Іі турға Жатқа оқу 6-сынып
жүктеу/скачать 418.78 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ескерту.
- Қазақ тілінің жауаптары
- Қазақ әдебиеті пәні бойынша 1.Өлеңдерді ұйқасына қарай сәйкестендіріңіз
- 2. Ғабит Мүсіреповтің әңгімелеріндегі аналар сөзін төмендегі кейіпкерлермен сәйкестендіріңіз
- 3.Абай арнауларының кімге айтылғанын кейіпкерлерімен сәйкестендіріңіз
- 4. Сұлу қыздың портреті мүсінделген туындыларды авторларымен сәйкестендіріңіз
- 5. Көкшенің сұлу келбеті суреттелген туындыларды авторларымен сәйкестендіріңіз
| ІІ турға
Жатқа оқу 6-сынып Әдебиет. Хрестоматия: Жалпы білім беретін мектептің 6-сыныбына арналған / Құрастырғандар: К.Ісләмжанұлы, Р.Баттал. 3-басылым. - Алматы: Атамұра, 2011. - 144 бет.
7-сынып Әдебиет. Хрестоматия: Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған / Құрастырушылар: Р.Құтқожина, Ж.Сәметова. 3-басылым, өңделген. - Алматы: Атамұра, 2012. - 144 бет.
8-сынып Әдебиет әлемінде. Хрестоматия: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқу құралы. Өңд., 2-бас./ Құраст.: С.Мақпырұлы, К.Құрманбай, Н.Әбішева. - Алматы: «Мектеп» баспасы, 2008. - 320 бет.
Ескерту. Қай сыныптың оқушысы болмасын аталған үзінділерді не өлеңдерді жатқа білулері қажет. І турға арналған (іріктеу кезеңі) тест тапсырмалары ПӘН Қазақ тілі – 25 сұрақ <"СӘЙКЕСТІК" БОЙЫНША 15 ТАПСЫРМА> 1. Төмендегі тіркесімдерді мысалдарымен сәйкестендіріңіздер a) Жеке сөздерден болған тіркесімдер b) Күрделі сөз түрі қатысқан тіркесім c) Түйдекті тіркес қатысқан тіркесім d) Фразеологиялық тіркес қатысқан тіркесім e) Салаласқан тіркес қатысқан тіркесім 1) Науқастың беті бері қарады. 2) Боран да, жел де тоқтамады. 3) Айтқаннан кейін жақындады. 4) Қаңтарда күн суытты. 5) Қатты қардан әрең жүріп келеді. 2. Жан-жануарлар қалай дыбыстайтынын тауып сәйкестендіріңіздер a) Түйе
b) Бура c) Қошқар d) Қодас e) Теке
1) бақылдайды 2) мекіренеді 3) мөңірейді 4) күркілдейді, бұрқылдайды 5) боздайды
a) Ара
b) Сона c) Инелік d) Қоңыз e) Шегіртке f) Құрбақа 1) дызылдайды 2) дызыңдайды 3) шырылдайды 4) құрылдайды, шұрылдайды 5) тызылдайды 6) быжылдайды
a) С.Исаев b) Ө.Айтбаев c) Қ.Есенов d) Н.Сауранбаев e) Т.Жанұзақов 1) Жай сөйлемді құрамына қарай жалаң, жайылма, күрделенген деп жіктеген тілші 2) Қазақ тіл білімінде «Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдер жүйесі» деген тақырыпта ең алғаш докторлық диссертация қорғаған ғалым 3) Модаль сөзді оныншы сөз табы ретінде енгізуді ұсынған ғалым 4) Топонимиканы зерттеуші 5) Қазақ терминологиясының дамуы мен қалыптасуына үлес қосқан ғалым
a) қарыз b) ұстаз c) қалам d) самауыр e) майда 1) парсы тілінен 2) моңғол тілінен 3) орыс тілінен 4) араб тілінен 5) иран тілінен
a) дулыға b) маржан c) табиғат d) сіріңке e) жан
1) араб тілінен 2) иран тілінен 3) орыс тілінен 4) моңғол тілінен 5) парсы тілінен
a) Ж.Аралбаев b) Ғ.Қалиев c) Н.Оралбаева d) А.Ысқақов e) Р.Әмір 1) Қазіргі қазақ тілінің синтаксисі 2) Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы 3) Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы 4) Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы 5) Қазіргі қазақ тілінің дыбыс жүйесі
a) шанақ
b) аусыл c) теңеу
d) ашамай e) айтылым 1) кәсіби сөз 2) термин 3) диалект 4) неологизм 5) историзм
a) А.Байтұрсынұлы – b) Қ.Жұбанов – c) Ә.Жүнісбеков – d) С.Исаев – e) М.Жүсіпұлы – 1) «қазақ тілінде диалект жоқ» деген зерттеуші 2) көптік жалғауды грамматикалық жұрнаққа жатқызған ғалым 3) буынның алты түрін көрсеткен тілші 4) буынның ашық, тұйық, бітеу түрлерін алғаш көрсеткен ғалым 5) «қазіргі қазақ тілінде екпін жоқ» деген көзқарастағы ғалым
a) А.Байтұрсынұлы b) С.Мырзабеков c) І.Кеңесбаев d) Н.Сауранбаев e) М.Балақаев f) Ш.Бектұров пен М.Серғалиев 1) 13
2) 12 3) 9
4) 5 5) 11
6) 15 11. Төмендегі ғалымдардың қазақ тіл білімінің айналымына қосқан терминдерін тауып сәйкестендіріңіздер a) Н.Оралбай b) С.Исаев c) Қ.Есенов d) Б.Сағындықұлы e) А.Байтұрсынұлы 1) Орайлас байланыс 2) Күрделенген сөйлем 3) Аналитикалық формант 4) Жалпылағыш/жалқылағыш қос сөздер 5) Модификациялық жұрнақ
a) Сіздің қолыңыз босай қоймас және бұл іс қолыңыздан келмес. (Б.Нұржекеев) b) Ауа райы үскірік аяз екені сол кезде білінді, қолына ұстаған қар ерімей, құм сияқты сықыр етті. (М.Әуезов) c) Көріп қоштасып шығуға рұқсат сұрап еді, Боткин Сейітті өзі ертіп кірді. (Ғ.Мүсірепов) d) Көктем шықсыншы, өлмес ек, әйтеуір. (М.Әуезов) e) Білген тауып айтады, білмеген қауып айтады. f) Менің де ойлап жүргенім сол, енді біз татуласайық. (Б.Нұржекеев) 1) салыстырмалы салалас құрмалас сөйлем 2) түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлем 3) шартты салалас құрмалас сөйлем 4) қарсылықты салалас құрмалас сөйлем 5) мезгілдес салалас құрмалас сөйлем 6) себептес салалас құрмалас сөйлем
a) Таң ата жел де тынды, бұлттар да ыдырады. (Ж.Аймауытов) b) Апай Алматыға бармады, сонан соң мен келдім. (С.Жүнісов) c) Көп адам қасында келеді, бірақ жалғыз келе жатқандай сезінеді. (Ғ.Мүсірепов) d) Осы жолмен жүре бер, алдыңнан бұлақ кездесер. e) Ел ішіне біресе қызыл келеді, біресе ақтың әскері келеді. (С.Мұқанов) f) Ертең мал басына не Қарлық барсын, не Мақат барсын. 1) шартты салалас құрмалас сөйлем 2) мезгілдес салалас құрмалас сөйлем 3) себептес салалас құрмалас сөйлем 4) талғаулы салалас құрмалас сөйлем 5) қарсылықты салалас құрмалас сөйлем 6) кезектес салалас құрмалас сөйлем
a) Станциядағы екі жылдық училищеге оқуға бергенде, мен он жаста едім. (З.Шашкин) b) Ісінің құрылысы түзелмей, ешкімнің түрлі ісі түзелмейді. (мақал) c) Арада бір сағат өтпей-ақ, тамақ та дайын болды. (Қ.Қабдекзыров) d) Басының ішінде қорғасыны босаған бір ескі сақа жүргендей, бірдеме сықылдайтын сияқты. (Ғ.Мүсірепов) e) Тағы бүйтіп кеттің деп, Қозғау салар, қолға алар. Қатты қысым қылған соң, Басым сотқа айналар. (Абай) f) Елі жөнді болыстар, мақтанып жүр тарқылдап, күлкісі бөлек қарқылдап, үні бөлек сартылдап. (Абай) 1) Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 2) Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 3) Салыстырмалы бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 4) Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 5) Қарсы бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 6) Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем
a) Құсы да, иесі де қоразданар, алпыс екі салалы түлкі алғанда. (Абай) b) Қалжыңы, күлкісі араласа, шай өте көңілді ішілді. (С.Мұқанов) c) Малы кеткен соң, бағы кете бастады. (Б.Майлин) d) Жақсымын деп мақтанба, халық айтпай; батырмын деп баптанба, барып қайтпай. (мақал) e) Акуланың қатал жері енді шапалақпен жаққа салып жібергендей, ән аз ғана шашалды да үзіліп кетті. (Ғ.Мүсірепов) f) Арада екі ай өтпей, малшылар да келіп қалды. 1) Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 2) Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 3) Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 4) Салыстырмалы бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 5) Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем 6) Қарсы бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем
16. Мөңірейтін жануарларды белгілеңіздер A) Сиыр B) Бұқа
C) Бұғы D) Қодас E) Бура
A) Саршұнақ B) Зорман C) Суыр D) Шақылдақ E) Күзен 18. Кәсіби сөздерді белгілеңіздер A) тілік
B) мұсала C) бізқорда D) алхоры E) боқша
F) бөдеге 19. Метафора қолданылған сөйлемдерді тауып белгілеңіздер A) Даусы гүжілдеңкіреп шығатын, жарықшақ үнді Ділдә Әйгерімнің жүзінен көз алмайды. B) Сондай кездің қарсаңында өз елінің ішімен қағаздасып жату лайық емес. C) Қанды ауыздар тобын қақ ортасынан найзағайдай жарып өтті. D) Бұл турнирге еліміздің 200-ден астам былғары қолғап шеберлері қатысты. E) Сол кеште үнсіз қоңыр тартып, жайлау-жайлауларына қайтысты. 20. Метонимия қолданылған сөйлемдерді тауып белгілеңіздер A) Қалың қызыл алтынның бетінде азғана ақ қылаң күміс сызықтар бар. B) Барлық жаңағы жас әйелдердің шыншыл сезгіш жүздерінде жағалай дуылдап шапшаң толқын, жеңіл қызғылт нұр жүгірді. C) Қайдан келген, қандай сақалдар бұлар?.. D) Ылғи қызыл бер деп, тағы керілмейді. E) Жемсауын шалқайта ұстап, темір найзаларын тоса берді. Тырнақты да білекті екен. 21. Синекдоха қолданылған сөйлемдерді тауып белгілеңіздер A) Артымыздан келіп қол жетті, Аз жетпеді, мол жетті. B) Оңашадан әлдилеп ойдың гүлін, Тыныштыққа армансыз тойдым бүгін. C) Мұның бәрі – ана мұрттың ісі, мына сақалдың ақылы. D) Әлсін-әлі жүректі дір еткізіп Санада сағыныш ән балалайды. E) Бұл қағазда Ғайша жүрегінің қайғысы мен өз өмірінің өкінішті арманын түгендеп, тізіп жазып еді. 22. Тыныс белгілерінің дұрыс қойылуын табыңыздар A) – Сүйіндік аға осы мына сіздің жердің алдындағы Қарауыл дейтін жалғыз биік не себепті Қарауыл атанды екен? – деді. B) Керімбала күлкісін тыйған жоқ: «Әй, білмеймін, кімге салсақ та, құлқыным таза дей алар ма екенсіз Абай?» – деп сезігін айта бастады. C) Ұмсынай: «Кімді айтса, сол келеді» деген рас-ау, сені ауызға алғанымыз сол еді. D) Ұмсынай. Сіріңке жүктің арасында шығар. (Шәрбану шелекті алып шығады.) E) Ұмсынай. «Қайда кетті» деп Қанаш сұрағанға айтам. Қарағым, Қанашқа самауыр қайнат. Ана шелекте су тұр. F) Шәрбану (Қанапияға көзін төңкеріп, қылымси қарап). Апа, менің не керегім бар?
A) Ти десем – тимейді, тиме десем – тиеді. B) Оның қорыққандығы сондай – не айтып, не қойғанын білген жоқ. C) Оттың жалыны әзір көрінбейді, жаңа тұтанды. D) Оларда пасықтық бар, – адамдық жоқ; қараңғы жауыздық бар, – жарқын жүз жоқ. E) Шартты рай дейміз – істің істелуіне шарт көрсететін сөздің түрін. Мәселен, Берсең, аларсың, ексең, орарсың. 24. Диалект сөздерді анықтаңыздар A) дәліз B) пәс C) үсейін D) атыз E) маңлай 25. Қазақ тілінің топонимика мәселелерін зерттеген тілшілерді белгілеңіздер A) Қ.Рысбергенова B) Р.Сыздық C) Н.Уәли D) Е.Қойшыбаев E) Т.Жанұзақов F) А.Әбдірахманов
1. a) – 4 b) – 5 c) – 3
d) – 1 e) – 2
b) – 4 c) – 2
d) – 3 e) – 1
b) – 1 c) – 5
d) – 6 e) – 3
f) – 4 4. a) – 3 b) – 5
c) – 1 d) – 2
e) – 4 5. a) – 2 b) – 1
c) – 4 d) – 3
e) – 5 6. a) – 4 b) – 5
c) – 1 d) – 3
e) – 2 7. a) – 5 b) – 4
c) – 3 d) – 2
e) – 1 8. a) – 3 b) – 1
c) – 2 d) – 5
e) – 4 9. a) – 4 b) – 3
c) – 5 d) – 2
e) – 1 10. a) – 4 b) – 3
c) – 5 d) – 2
e) – 1 f) – 6
b) – 5 c) – 2
d) – 1 e) – 4
b) – 6 c) – 4
d) – 3 e) – 1
f) – 2 13. a) – 2 b) – 3
c) – 5 d) – 1
e) – 6 f) – 4
b) – 4 c) – 5
d) – 3 e) – 1
f) – 2 15. a) – 1 b) – 3
c) – 2 d) – 5
e) – 4 f) – 6
17. B, D, E 18. A, B, C, D 19. A, B, E 20. A, E
21. A, C 22. D, E, F 23. A, B, C, D 24. A, B, D, E 25. A, D, E, F
1. Жағасында Аралдардың, Балықшылар құрған аудың Шыр айқалып төңірегінде, Қанаттарын төсеп күнге Шырқырайды шағалалар, Судан шабақ қағады олар. Ортасында көкпеңбек сел Үрлеп баяу желкенін жел, Борандарға бас имеген, Тұзға піскен, күнге күйген, Жас балықшы ән шырқайды, Шағалалар шуылдайды.
Жүгірдік келіп жүгірдік. Құмарлық оты ұшты тез, Жел көңілден түңілдік. Байлыққа бола бір күндік, Жындыша тынбай жүгірдік, Байлық та кетті баянсыз. Орнына ғана үңілдік. Атаққа бола бір күндік Аямай жанды жүгірдік. 3. Таймаңдамай тамылжып, Бір суынып, бір ысып, Дем ала алмай дамыл қып, Елең қағып, бос шошып. 4. Тау жаңғырып, ән қосып Үрген ит пен айтаққа. Келмеп пе едің жол тосып Жолығуға аулаққа? 5. Өтермін... қанша жүрем...- ұзамаспын, Ажалдың тас құрсауын бұза алмаспын. Ойласаң қысқа өмірдің қызығы аз ба Мен өзім сондай оймен ырзаластым. Тірліктің тынысынан елтимін де, Ақындық шабытынан қыза маспын. Өрнектеп көкейдегі ой мен сөзді, Шырқаймын қиянына құз-жартастың... Қадірін уақыттың кім біледі? Жасында кімдер оған ділгір еді? Секундтің сыртылы енді бір ғұмырдай, Сағаттың қандай қымбат күмбірлеуі?! А) ерікті ұйқас В) аралас ұйқас С) шалыс ұйқас D) шұбыртпалы ұйқас E) егіз ұйқас
1. - Бәріңнің де шешелерің бар шығар... Тек, біреуіңнің де шешең мынадай ақ-топалаңның қолына түсе көрмесін деп, тілеп өлем. Мен үш ауыз құрметті сөз естіп өлгелі тұрмын: Ана... Азамат... Жолдас... бұл сөздер үшін өкінбей-ақ өлуге болады... 2. - Бала ананың бауыр еті ғой, отқа да, суға да сүйреп салады екен. Өзегіңнен үзіліп түскен балаң үшін қалай отқа түспессің? Былтыр әлі солдат алатында жалғыз ұлым он бесте еді. Алтыбас деген байдың сиырын бағуға жарағалы екі-ақ жыл болған. 3. - Дүниенің шетіне дейін осылай жүре берсем, ұлым еркін дүниеде өссе, жүруге шаршамас едім-ау! Адамның анасы болу қандай жақсы! Жүрегім қуаныш төгіп, нұр шашып келе жатқанын қарашы! - деді ана, бір жерде тұра қалып... 4. - Судың тазалығын үйретейік, желдің еркелігін үйретейік, ағаштардың жайқалуын үйретейік. Күннің жылылығын үйретейік. Ата-ананың достығын үйретейік. Біздің салауатымыз осы болсын, ән болсын! Өйткені, осы жаңа дүниеміздің өзі маған ән салып тұрғандай, мейірім төгіп тұрғандай сезіледі. 5. - Ер деген өлім егетін адам емес, өмір егетін адам болады, ұлым. Өлімді жеңіп, өмірді қорғап ер болсаң қайтер? - Ер деген өлім егетін адам емес, өмір егетін адам болады, ұлым. Өлімді жеңіп, өмірді қорғап ер болсаң қайтер? A) Мария
B) Нағима C) Һауа
D) Белгісіз ана E) Қапия 3.Абай арнауларының кімге айтылғанын кейіпкерлерімен сәйкестендіріңіз 1. Саудайы- ай, сауды алмадың- ау, сырқауды алып, Бір пәлеге жолықтың шырқау барып. Ала жаздай көгалды бір көрмедің, Сары жұртқа қондың ба ірге аударып? 2. Мұңды, жылмаң пішінін Кезек киіп, ел жиып, Болыс болса, түсінің Түксігін салар тырсиып. Бір көрмеге тәп-тәтті Қазаны мен қалбаңы. Дөң айналмай ант атты, Бүксіп, бықсып ар жағы. Сенен аяр түгі жоқ, Бүгін сыйлас көрініп, Бүгін жалын, ертең шоқ, Сөзі мен өзі бөлініп.
Қайдан білсін өмірдің көбін азын. Бәйтеректі күндейді жетемін деп, Жылы күнге мас болып, көрсе жазын. Күз келген соң тамырынтүсік шалып, Бетегеге жете алмай болар жазым. Мен дағы көп есіттім жастың назын, Қол жетпеске қол созар бар ма ылажың? «Боламынмен» жүргенде болат қайтып, Жалын сөніп, жас жүзін басады ажым. 4. Мен жасымнан көп көрдім Мұсылманды, кәпірді. Абыралыдай көрмедім Намаз білмес пақырды. Қираәтін оқытып Көріп едім, шатылды. Ниет қыла білмейді, Не қылады нәпілді. Намазшамның артынан Құржаң-құржаң етеді. Жер ұшық берген кісідей, Тоңқаңдай ма, не етеді. Нәпіл түгіл намазы - Бәрі желге кетеді. «Еннатайына кәлкәусар» 5. Сырмақ қып астына Байның тоқымын, Отының басына Төрінің қоқымын Бүксітіп, Бықсытып, Қоқсытып келтірді. Осының бәрімен Көңілінде міні жоқ, Жүзінің нәрі мен Бойының сыны жоқ. Бүкшиіп, Сексиіп, Түксиіп өлтірді.
В)Дүйсенқұлға С)Дүтбайға D)Абралыға Е)Ғабидоллаға
1. Сұлу қыз, қалың елден сені таптым, Көрдім де тамашаңа белден баттым. Майысқан алтын айдар еркесісің. Оянған ұйқысынан табиғаттың. Құмардан құр көргенмен шықпайды екен, Кілті қолға түспей махаббаттың. Күн шалмас, миуаңды алмас адам бар ма, Шағынды күзеттім де қарап жаттым. Бола алмай дидар нәсіп қол созғанмен, Қызығын көре алмадым рақаттың. Сыланып тоты құстай қыр көрсетіп Аққудай биікке ұшып қанат қақтың. Жалынын басатұғын жалғыз өзің, Сөнбестей жүрегіме бір от жақтың. Болмағы мұрат хасыл және өзіңнен, Өзіне сырттан балап жүрген заттың. Дей көрме - «кінә өзіңнен, обалың жоқ, Қайғыға шат көңілді неге саттың?» Сұлуым, қазы да сен, төрем де сен, Мұңымды қайта айналып саған шақтым. 2. Маңдайдан тура түскен қырлы мұрын, Ақша жүз, алқызыл бет тіл байлайды. Аузын ашса, көрінер кірсіз тісі, Сықылды қолмен тізген, қайнайды. Сөйлесе, сөзі әдепті, әм мағыналы, Күлкісі бейне бұлбұл құс сайрайды. Жұп-жұмыр, ақ торғындай мойыны бар, Үлбіреген тамағын күн шалмайды. Тақтадай жауырыны бар, иығы тік, Екі алма кеудесінде қисаймайды. Сорақы ұзын да емес, қысқа да емес, Нәзік бел тал шыбықтай бұраңдайды. Етіндей жас баланың білегі бар, Әжімсіз ақ саусағы іске ыңғайлы. Қолаң қара шашы бар жібек талды Торғындай толқын ұрып көз таңдайды. Қандай қызда ләззат бар жан татпаған? Сұлуы бұл заманның тек жатпаған. 3. Күні кеше толған ай жүзің еді, Сиқырлы қара нәркес көзің еді. Мап-майда мамық қардай мінсіз денең Бейне бір бақшадағы үзім еді. Жел тимей, кірсіз тұрған кезің еді, Жандыға жақсы дәру сөзің еді. Басып кеткен пайғамбар іздеріндей, Қадірлі аяқ басқан ізің еді.
Шырқатып ән салғанда жайнап жүзі, Қайысқан қара ормандар құлақ түріп, Жымыңдап масайрайды көк жұлдызы. Алтайдың жерінде нұр, көгінде күн, Тіпті жоқ, ұнамастай бойында мін. Нұрлы жүз, құралай көз қарындастың, Көрдің бе қара шашы төгілгенін? Алтайдың құлпырып тұр сай-саласы, Ән-сауық, шат-шадыман айналасы. Болған соң елі нұрлы, жері шалғын, Қалайша ән салмасын қыз-баласы. 5. Қыз сондай сен іздеген сұлу болса, Көргенде құмарланып кеудең толса, Алмас қылыш жүзіндей аударылып, Көлеңкесі көңіліңе барып қонса. Бойы тік, сын-сымбаты түзік болса, Саусағы сылдыраған жүзік болса. Екі беті үлбіреп, көзі жайнап, Белдері тартқан сымдай нәзік болса. Өн бойың қарағанда ду-ду етсе, Сыртың қысылып, тұншығып ішің күйсе. Ал сонда асыла кетіп, бұраң етіп, Қайтер едің, жігітім, қолға тисе? А) Иса Байзақов В) Мағжан Жұмабаев С) Сұлтанмахмұт Торайғыров D) Міржақып Дулатов Е) Абай Құнанбаев
1. Көкшетау көп жердің бір көркем жері, Қыз орман Бурабайдың мөлдірлері. Жамылып жасыл барқыт асыл құндыз Түрленген тотықұстай тау көркемі. Сайраған бұлбұлындай әншілері, Зулаған дүлдүліндей жүйріктері. «Хан тұрып қазағыңа, ханды ант ұрған», Қонысы Абылайдың бір күндегі. Қазақтың әсем жері Арқасында. Арқаға жетер Арал, Балқашың ба? Сырымбет, Зеренді, Иман, Айыртаулар Арқаның тізілгендей алқасына. Арқаның алқа қонған даласына, Ауылдай таулар отыр жарасымда. Алапқа бетегедей киіз төсеп, Оранған орманды тау ағашына. Бұлақтың тәттісі де, тазасы да, Көлдердің кең мөлдірі тап осында
Дамылсыз сұлу бетін жуған жауын. Жан-жақтан ертелі-кеш бұлттар келіп, Жүреді біліп кетіп есен-сауын. Сексен көл Көкшетаудын саясында, Әрқайсы алтын кесе аясында. Ауасы дертке дауа, жұпар иісті Көкірек канша жұтса, тоясың ба? Ырғалған көкке бойлап қарағайы, Қасында көк желекті әппақ қайың, Жібектей желмен шарпып төңіректі, Балқытып мас қылады иіс майы. Қарағай биік шыңды қиялаған. Еш адам оны барып қия алмаған, - Шаңқылдап тау жаңғыртып, шыңға қонып, Жалғыз-ақ көк қаршыға ұялаған. Көкпеңбек шың басынан мұнар кетпес, Басына атсаң-дағы оғың жетпес. Бір жұтсаң Көкшетаудың жұпарынан, Өлгенше көкірегіңнен құмар кетпес. 3. Арқада Бурабайға жер жетпейді, Басқа жер ойды ондай тербетпейді. Бурабайдың көлі мен Көкшетауды Көрмесең, көкіректен шер кетпейді. Қиясымен бұлт құшқан Оқжетпестей Көкшені күндіз-түні мұнар басқан, Қап-қара бұлттармен құшақтасқан. Алдында бұйра жалды бөлек тау тұр, Көкшеге қосылмаққа қойнын ашқан. Мөп-мөлдір, дөп-дөңгелек көл ортада, Жел ойнап, ақ бетіне меруерт шашқан. Сол көлдің жағасында Оқжетпес бар, Жасаған мұнарадай құйып тастан.
Өріліп тастардан тек қаланғандай. Соққандай Оқжетпесті өмір бойы, Табиғат ешбір затқа алаңдамай. Құйқылжып қыран бүркіт қиырында, Төменге сорғалайды құйылуға. Сақалын салбыратып жалғыз сері, Көкшенің жатады ұйықтап иығында. Жұмбақ деп аталады сырлы тасы, Дөң мұрын, қас батырдай түр-тұлғасы. Шыңына Оқжетпестің шабатындай, Шалқайып басындағы дулығасы. Жұмбақтас ертегінің елесіндей, Салдардың сайран салған төбесіндей. Әйтпесе, Бурабайда қайырлаған Қашанғы көне заман кемесіндей. 5. Көкшетауға нөсер мен жасын ықтап, Бұлт та бойын жүреді жасырып қап. Заңғарының басында баяғыдан Батыр, сұлу - барлығы жатыр ұйықтап. Олар әсте шомбаған қаралы ойға, Күндіз ұйқтап, түнгісін қарады айға. Еркіндік пен ерлікті күзету шарт Қара тасты қақ жарған қарағайға. Суымен де сұлудай танысқанның Сандықтасты салмағы жанышқан мың. Мөлдір оның көлдері махаббаттай, Әрі терең ойындай данышпанның. Қонған сайын қазақтың көші белге, Көкше талай танытты досын елге, Ақын, әнші, аққудың сәулесі мен Көлеңкесі көп түсті осы көлге. А) Сырбай Мәуленов В) Мағжан Жұмабаев С) Сәкен Сейфуллин D) Хамит Ерғалиев Е) Ілияс Жансүгіров жүктеу/скачать 418.78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|