрде
қанағаттандырылған жағдайда олар жақсы оқиды.
Балаға бағдарланған балабақшалар мен мектептер əр баланың
əлеуетін
ашуға ұмтылады, бала бойына адамдардың айырмашылығына
шыдамдылық
таныту
дарытылады,
отбасымен
өзара
қарым-қатынасты
нығайтады. Дамуында ауытқулары бар балалар үшін арнайы
жағдайлар

жасалуы керек. Ол үшін білікті тəрбиешілер мен мұғалімдер қажет
болады.
Оның
үстіне
педагогтер
осы
балалардың
ата-анасымен
ынтымақтаса білуі,
оларға білікті көмек бере білуі 23 тиіс. Инклюзивті білім беру
жүйесі
кездесіп отырған күрделі проблема - оған қоғам тарапынан туып
отырған
теріс көзқарас проблемасын жою. Ақпараттың аздығы, қорқыныш,
бала
құқын аяқасты ету- осының бəрі даму мүмкіндігі шектеулі
балаларға теріс
көзқарасты дамытады. Бір жағынан, арнайы оқыту əдістемесінің
жоқтығы
инклюзивті білім беру үшін елеулі қиындықтар туғызады.
Тəрбиешілер мен
мұғалімдер дамуында ауытқулары бар балалармен жұмыста
өздерінің
кəсіби
дайындығы
деңгейіне
көңілі
толмайтындығын
атап
көрсетеді.
Мысалы, педагогтар (тəрбиешілер), оның ішінде дефектологтар
баланың
оқуы мен даму үдерісіне теріс ықпал ететін барлық жағдайлар мен
факторларды білмеуі мүмкін. Алайда, мұғалімдер бала бойындағы
ауытқуларды дер кезінде анықтап, нақты іс- қимылға дайын болуы
тиіс.
Инклюзивті білім беруді дамытуды мүмкіндіктері шектеулі
балалардың
білім алу жүйесін жетілдірудің басты бағыттарының бірі ретінде
қарастырған жөн. Бала жəне оның ата – анасының тұрғылықты
жеріне
сəйкес жалпы типтегі мекемелерде мұндай балаларға білім беруді

ұйымдастыру оларды ұзақ мерзімге мектеп – интернатқа жіберуден
сақтап,
отбасында тəрбиеленіп тұруы үшін жағдай жасайды, қалыпты
деңгейдегі
дамыған құрдастарымен күнделікті қарым – қатынас жасауды
қамтамасыз
етеді, əлеуметтік бейімделуі жəне қоғамға кіріктіруге қатысты
мəселелерді
тиімді шешуге мүмкіндік береді.
1
3
13
Тифлопедагогика саласына анықтама беріп, тəжірибе қойыңыз.
Тифлопедагогика - (гр. typhlos – соқыр жəне педагогика) педагогика
ғылымының көру қабілеті бұзылған балаларды оқыту жəне
тəрбиелеу
жөніндегі саласы. Көру кемістігі барлар арнайы оқыту мекемесінде
білім
алып, жоғары оқу орындарына түсуге жағдай жасалды. Олардың
арасында
акад. Л.С.Понтрягин жəне А.Г.Витушкин, проф.В.И. Зубов,
жазушылар
Н.Островский,
Э.Асадов,
Н.Силков,
А.Притчина,
сазгерлер
В.Никитин,
Н.Поликарпов секілді көрнекті тұлғалар да бар. Луи Брайль зағип
жандарға
оқуға жəне жазуға мүмкіндік беретін шрифтті XIX ғасырдың
басында ойлап
тапты.
• Қазіргі таңдағы ең өзекті мəселенің бірі – осы кіші мектеп
жасындағы
көруі
бұзылған
балалардың
қоршаған
өмірін
қабылдау
ерекшеліктерін

