Issn 2617-6319(Print) issn 2791-3368 (online) Индекс 10532 «ҚӘӘи хабаршысы»
ISSN – 2617-6319 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ №3 (51), 2022
жүктеу/скачать 5.61 Mb. Pdf көрінісі
|
| ISSN – 2617-6319 ҚӘӘИ ХАБАРШЫСЫ №3 (51), 2022
42 Адамның стресстік реакциялардың әртүрлі формаларының пайда болуына төзімділігі ең алдымен жеке тұлғаның қасиеттерімен ерекшеліктерімен анықталады. Шартты түрде адамдардың екі түрі бар: А- стресске бейім адамдар, В-стресске төзімді адамдар. А типінің өкілдерінде көбінесе бәсекелестікке бейімділік, мақсатқа жетуге деген ұмтылыс, агрессивтілік, шыдамсыздық, мазасыздық, гиперактивтілік, экспрессивті сөйлеу, бет бұлшықеттерінің тұрақты кернеуі, уақыттың тұрақты жетіспеушілігі және белсенділіктің жоғарылауы байқалады. Бұл үшін денсаулықты жоғалтуға дейін барады, әрине бұл көбінесе жас кезінде. В типі-бұлар өмірге оңай қарайтын, тыныш, дағдарыстық жағдайларда қайғыруға берілмейтін адамдар. Адамдарда осы екі түрдің ерекшеліктері белгілі бір дәрежеде бар [3]. Тұлғаның психологиялық тұрақтылығын тұлғаның жеке қасиеттері мен қабілеттердің синтезі ретінде қарастыруға болады. Жауынгерлік іс-әрекетті зерттеу әскери психологияда ұзақ жылдар бойына жалғасын тапты және ол көптеген ғылымдар саласындағы ғалымдардың әдіснамалық бағытына байланысты болды. Кез-келген іс-әрекет адам психикасына оның динамикалық ерекшелігіне қоятын талаптары бар екенін білеміз атап айтсақ тұлғалық қасиет темпераменттің іс-әрекетке тигізер әсер көп. Яғни тұлғаны белгілі бір іс- әрекет түріне бейім немесе бейімсіз деп тануға мүмкіндік береді. Мысалы белгілі бір сипатпен суреттейтін болсақ холерик типіндегі адамдар қауіпті қызмет түріне бейім («жауынгерлер»), сангвиниктер-ұйымдасқан қызмет үшін («саясаткерлер»), меланхоликтер-ғылым мен өнердегі шығармашыл іс- әрекеттер үшін («ойшылдар»), флегматиктер-жоспарлы және жемісті қызмет («жасаушылар»). Егер нақты әскери қызметтің түрлеріне келер болсақ, соның ішінде жауынгер-ұшқыштар үшін жайбасарлық, инерттілік, жүйке жүйесінің әлсіздігі мүлдем болмайды, әрине жалпы флегматик және меланхолик типіндегі адамдар мұндай қызметке психологиялық тұрғыдан жарамсыз. Іс-әрекеттің талаптарына темпераменттің бейімделуінің төрт жолы бар. Бірінші жолы-қызмет түрі талап ететін қасиеттер бойынша кәсіби таңдау жасау. Бұл жол жеке тұлғаның қасиеттеріне жоғары талаптар қоятын кәсіптерде іріктеу кезінде ғана жүзеге асырылады. Екінші жолы – бұл адамға қойылатын талаптардың жағдайлардың және жұмыс әдістерінің даралануы (жеке көзқарас). Үшінші жол – бұл іс-әрекетке оң көзқарас пен тиісті мотивтерді қалыптастыру арқылы темпераменттің теріс әсерін жеңуден тұрады. Төртінші жол – негізгі және әмбебап, темпераментті қызмет талаптарына бейімдеу жолы оның жеке стилін қалыптастыру. Психикалық қасиеттердің ішінде темперамент ол адамның жүйке жүйесінің негізінде қалыптасатындықтан оны өзгерту мүмкін емес, дегенмен мінезді өзгерту арқылы темпераментті қоршаған ортаға немесе белгілі бір іс –әрекетке қарай тәрбиелеуге болады. Тұлғалық қасиеттердің келесі түрі әрбір адам басқалардан өзінің жеке дара лығымен ерекшеленеді. Мінез әрбір адамның жеке басына тән өзіндік |