Исахметов т. И., Ж азд ы кбаева д. П
жүктеу/скачать 3.61 Mb. Pdf көрінісі
|
| Халықаралық аудит
кәсіпорындарға, мекемелерге аудиторлық қызмет көрсетіп отыр. Еліміздегі аудит жумысынын тиянақты дамуыиа бірден- бір негіз болған, заң тұрғысынан жұмыс жүргізуге, құқылығын анықтап отырған, 1993 жылы 18 қазан айында Жоғары Кеңес қабылдап, бекіткен «Қазақстан Республикамыздағы аудиторлық қызмет» туралы заңы. Бұл заң аудит қызметін бір жүйеге келтіріп, оның тиімді жүргізілуін қамтамасыз етеді. Осы заңға сүйене отырып еліміздегі аудитгің даму жолы анықталады, шет сл аудит фирмаларымен қарым-қатынас, бірлесіп аудит жүргізу, мамандану жолдары белгіленеді. Қазіргі кезде біздің елімізде Еуропалық «үлкен алтылық» гобының филиалдары жүмыс істейді. Сонымен қатар, біздің слдің аудит фирмасы да қосылып аудит жүмысын жасайды. Соның салдарынан аудит қызметінде тағы басқадай қызмет көрсетудің сапасы көтеріліп отыр. Қазақстан Республикасында нарықты қатынасқа көшу барысында тиянақты, қатал бақылау, гексеру ерекше орын алатыны шет ел үлгісінен белгілі. Себебі нарықты қатынас принципімен дамуды қамтамасыз ету үшін ол елде-бәсекелестік шешуді рөл атқарады. Бэсекелестікті қамтамасыз ету үшін өте қатал бақылау-тексеру болуы қажет. Соның нэтижесінде ғана нарықты қатынас жолымен дамудың тиімділігі іске асырылады. Немесе «ойын тэртібі» сақталмаған елде экономикасының нарықты қатынас жолымен дамуы іс жүзінде орындалмайды. Сондықтан да аудит жүмысының қажеттілігі көптеген себептермен анықталады. Олар, біріншіден, кәсіпкерлер өз шаруашылығының тиянақтылығын қамтамасыз ету , екіншіден, өз жүмысын өзі сенімді түде басқару, жүргізу , үшіншіден, кэсіпкерлер өзара қарым-қатынаста сенімді жүмыс істеу үшін жэне өзінің капиталының тиімділігіне сенімді болу. Келесі сызбада аудит кызметіне сипаттама берілген. Исахметов Т.И., Жаздыкбаева Д.П. 1.2 А уд и ттің м әні, қ а ж е т т іл іг і ж ә в е зер д елеу а с п е к т іл е р і А м ериканды қ бухгалтерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұж ы ры м дам асы бойынша, (АА А) аудитке мы надай аны қтам а берді: «Аудит - бұл экономикалы қ іс-эрекеттер мен оқиғалар туралы объективті деректердің бағалауы н, оны ң деңгейінің белгілі бір өлш емге (критерийге) сэйкестігін алудың ж эне мүдделі пайдалануш ы ларды ң нэтиж елерін үсынатын процесі». К лассикалы қ үғьтмда аудит - кэсіпоры нда ж үм ы с істем ейтін маманданған тэуелсіз аудитор ж үзеге асыратын еш кім ге тәуелсіз сы рттай қарж ы лы қ бақылау. М үндай кэсіби бақы лау аудитке деген қаж еттілік көптеген ж ағдайларға байланы сты артып отыр: 1 .Кэсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің эсері; 2.Ө зін-өзі реттеуге үмты латы н үйы м дар саны ны ң арта түсуі.; 3 .Экономикалы қ түрақты лы қты , м енш ік иеленуш ілерге жэне кредиторларға олардың салган ақш алары ны ң сақталуы на кепілдік беруді қамтамасы з ететін ж ағдай тудырудың қаж еттілігі; 4.Компанияларды ң операциясы көп эрі күрделі болуы мүмкіи, пайдалануш ы лар ол туралы ақпаратты дербес алуға мм үкіндігі болм ағанды қтан аудиторлардың қы зм етіне мүқтаж ; 5.Қ арж ы лы қ ақпаратты пайдалануш ы лар компанияны ң есептік ж азбалары на эдетте қолдары жете бермейді ж эне олардың тиісті тэж ірибелері жиі бола бермейді; 6.П айдалануш ы лар қабы лдайты н ш еш імнің салдары өздері үш ін өте маңызды болуы м үм кін,сонды қтан да аудиттер арқылы алатын ақпаратгы ң толы қ болуы мен аны қты ғы оларға ауадай қажет. Аудит - бүл біздің еліміздегі. акционерлік қоғамдарды ң, серіктестіктердің ж эне басқа да ш аруаш ы лы қ ж үргізуш і субъектілердің қы зметін экономикалы қ талдауды ң жэне қарж ы лы қ бақылаудың салы сты рм алы түрдегі ж аңа бағыты. Бүры н бақылау мен тексеру қы зметі жүзеге асы ры лм аған деп, айтуға болмайды. А лайда көптеген операциялы қ мазмүны іб Хал ықарал ық аудит жағынан бір-біріне ж ақы н болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғы мды білдірмейді. Аудит бақылаудың ш ы ғармаш ы лы қ (творчестволық) дам уы н білдіреді. Ол экономикалы қ бақылаудың ф ормалары мен түрлерін кемітпей, керісінш е толы қты рады. Аудиторлық іс экономикалы қ талдау, кеш енді құж атты қ 'і'ексеру, балансты немесе сот-бухгалтерлік сараптаманы: есеппен тексеру біздің ұғы м ы м ы здан бөлек болса да аудитор озінің міндетін ж үзеге асыру бары сы нда аты аталғандарды ң және есептік, бақы лауш ы -талдам алы тәж ірибе салалары ны ң рэсімдерін (процедуралары н) пайдаланады . Белгілі ғалы м Я.В.Соколовтың айтуы нш а, тексерудің мақсаты кемш іліктерді құрту ж эне ж аманды қты жою, ал ауд и ттіңм ақсаты -кем ш іліктерд і кеміту ж эне қасты қгы шектеу. Ә кімш ілікті қүқы бар жэне сатылас байланы сты үстанатын тексеруш іні клиент өз қалауымен таңдам айды . Бүған керісінш е, аудиторды клиент өз қалауымен таңдайды және олардың аарсы ндағы қары м -қаты нас деңгейлес байланы сқа жол аш атын азаматты қ қүқы қпен реттеледі. Тексеру жэне бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит үғы мының аясы кең, өйткен і бүл үғым қарж ы лы қ көрсеткіш тердің ш ы нды ққа ж анасы м ды лы ғы н тексеруді ғана білдірмей ғы лы ми иегізде ш ы ғы ндарды үты мды ету мен табы сты оңтайланды ру үшін ш аруаш ы лы қ қы зм етін жақсарту бойы нш а үсы ны старды да әзірлеу ісін қамтиды . Аудитке келісім ш арт негізінде жүзеге асыры латы н, оның іш інде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау және қаржы лы қ есеп берудіңлердің жағдайы н тексеретін, сондай- ақ артық ш ы ғы ндарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиім ділігін арттыру ж эне ш аруаш ы лы қ ж үргізуш і субъектілердің габысын өсіру мақсатында кеңес беретін бизнес сараптам асы ны ң озінш е бір түрі ретінде аны қтам а беруге болады. Бизнес аудитін жүргізу үш ін белгілі бір салалар мен ком паниялар іс-эрекеттің жағдайы туралы ш ы нды ққа ж анасы мды ақпарат алудың кең ауқымды м әселелерін ж ан-ж ақты зерделеу қажет. М емлекеттің, айм ақты ң экономикалы қ ж ағдайы белгілі бір салалар мен ш аруаш ы лы қ ж үргізуш і субъектілер іс- |