анықтау болып отыр, сонымен қатар, оларды əлеуметтік ортаға
бейімдеп,
өзімен қатарлы қалыпты балалардың құқығымен тең қылып,
қалыпты
азамат етіп тəрбиелеу.
Көру қабілеті бұзылған балалар үш топқа бөлінеді.
1-топ мүлдем көрмейтін балалар;
2-топ көру деңгейі төмен балалар;
3-топ көру деңгейі функционалдық бұзылған балалар.(қыли,
амблиопия)
Нашар көретін балалар • Бұл санаттағы балалардың көру өткірлігі
өзілдірікпен түзете отырып жақсы көретін көзде 0 (0 %) мен 0,04 (4
%)
аралығында болады. Сондай-ақ, көру өткірлігі жоғары (1-ге дейін,
яғни
100%) бірақ көру аумағы 10-15 градусқа дейін немесе көру
нүктесіне дейін
шектеулі балалар жатады. Бұндай балалар көруді танымдық жəне
бағдарлық
əрекетте
шектеулі
қолдана
алатындықтан
олар
көрмейтіндер
қатарына жатқызылады. Көру талдағышының зақымдану ауырлығы
мен
сипаты барлық сенсорлық жүйесінің дамуына əсер етеді, қоршаған
ортаны
танудың басты жолдарын, сыртқы əлемді қабылдау толықтығы мен
нақтылығын нықтайды.
Нашар көретін жəне көрмейтін балаларды оқыту кезінде «Оқу жəне
жазу
арқылы
сындарлы
ойлауды
дамыту»
стратегияларына
шығармашылық

тұрғыдан келу қажет:
1. Оқушылардың мəтін оқуын оқитын машинадан, диктофоннан
жəне т. с.
тыңдаумен алмастыру арқылы «Джиксо» əдісін бейімдеу, түрін
өзгерту.
2. Инсерт кестесін толтыру: көру қабілетінде бұзылыстары бар
балалардың
сəйкес тұжырымға арналған барынша жарамды бөлімі берілген
мəтінмен
ауқымды жұмыс кезіндегі не нашар көретін балалар үшін түстік
гаммамен,
не мүлдем көрмейтін балаларға арналған бедерлі-нүктелі қаріппен
өнімді
қызметі мақсатында. Кестелерге тезистерді жазудың қажеті жоқ,
керісінше
дайын, сəйкес қаріппен жəне түспен терілгендерді мозаикалық
тəртіпте
орналастыру, тақырып бойынша тұжырым жасау уақытын өнімді
қолдану
керек.
3. Аппликация түрінде кестені ресімдеу үшін ұсынылғандар
қатарынан
тиісті тезисті таңдауға мүмкіндік беру, бұл «Əткеншек» жəне
«Жəрмеңке»
стратегиясына сəйкес келеді.
1
3
14
Сенсорлық бұзылысы бар балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосыңыз.
Сенсорлық жүйе (лат. organum sensuum, лат. organon - мүше, ағза;
лат.
sensuum - қабылдау, сезу) – ішкі жəне сыртқы ортаның түрлі
əсерлерін

қабылдайтын сезім жүйесі талдағыштардың (анализаторлардың)
шеткі
бөлігі, яғни рецепторлар. Оған дəм сезімі, иіс сезімі, сипап сезу,
көру,есту
жəне тепе-теңдік сақтау рецепторлары жатады. Баланың сенсорлық
дамуы
– бұл заттардың сыртқы қасиеттері туралы ойларының қалыптасуы
жəне
оны қабылдай білуі: олардың пішіні, түсі, көлемі, кеңістіктегі
орналасуы,
сонымен қатар иісі, дəмі т.б. Көру қабілетінің бұзылысы сезіну,
қабылдау,
елестету жəне т.с.с. бірқатар психикалық процестердің дамуына
кері əсер
ететін екінші қызметтік ауытқуларды тудырады (көру аумағын
тарылту,
көру өткірлігін төмендету жəне т.б.). Қалыпты көретін баланың
іс-əрекеті
айналадағылардың əрекетіне еліктеуге сүйенеді. Ал көрмейтін бала
арнайы
ұйымдастырылған
оқытусыз
өздігінен
бағытталған
əрекетті
қоршаған
заттар мен олардың əрекетін мүлдем немесетолық елестете алмау,
бұрмалап
елестету салдарынан меңгеруге қабілетті емес.
Сенсорлық бұзылулары бар балаларды жалпы білім беру процесіне
қосу
Инклюзивті ортаны құрудағы маңызды қадам болып табылады. Ол
жеке
көзқарасты, оқу материалдарын бейімдеуді жəне арнайы білім беру
саласындағы педагогтар мен мамандардың қолдауын қамтамасыз
етуді

талап етеді.
Есту немесе көру қабілетінің бұзылуы сияқты сенсорлық
бұзылулары бар
балаларды жалпы білім беру процесіне қосу келесі қадамдарды
қамтуы
мүмкін:
1. ** Жеке тəсіл:* * сенсорлық бұзылулары бар əрбір бала бірегей,
сондықтан олардың қажеттіліктері мен қабілеттерін жеке бағалау
маңызды.
2. ** Бейімделген Оқу материалдары: * * Оқу материалдары
баланың
қажеттіліктерін ескере отырып бейімделуі мүмкін. Мысалы, бұл
көру
қабілеті бұзылған балаларға арналған үлкейтілген оқулықтарды
немесе есту
қабілеті нашар балаларға арналған аудиокітаптарды пайдалануды
қамтуы
мүмкін.
3. ** Технологиялық қолдау: * * компьютерлік мəтінді дауыстап оқу
бағдарламалары немесе есту бейімделу құрылғылары сияқты
технологияны
пайдалану сенсорлық бұзылулары бар балаларға оқу процесіне
белсенді
қатысуға көмектеседі.
4. ** Оқытудың мамандандырылған əдістері: * * мұғалімдер
сенсорлық
бұзылулары бар балаларға оқу материалын игеруге көмектесетін
арнайы
оқыту əдістемелері бойынша оқытылуы керек.
5. ** Мамандарды қолдау: * * психологтармен, логопедтермен,

аудиологтармен жəне басқа мамандармен үнемі ынтымақтастық
баланың
білім беру процесінде жан-жақты қолдауын қамтамасыз етуге
көмектеседі.
6. ** Ата-аналармен жұмыс:* * ата-аналарды білім беру процесіне
қосу
жəне оларға ақпарат пен қолдау көрсету оларға баласының
қажеттіліктерін
жақсы түсінуге жəне оның оқуына белсенді қатысуға көмектеседі.
Сенсорлық бұзылулары бар балаларды жалпы білім беру процесіне
тиімді
қосу мұғалімдердің, мамандардың жəне ата-аналардың бірлескен
күшжігерін қажет етеді, бірақ бұл əр баланың дамуы мен жетістікке
жету
мүмкіндігі бар инклюзивті білім беру ортасын құрудағы маңызды
қадам.
2
1
1
Көру қабілеті бұзылған балаларды оқыту үшін жасалынуы тиіс
жағдайларды жазыңыз.
Көру қабілеті бұзылған бала жалпы білім беретін мектепте
оқытылса, сол сыныпқа сабақ беретін педагог баланың
қабілетін жіті тексеріп жəне денсаулығына байланысты
қойылған диагнозына қарай оқытуы тиіс. Бұл баланың көзі
көрмейді, не нашар көреді деп ысырып тастауға мүлдем
болмайды. Бұл топтағы балалардың диагноздары, көзінің көру
мөлшерлері, қабылдауы, ойлау ерекшеліктері, зейіні, есте
сақтау қабілеттері əр түрлі деңгейде болып келеді. Көру
қабілеті бұзылған балалар үш топқа бөлінеді.
Олар:

жүктеу/скачать 4.15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: