Стандартты саймандар тақтасы

• 
  Бесінші жол – формулалар қатары. Мұнда ұяшықтың - әр- бір тордың мазмұның көріп формулаларды өңдеуге болады.
  
• 
  Бесінші жол мен кестенің соңына дейінгі аралықты электрондық кестенің жұмыс аймағы алып тұрады. Кестенің жолдары (қатарлары) санмен, ал бағаналары әріптермен таңбаланады.
  
• 
  Төменгі қатар - қалып күй қатары, оған үстіміздегі уақыттағы компьютердің жұмысын немесе Excel кестесі жөніндегі ақпарат шығып тұрады.
  

Excel электрондық кестесі жазылған әрбір файл, бірнеше беттерден тұратын байланысқан кестелерді бір орынға сақтап қойып, қажетті ақпаратты жылдам іздеп табу мүмкіндігін беретін Кітап болып саналады. Беттердің немесе парақтардың жарлықтары экранның төменгі сол жақ шетінде көрініп тұрады. Әдетте электрондық кесте іске қосылғен мезетте 1- бет ( лист1) екпінді болады, келесі немесе басқа бетке өту қажет болса, сәйкес парақтың жарлығында тышқанды шертеміз.

Бір мезгілде бір ұяшықпен немесе қатар орналасқан бірнеше ұяшықтар тізбегімен жұмыс жасауға болады. Белгіленген ұяшықтар тізбегін топ немесе блок деп атаймыз. Мұндай блоктардың адресі бірінші ұяшықпен соңғы ұяшықтар адресін қос нүктемен бөліп жазу арқылы көрсетіледі. Мысалы, D2 ден D8 аралығындағы блоктың адресі D2 : D8 түрінде көрсетіледі (Сурет 3 )

Тышқанның көмегімен кесте бөліктері былай белгіленеді:

• 
  Бағана – қажетті бағана тақырыбындағы танбаланған әріпте (А, В, С) тышқанды шерту;
  
• 
  Қатар – қажетті бағанаға сәйкес келетін нөмірде (1, 2, 3) тышқанды шерту ( кестенің сол жағындағы ең шеткі бағанасы);
  
• 
  Бірнеше бағаналар - бірінші бағана тышқанды шерткен соң, тышқанның батырмасын ұстаулы күйінде соңғы бағанаға жеткіземіз;
  
• 
  Блокты – блоктың бастапқы ұяшығында тышқанды шертеміз де, тышқанның батырмасын босатпай, курсорды соңғы ұяшыққа жеткіземіз;
  
• 
  Жұмыс парағы - бағаналар таңбаланған әріптер жолымен қатар нөмірінің қиылысқан жерінде тышқанды шертеміз (кестенің сол жақ жоғарғы шеті);
  

Ехсеl программасында электрондық кесте ұяшығына енгізілетін мәліметтердің типтері мәтін, сан, уақыт, күн-ай мезгілі және формула болуы мүмкін.

1. 
   Тақырыпқа байланысты Excel кестесінің терезесімен танысу, әдістемелік нұсқаудағы тапсырманы қадам бойынша орындап шығу
   
2. 
   Әдістемелік нұсқаудағы Тапсырма 2 қадам бойынша орындап шығыңыз.
   
3. 
   Әдістемелік нұсқауға сүйене отырып келесі тапсырмаларды орындаңыз:
   

• 
  Келесі кестені А1:G8 аралығына (Кесте 1 ) толтырыңыз.
  

• 
  Кесте 1 В5: Н12 аралығына көшіріңіз.
  
• 
  В4: Н4 аралығын Балмұздақтар деген сөз жазыңыз.
  
• 
  Осы кестенің алғашқы 2 жолын Парақ 2-ге көшіріңіз
  
• 
  Парақ 1 атын Жалпы саны, ал Парақ 2 атын Рожок деп өзгертіңіз. Осы Кітап 1 басқа Балмұздақ атымен сақтаңыз. Жаңадан Эскимо атты парақ ашып, ол парақтың атын Эскимо деп өзгертіңіз.
  
• 
  Кестедегі мәліметтердің түсін, ұяшықтар тобының түсін, шектеулерді өз еркіңізбен өзгертіңіз.
  
• 
  Кітапты Тапсырма 2 деген атпен сақтаңыз.
  

1. 
   Microsoft Excel-ді жүктеңіз
   
   • 
     Пуск мәзірі арқылы
     
   • 
     Мой компьютер терезесі арқылы
     
2. 
   Microsoft Excel терезесін жабыңыз
   

• 
  Жабу батырмасы арқылы
  
• 
  Файл мәзірі арқылы
  

3. 
   Microsoft Excel терезесінің сыртқы түрімен танысып шығыңыз. Келесі объектілердің қай жерде орналасқанын қараңыз:
   

• 
  Тақырып жолы
  
• 
  Жүйелік мәзір батырмасы
  
• 
  Орау, жаю батырмалары Microsoft Excel терезесі үшін және Кітап 1 үшін
  
• 
  Мәзір қатары
  
• 
  Құралдар тақтасы
  
• 
  Ағымдағы ұяшық номері мен формула жолы
  
• 
  Жұмыс аумағы
  
• 
  Көлденең және тік айналдыру жолақтары
  
• 
  Беттер жарлықтары
  
• 
  Бет жарлықтарын айналдыру жолақтары
  

4. 
   Стандартты және Форматтау саймандар тақталарын алып тастаңыз.
   
5. 
   Стандартты және Форматтау саймандар тақталарын қайта қосыңыз.Диаграмма және сурет салу тақтасын шығарыңыз.
   
6. 
   Курсорды F10 және L30 ұяшықтарына апарыңыз
   
7. 
   Microsoft Excel-дің анықтама жүйесін шақырып, одан кітап, бет ұғымы, беттер арасында ауысу жайлы оқып танысыңыз.
   
8. 
   Көмекшіні шақырыңыз. Оның түрін өзгертіп, өшіріңіз.
   
9. 
   Есептер облысын (Область задач) шақырыңыз. Ол үшін Түр (Вид) – Есептер облысы (Область задач) қомандасын орындаңыз. Терезенің сол жағында Есептер облысы пайда болады.
   
10. 
    Осы тереземен танысыңыз. Қандай дайын шаблондар Excel 2003 ЭК бар екенін ашып көріңіз.
    

1. 
   А бағанының алдына жаңа баған қосыңыз. Ол үшін А1 ұяшығын белгілеп жанама мәзірден Ұяшық қою (Добавить ячейки) командасын немесе Кірістіру (Вставка) – Бағандар (Столбцы) командасын орындаңыз. Осы жерде Кірістіру (Вставка) – Ұяшықтар (Ячейки...) командасын қолданып, жол немесе бағанды, оң немесе сол жағынан қосуды таңдауға болады (Сурет 4 ).
   

2. 
   С2:Е2 аралығын тышқан көмегімен ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы көмегімен осы ұяшықтарды біріктіріңіз. Бұл жерге Балмұздақ сөзін теріп жазыңыз.
   
3. 
   С2:Е7 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы шектеулер көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобын толық торлаңыз.
   
4. 
   С3:Е4 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы толтыру түсі көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін қызылға бояңыз.
   
5. 
   С3:Е4 тобын ерекшелеңіз. Форматтау тақтасындағы толтыру түсі көмегімен ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін қызылға бояңыз
   
6. 
   С5:Е8 тобын ерекшелеңіз. Ерекшелінген ұяшықтар тобының түсін көгілдір түске бояңыз
   
7. 
   Балмұздақ сөзін ерекшелеп қаріп түсін көмегімен көк түске бояңыз
   
8. 
   Кестені толық ерекшелеп алып екінші параққа көшіріңіз. Ол үшін тышқан көмегімен кестені ерекшелеп, жанама мәзірден Көшіру (Копировать) деп, екінші параққа Қою (Вставить) командасын орындаңыз. Көшіріп қоюдың басқа да тәсілдерін қолданып көріңіз.
   
9. 
   Парақ 2 атын Балмұздақ деп өзгертіңіз. Ол үшін Парақ 2 жарлығына барып, жанама мәзірден атын өзгерту (Переименовать) командасын орындаңыз немесе парақ атына тышқанмен екі рет шертіңіз.
   
10. 
    Жаңадан парақ қосыңыз. Ол үшін парақ атына барып жанама мәзірден Қосу (Добавить) немесе Кірістіру (Вставка) - парақ (Лист) командасын орындайсыз.
    
11. 
    Кітапты сақтаңыз. Ол үшін Файл – Сақтау (Сохранить) командасын орындайсыз. Кітап атын Тапсырма 1 деп сақтаңыз.
    

[4,5,6,9]/[1,2,3]

1. 
   Ехсеl электрондық кестесінің атқаратын қызметі қандай?
   
2. 
   Ехсеl терезесінің негізгі элементтерін сипаттаңыз.
   
3. 
   Электрондық кестедегі кітап деген не? Жаңа кітап қалай кұрылады?
   
4. 
   Блоктар деген не және олардың адрестері қалай беріледі?
   
5. 
   Ехсеl кестесінде мәліметтерді жылжыту жөне көшіру әрекеттері қалай орындалады?
   

• 
  Формуламен жұмыс жасап үйрену, адрес түрлерімен танысу, автотолтыруды меңгеру
  
• 
  Функция категорияларымен танысу, оларды есептеулер жүргізуде қолданып үйрену.
  
• 
  Диаграммалар және графиктер құрып үйрену. Диаграммаларды өңдеу және безендіру. Диаграммаларды баспаға шығару.
  

Компьютер, MS Excel ЭК

Ұяшық пен блоктардың адрестерін абсолютті, салыстырмалы және аралас түрде бейнелеу:

Excel электрондық кестесі арифметикалық амалдарды, функциялармен біріктілген сандар тізбегін немесе ұяшықтар адрестерінен тұратын арифметикалық өрнектерді формулалар ретінде қабылдайды.

Формулаларды міндетті түрде «=» теңдік немесе «+» қосу белгісінен бастап жазу керек. Мысалы теңдігін есептеу үшін немесе формуласымен жазамыз.

Формулалардағы амалдардың орындалу реті операторлардың көмегімен жазылады. Операторлар дегеніміз - іс-әрекеттің орындалу ретін анықтайтын шартты белгілеулер

Келесі кестеде қателіктер тізімі көрстеілген (Кесте 2 ).

Электрондық кестеде торларды мәліметпен автоматты түрде толтыру мүмкіндігі бар. Ұяшықтарға ай атарын, сандарды т.б. автоматты түрде енгізуге болады. Мысалы, ұяшыққа кез келген ай атын теріп жазған соң, кестелік курсорды сол ұяшыққа орналастырып, тышқанның көмегімен толтыру әрекетін орындасақ, келесі ұяшықтарға реті бойынша ай аттары енгізіледі. Дәл осы әрекетті орындай отырып, ұяшықтарды белгілі бір заңдылықпен реттелген санмен де толтыруға болады. Ұяшықтарды санмен толтыру үшін, міндетті түрде екі сан енгізілуі керек. Excel программасы сандар енгізілген мезетте сандардың айырмасын есептеу арқылы, қадамды анықтайды да, толтыру әрекеті орындалған кезде келесі ұяшыққа сол қадамды ескере отырып, сан мәндерін есептеп енгізеді. Ұяшықтарға сандарды, белгілі қадаммен кему немесе арту реті бойынша автоматты түрде жазу үшін, екі сан енгізілген ұяшықты бірге белгілеп алып, толтыру әрекетін орындау қажет.

Excel программасына функциялардың ауқымды жиыны ендірілген:

1. 
   Финанстық
   
2. 
   Дата және уақыт
   
3. 
   Математикалық
   
4. 
   Статистистикалық
   
5. 
   Сілтемелер және массивтер
   
6. 
   МҚ жұмыс
   
7. 
   Мәтіндік
   
8. 
   Логикалық
   
9. 
   Қасиеттер мен мәндерді тексеру
   

Егер кестеге бірнеше сандар енгізілетін болса, Excel 2003 программасы оларды қарапайым арифметикалық ортасын табудан бастап, күрделі тригонометриялық есептеулерді жасауға дейін 300- ден аса тәсілмен өңдей алады. Excel 2003 функциялары – программа жадында сақталып тұрған арнайы формулалар болып табылады. Әрбір функция аты (мысалы, СУММ т.с.с) мен оның аргументі арқылы өрнектеледі. Аргументтер дегеніміз - нәтиже алу үшін қолданылатын мәліметтер. Функцияның аргументі сілтемелер немесе атау, мәтін немесе сан, уақыт немесе мерзім бола алады. Аргументтер функция атының оң жағында жай жақшаның ішінде жазылады.

Функциялар есептеулерді ықшамды күйде жазу үшін қолданылады.

Мысалы, СУММ (А1:А300) функциясы =>А1:А300 аралығындағы ұяшықта орналасқан мәндердің қосындысын табады.

Қосу функциясы өте жиі қолданылатындықтан, оған саймандар тақтасында автоматты түрде қосу батырмасы ∑ меншіктеліп қойылған. Қосу амалын жылдам орындау үшін осы батырманы пайдалануға болады.

Формулаға Excel программасында қолданылатын кез келген функцияны енгізу үшін, Кірістіру (Вставка) - Функциялар командасын орындаймыз немесе саймандар тақтасындағы батырмасын шертеміз. Осы әрекеттердің бірін орындаған соң, экранда функцияны таңдау мүмкіндігін беретін сұхбат терезесі ашылады (Сурет 5).

Функциялар шеберінің бұл терезесінде көрсетілген тізімнен өзімізге қажетті функцияны таңдап аламыз. Осы терезенің төменгі бөлігінде функцияның атқаратын қызметі жөніндегі анықтамалықты оқуға болады.

Екінші сұхбат терезе (Функциялар шеберінің екінші қадамы) таңдалған функцияның аргументтерін енгізу мүмкіндігін береді (Сурет 6). Бұл терезе формулалар тақтасы деп те аталады.

Осы терезеде функцияның және аргументтерінің анықтамасы көрсетілген. 1- сан (Число1) мәтіндік өріске сан, ұяшыққа сілтеме, формула немесе басқа функция енгізуге болады.

Диаграмма мәліметтерді көрнекі түрде бейнелеу үшін қажет. Сандық мәліметті график түрінде көрсетеді. Excel программасында диаграмма құру өте жеңіл жүзеге асады.Диаграмма құру үшін оған қажетті мәліметтерді белгілеп алып, диаграмма шеберін іске қосу жеткілікті.Бұл диаграммалар шебері біраз дайындық жұмыстарын жасайды,ал біз оның жұмысын бақылап отырып, қажетті жерде өзгерістер енгіземіз.Диаграммалар шебері қажетті параметрлер тағайындалғаннан кейін сол ақпараттарға сәйкес диаграмма құру қызметін атқарады.

1. 
   «Менің бағым» атты мынандай кесте құр (Кесте 3 )
   

Келесі «Сатылатын билеттер» кестесін толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 4).

Келесі «Пәтерақы» кестесін толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 5).

Келесі кестені толтырып есептеулерді жүргізіңіз (Кесте 6).

Незнайка кеңсе тауарларын сатады: карандаш, блокнот, дәптер. Бір күнде 2 блокнот, 13 карандаш, 45 дәптер сатсын. Осыны диаграмма түрінде көрсетіңіз.

Осы диаграмманы ашып өңдеңіз.

«Менің бағым» кестесін ашыңыз. Осы кестедегі ағаштардың сандық мөлшерін көрсететін дөңгелек диаграмма құрыңыз. Бірінші және екінші бағандар бойынша құрылады.

«Прайс-лист1» (Кесте 7) және «Прайс-лист2» (Кесте 8) кестелерін ашыңыз. Осы кестелердегі тауар атын және әр тауардың сандық мөлшерін көрсететін сақиналы диаграмма құрыңыз.

• 
  Осы кестелердегі бос бағандарға сәйкес формулалар жазып, есептеулер жүргізіңіз. Бағасын есептеу үшін өз құнын 1,3 коэффициентке көбейтеміз. Енді автотолтыруды қолданып басқа заттардың жалпы құнын және бағасын есептеңіз.
  
• 
  Осы құрған кестелерді форматтап, ішіндегі мәліметтердің түрін, түсін өзгертіңіз.
  

Келесі кестедегі (Кесте 9 ) мәліметтерге дөңгелек диаграмма құрыңыз: