Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда

Қайсенов Қ. Жау тылында. –Алматы: Жалын,1977.

Қайсенов Қ. Партизан соқпақтары: Әңгімелер.- Алматы: Жалын,1978.

Қайсенов Қ. Ағалар туралы аңыз: Естелік- әңгімелер.- Алматы: Балауса, 1992.

Қайсенов Қ. Естеліктер мен жазбалар.- Алматы: Атамұра, 2002.

Қайсенов Қ. Жау тылындағы бала: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Атамұра, 2003.

Қайсенов Қ. Жау тылында: Повесть.- Алматы: Астана, 2005.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Әлімбаев М. Хас батыр Қасым Қайсенов //Әлімбаев М. Көргендерім көңілде.- Алматы, 1992.

Қасым Қайсенов // Түркістан: Халықаралық энциклопедия.- Алматы, 2000.

Мәуленов С. Партизан соқпақтары //Мәуленов С.Сыр мен жыр.- Алматы,1991.

Партизан Қасым Қайсенов.- Алматы: Жазушы,1997.

Сланов Ғ. Алтай баласы.- Алматы: Жазушы,1973.

Талғаров Х. Партизан сыры: Поэма //Талғаров Х. Менің алтын боса-

ғам: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы,1974.
***
Ахметжан Т. Қарапайым Қайсенов: (Партизан – жазушы Қ.Қайсенов туралы) //Әдебиет айдыны.- 2008.-19 маусым.

Қабышұлы Ғ. Қаскең (Қайсенов) //Қазақ әдебиеті.- 2010.- 7 мамыр.

Қабышұлы Ғ. Қазақтың қаһарманы Қасым (Қайсенов) // Парасат.- 2008.-№ 8.

Қайсенова А. Қасым екеуіміз 70 жыл тату – тәтті өмір сүрдік : (Жазушы Қ.Қайсеновтың жарымен сұхбат) // Жұлдыздар отбасы.- 2008.- №24.

Нұразхан Е. Долбар оймен дау көтер ме, ағайын!: (Қ.Қайсеновке қатысты деректер) //Жас Алаш.- 2010.-24 маусым.

Нұразхан Е. Қайсенов хатшысының күнделігінен //Алматы ақшамы.- 2010.- 6 мамыр.

Нұразхан Е. Айтылмаған әңгімелер: (Қ.Қайсенов туралы естеліктер)

//Жалын.- 2008.№7.

Смағұл Б. Қаһарман Қасымның екі арманы: (Қайсенов) //Түркістан.- 2008.-9 қазан.

Тұрлымбеков Б. Қасым Қайсенов шығармаларының деректілігі //Жұл-

дыз.- 2008.-№4.

Тұрлымбеков Б. Қайсеновтің шағын жанрдағы шеберлігі //Ақиқат.- 2008.-№4.

(1928-1994)

Ғафу Қайырбеков 1928 жылы 15 тамызда Қостанай облысының Жангелдин ауданында, Торғай кентінде туды. Алғашқы негізін ұлы ағартушы Ыбырай Алтынсарин қалап кеткен мектепте оқыды. Ұлы Отан соғысы басталғанннан кейін оқуын үзіп, еңбекке араласты: аудандық мекемелердің бірінде кеңсе қызметін атқарды. Майданға кеткен ерінің орнын басып, еңбекке араласқан әйел туралы «Ана қуаты» атты өлеңі аудандық газетте жарық көріп, тұңғыш рет баспасөз бетінде жарияланды.

Ғафудың ақындық өнерінің алғашқы нәр алған көзі - Ыбырай Алтынсариннің мектеп оқулықтарындағы шығармалары мен ел аузында сақталып қалған халық поэзиясының асыл мұралары, сондай- ақ Торғай топырағында шабытты өлең жырларымен атағы шыққан Ахметхан Әбіқаев, Нұрхан Ахметбеков сынды суырып салма ақындықтың дүлдүлдері еді. Солардан естіген жыр дастандарды домбыраға қосып, шабыттана айтқаны жас ақынның «өлеңшілік» даңқын одан сайын арттыра түскен.

Отан соғысы жеңіспен аяқталғаннан кейін Ғафу 1946 жылы Алматыға келіп, Қазақ мемлекеттік университетінің дайындық курсына түсіп, оны бітіргеннен кейін ауылда бірер жыл мұғалім болып істеді. 1948 жылы Абай атындағы Алматы педагогикалық институтының қазақ филологиясы факультетіне түсіп, төрт жылдан кейін бітіріп шығады.

Оқуын бітіргеннен кейін Қазақстан Жазушылар одағының қарамағына жіберіліп, ұзақ жылдар бойы «Жазушы» баспасында поэзия редакциясын басқарды, «Қазақ әдебиеті» газетінде, «Жұлдыз» журналында бас редактордың орынбасары болып істеді.

1954 жылы оның «Құрдас» атты алғашқы өлеңдер жинағы жарық көрді. Сонан кейін арасына бірер жыл салып жыр жинақтары дүркіндете туындай бастады.

«Қосбасар» (1956), «Дала қоңырауы» (1957), «Таулар сөйлейді» (1960), «Арал әуендері» (1961), «Алғашқы асу» (1964, бірінші таңдамалысы), «Жер астындағы жұлдыздар» (1965), «Большевик ауыл» (1967), «Алтын бесік» (1969), «Көсемнің нұрлы атымен» (1970), «Сарыарқа саздары» (1972, екінші таңдамалысы), «Қанатты жылдар» (1976), «Асу алда» (1977), «Жұлдызды тағдырлар» (1980), «Маңғыстау мұнаралары» (1983), «Туған топырақ» (1985), «Күн теңескен» (1986), «Ана туралы жыр» (1987), «Шұбалаң» (1988).

Бұл аталғандар - ақынның үлкен поэзиядағы тың туындылары. Олардың сыртында Ғ.Қайырбековтің поэзияда балалар әдебиетіне қосқан үлесі өз алдына. Атап айтқанда, «Балықшы Иван» (1951), «Балқурай» (1962), «Күн баласы» (1963), «Ақ көйлекті шал» (1968), «Алғашқы қоңырау» (1982).

Негізгі шығармашылық бағыты поэзия бола тұрып, Ғафу прозаға да, әдеби сынға да қалам тартып көрген. Оның «Ақ желкен» (1976), «Жел қайық» (1980) атты проза кітаптары, «Бір кеменің үстінде (1981) атты сын кітабы бар.

Қазақстанның халық жазушысы Ғ.Қайырбеков- табиғатында ақын болып туған дарын. Ақындық оның өмірінің мақсат - мұраты ғана емес, философтарша айтқанда, өмір сүрудің әдіс – тәсілі , негізгі түрі болды. Өлеңсіз өткен өмір - ол үшін өмір емес, зая кеткенге есеп. Біраз күн өлеңнен қол үзіп кеткенде айтқан : «Көп болды, қалам, сырласпай, ақындық құрмай, өлді- ау күн» деген өлең жолдары қызыл сөз емес, шыны.

Қазақтың жалпақ тілімен айтқанда, ол арқалы, аруақты ақын. Табиғат берген дарынды, өлеңнің өршіл шабытын аруақтың күшіне теңесе, артық емес. Ғафудың естелік ретінде кейінірек жазған «Ақынсың ғой сен!» өлеңін еске түсірейік.

Он екі жасар бала жалаң аяқ өзен жағасында жұмыртқа теріп жүргенде, ойда жоқта, мынадай бір жағдай болады:

«Кенет бір кезім,

Өзімнен - өзім,

Сөйледім дейсің,

Өлең боп сөзім.

Таңданып соған

Тұрғанда маған

Үн қатты жан - жақ,

Үн қатты далам:

Ақынсың ғой сен!».

Әлгі оқиғаға өзінен - өзі таң боп, есі кеткен бала әжесіне жүгіріп келіп баян етеді ғой. Сонда «көп білгіш» әжесі:

«Жүзінде нұры ұйып,

Тыңдады ол, сонан соң

Тіл қатты жымиып:

«Ақынсың ғой сен!»

Дүниежүзілік поэзияда мәңгілік саналатын тақырыптар бар. Олар махаббат тақырыбы, табиғат тақырыбы. Туған жер тақырыбы. Өзінің туған жерін жырға қоспайтын ақын болған емес. Соны қанша жырласа да, өздерін- өздері қайталамай, ылғи да бір шабытпен, соны сезіммен жырлайтындары ғажап. Бұл орайда, Ғафу Қайырбековтің өзі туған Қостанай - Торғай өлкесін жырлаудағы үнемі үдері жаңғырып, тасып - төгіліп жататын шабыт тасқындылығы ерекше сүйсінтеді. Мұны біз ақынның «Беласар» қос томдығына кірген өлеңдерден анық байқаймыз.

Ғ.Қайырбековтің шығармашылық мұрасында кең тынысты эпикалық туындылар ерекше орын алады. Өзі кейін келе дастандар деп атаған мұндай шығармаларының «Қызбел суреттері» аталатын алғашқы үлгісін жаңа талап жасөспірім кезінде жазған. Елуінші жылдардың бас кезінде дүниеге келген «Махаббат туралы аңыз», «Он жеті» сияқты шығармалар да жас ақынның қаламын қатайтуына едәуір септігін тигізген. Осындай азды – көпті тәжрибемен келіп, бірден Ыбырай Алтынсарин тәрізді ірі тұлға жайындағы кесек поэма жазуға құлаш ұруы батылдықтың белгісі болатын. Автордың абыройына қарай, сол батылдық зор жеңіске жеткізді. «Дала қоңырауын» әдеби жұртшылық жылы қабылдады да, ол бірден жеке басылым түрінде 1957 жылы жарық көрді.

Бұдан кейінгі сүйікті шығарма – «Таулар сөйлейді» - Қарағанды

көміршілерінің өмірін суреттеуге арналған. «Жұлдызды тағдырлар» елімізде тың және тыңайған жерлерді игеру тақырыбы көтеріледі. Ақынға осы шығармасы үшін 1980 жылы республикалық Абай атындағы мемлекеттік сыйлық берілді.

Ғ.Қайырбеков өзінің ұзақ жылдардағы шығармашылық өмірінде аудармашылық еңбекпен көп айналысты. Қазақ тілінде Пушкиннің төрт томдық, Лермонтов пен Некрасовтың екі томдық шығармалар жинағын шығару кезінде осы ақындардың көптеген өлеңдерін аударды. Л.Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік» эпопеясы сияқты күрделі туындыларды қазақша сөйлеткен топтың ішінде болды.

Ғафу кеңестік орыс ақындарын да көп аударды. Көпшілігімен тығыз шығармашылық ынтымақта болды. Павел Железнов, Олег Шестинский сияқты ақындармен арадағы достық осындай жемісті ықпалдастық пен қарым - қатынас игі әсерін тигізді. Нәтижесінде оның он екі жинағы Алматы мен Мәскеудің баспаларынан орыс тілінде басылып шықты. Солардың соңғысы «Белый парус» деген атпен өзінің ақын баласы Бақыттың аудармасында жарық көрді.

Ғ.Қайырбеков Қазақстанның Халық жазушысы (1992), Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының иегері, Халықтар Достығы орденімен, «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен марапатталған.
Шығармалары:
Қайырбеков Ғ. Көп томдық шығармалар жинағы.- Алматы: Қазығұрт,

2008.

Қайырбеков Ғ. Бел асар:Таңдамалы. Екі томдық.- Алматы: Жазушы, 1978.

Қайырбеков Ғ. Жер астындағы жұлдыздар: Поэма мен өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1965.

Қайырбеков Ғ. Большевик ауыл: Дастан және өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1967.

Қайырбеков Ғ. Көсемнің нұрлы атымен: Поэмалар мен өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1970.

Қайырбеков Ғ. Қанатты жылдар: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: жазушы, 1973.

Қайырбеков Ғ. Торғай толқыны: Поэма, баллада мен өлеңдер.- Алматы: жазушы, 1974.

Қайырбеков Ғ. Ақ желкен. Елтінжал: Повестер.- Алматы: Жалын, 1976.

Қайырбеков Ғ. Асу алда : Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1977.

Қайырбеков Ғ. Қарқаралы басында: Көркем очерктер жинағы.- Алматы: қазақстан,1967.

Қайырбеков Ғ. Жел қайық: Повесть.-Алматы: жалын,1980.

Қайырбеков Ғ. Жұлдызды тағдырлар: Дастан мен өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1980.

Қайырбеков Ғ. Бір кеменің үстінде: (Қазақ поэзиясы хақында).- Алматы: Жазушы, 1981.

Қайырбеков Ғ. Толассыз толқын.- Алматы: Қайнар, 1981.

Қайырбеков Ғ. Сарыарқа саздарыӨлеңдер мен поэма.- Алматы: Жазушы, 1972.

Қайырбеков Ғ. Маңғыстау маңғыздары : Жыр кітабы.- Алматы: Жазушы, 1983.

Қайырбеков Ғ. Туған топырақ: Өлеңдер.- Алматы: Жалын, 1985.

Қайырбеков Ғ. Күнтеңескен: Поэмалар мен өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1986.

Қайырбеков Ғ. Өмір оттары: Повесть- эссе.- Алматы: қазақстан,1987.

Қайырбеков Ғ. Ана туралы жыр: Ән- өлеңдер.- Алматы: Өнер, 1987.

Қайырбеков Ғ. Екі томдық шығармалар жинағы.- Алматы: Жазушы,1988.

Қайырбеков Ғ. Шұбалаң: өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Эазушы, 1989.

Қайырбеков Ғ. Елтінжал: Повесть- эссе.- Алматы: Өнер,1990.

Қайырбеков Ғ Балқурай: Поэма мен балладалар.- Алматы: Рауан,1993.

Қайырбеков Ғ. Үш қиян: Повестер.- Алматы: Жазушы, 1993.

Қайырбеков Ғ: Көнсадақ : Өлеңдер мен дастандар.- Алматы: Атамұра, 2003.

Қайырбеков Ғ. Атамекен: Очерктер.- Алматы: Қайнар, 2005.

Қайырбеков Ғ. Алыста жақын жағалау: Әдеби мемуарлар.- Алматы: Білім, 2006.

Қайырбеков Ғ. Құрдастар: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Раритет,

2008.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:

Ғафу Қайырбеков //Қазақ әдебиетінң тарихы: 10 томдық. 9 том.- Алматы, 2005.

Сәрсекеев Қ. Ғафекең //Сәрсекеев Қ. Портреттер: Әңгіме- эсселер.-Алматы: Қайнар, 1999.

Сәрсенбаев Ә. «Дала қоңырауы!»: (Ғ.Қайырбековтің поэмалары жайлы) // Сәрсенбаев Ә. Ұстаздар мен тұстастар.- Алматы,1986.

***
Ержанова С. «Алматы да көшесі бар Гогольдің...»: (Ақын Ғ.Қайырбековтің шығармашылығы туралы) //Қазақ әдебиеті.- 2008.-7 қараша.

Жаманғараева А. Ғафудың ақындық ортасы // Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2010.-№7.

Жұмағалиев Қ.Дархан дарын: (Ақын Ғ.Қайырбековтің шығармашы-

лығы туралы) //Егемен Қазақстан.- 2008.-15 тамыз.

«Қырық кітабым бір төбе, Байрон бір төбе» //Түркістан.-2008.-2 қазан.

Хамзина Б. «Ғафекеңмен өте мағыналы ғұмыр кештім» : (Қазақстанның халық жазушысы , Көрнекті ақын Ғафу қайырбековтің аяулы жары Бәдеш Хамзинамен болған жүздесу) //Ана тілі.- 2011.- 20 қаңтар.

(1943)
Балалар жазушысы Сұлтан Қалиев 1943 жылы 1 мамырда Жамбыл облысы, Жамбыл ауданында туған. 1961 жылы Жамбылдағы Абай атындағы педагогикалық училищені, 1967 жылы ҚазМУ-дің филология факультетін бітірген. Еңбек жолын Жамбыл облысы Шу ауданының №61 сегіз жылдық мектебіне мұғалім болудан бастаған. 1967-1973 жылдары қазақ радиосының музыка, балалар редакциясының редакторы, аға редакторы, 1973-1991 жылдары «Балдырған» журналының жауапты хатшысы, 1991 жылдан бері «Ұлан» газетінің бас редакторы.

Негізінен балалар поэзиясы, сатиралық жанр саласында еңбек етеді. Жекелеген өлеңдері орыс, украин, өзбек, грузин, түрікмен, қарақалпақ, әзербайжан тілдеріне аударылып, «Сәлем саған, мектебім» атты кітабы 1983 Фрунзе қаласындағы «Мектеп» баспасынан қырғыз тілінде жарық көрді.

Оның аударуында қазақ тілінде С.Маршактың «Ақымақ тышқан туралы ертегі», С.Михалковтың «Степа ағай», Р.Ғамзатовтың «Менің атам» поэмалары, Р.Киплингтің бірнеше ертегісі «Пілдің баласы» деген атпен, Бақытжан Момышұлының «Мен әлі сәбимін» повестері мен әңгімелері, «Жанымның жарық жұлдызы» романы жеке кітап болып шыққан. Я.Колас, А.Барто, Я.Бжехва, Дж.Родари, Я.Аким, Б.Заходер, Қ. Мұхамади, Қ.Тәңірқұлиев т.б. өлеңдерін аударуға қатысқан.

«Еңбектегі ерлігі үшін» (1970), «ҚР Тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001) медальдарымен марапатталған. ҚР Жастар одағы мен Журналистер одағының Б.Бұлқышев атындағы сыйлығының лауреаты. «ҚР Білім беру ісінің құрметті қызметкері», «Мәдениет қайраткері» атақтары берілген. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Грамотасымен марапатталған.
Шығармалары:
Қалив С. Сыныққа сылтау: Мысалдар.- Алматы: Жазушы, 1967.- (Тұңғыш кітап).

Қалив С. Өлеңдер.- Алматы: Жазушы,1968.

Қалив С. Дүрбі: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы,1970.

Қалив С. Қасиетті тақия: Поэма мен өлеңдер.- Алматы: Жазушы,1972.

Қалив С.Төлебай Әжімов : Очерк.- Алматы: Жазушы,1973.

Қалив С. Сәлем саған мектебім!: Өлеңдер: Мектеп жасындағы балаларға арналған.-Алматы: Жазушы,1975.

Қалив С. Кішкентай астроном: Өлеңдер, поэмалар,жұмбақтар.- Алматы: Жалын,1977.

Қалив С. Теміртесер: Сықақ, мысалдар, өлеңдер.- Алматы: Жазушы,1979.

Қалив С.Бақыт деген не?: Өлеңдер, ертегілер.- Алматы: Жалын,1980.

Қалив С. Мен мектепке барамын: Өлеңдер, ертегі, жұмбақтар мен жаңылтпаштар.- Алматы: Жалын, 1982.

Қалив С. Әйт, шу, тұлпарым!: Өлеңдер, ертегілер.- Алматы: Жалын,1986.

Қалив С. Қандай болып өсемін: Өлеңдер, жұмбақтар,жаңылтпаштар, ертегілер.- Алматы: Балауса,1994.

Қалив С. Баланың жүрегіне жол іздедім: /Көрнекті балалар ақыны, «Ұлан» газетінің бас редакторы Сұлтан Қалиевпен әңгімелескен А.Қабышева //Ақ желкен.- 2008.- №1.

Қалиұлы С. «Бұрыннан қаламгер болуды қаладым ғой»: ( Балалар жазушысы Сұлтан Қалиевпен / әңгімелескен И.Сқақова) //Бала Би.- 2011.-№1-2.
Қамбаров Қапан

(1921- 2005)

ров талай кітаптарымен оқырмандарына танымал. Қаламгер әсіресе көзімен көрген соғыс жайлы, соғыс ауыртпалығын тартқан тылдағы еңбеккерлер, ауыл адамдары жайлы бірнеше романдар жазды. «Қанды жыр» деген дило-

гиясының бірінші кітабы «Ашыну» 1987 жарық көрді, екінші кітабы «Жаза» 1994 жылы «Жазушы» баспасынан шықты.

Түркістан педучилищесін бітіргеннен кейін ауыл мектебінде мұғалім болып істеген. Соғыс басталғанда Батыс Украинада майдан шебінде болған. Көптеген дерек мәліметтерді архивтен пайдалана отырып жазушы «Жаза» кітабына Панфилов дивизиясының майдандағы ерен ерлігін арқау етіп алған.

«Ақадырдың ақ шағаласы» атты романы (1982) Жеңістің 25 жылдығына арналған. Романда қазақ әйелдерінің махаббатына беріктігі, адалдағы әсерлі баяндалған. Кейінгі жылдары жазылған «Махаббаттың тұрағы» (1994), «Қаракөзайым» (1996), «Меңсұлу» шығармалары махаббат тақырыбына арналған, бұларды оқырман жастар оң ықыласымен қабылдады.

Қапан Қамбаров очерк, публицистика жанрында да көп тер төккен қаламгер. Ол «Алтай аясында», «Таудағы қала», «Ақ жалын», «Туған жер» очерктер мен әңгімелер жинағының авторы.

Соғыстан кейін Қапан Қамбаров Қазақтың Абай атындағы педагогика институтын бітіріп, «Оңтүстік Қазақстан», «Коммунизм туы» облыстық газеттерде, «Социалистік Қазақстан» редакциясында көп жылдар бойы қызмет істеді. «Социалистік Қазақстан» ( қазіргі «Егемен Қазақстан») газеті редакциясының әдебиет және өнер бөлімінде жұмыс істеп жүрген жылдары қазақ өнерінің саңлақтары Құрманбек Жандарбеков, Серке Қожамқұлов, Сәбира Майқанова, Әбілхан Қастеев және тағы басқалары жайлы жазып газет оқырмандарын олардың өмір жолымен, шығармашылығымен кеңінен таныстырды.

Жазушы 20 жылдай Қазақ Мемлекеттік Ұлттық университетінде көркем аударма мәселелері жөнінде дәріс берді. «Ерлік эпосы» деген Ұлы Отан соғысын жырлаған дастандар туралы 1979 жылы ғылыми монография жазды.

Қапан Қамбаров еліміздің тәуелсіздігіне, Түркістан қаласының 1500 жылдығына орай «Әзірет Сұлтан» атты 3 кітаптан тұратын деректі роман жазып, оны жасы сексенге қадам басқанда аяқтады. Оның бұл шығармасы өзі туып өскен қаласы Түркістанның әлемдік тойына тартқан тартуы болды.

2000 жылы Қапан Қамбаровқа «Түркістан қаласының құрметті азаматы» атағы берілді.

Қапан Қамбаровтың «Ашыну» романы мен «Көксеңгір» повесі орыс тіліне аударылып, республикалық «Простор» журналында жарияланды. Ол көркем аудармаға ден қойып, М.Кольцовтің, А.Довженконың, Н.Ановтың, В.Ванюшиннің бірнеше әңгімелерін, «Гүлшешек» кітабын қазақ тіліне аударды. Көркем шығарманы ұлт тілдерінен тікелей тәржімалау хақында «Түпнұсқа және аударма» деген кітап жазды, кандидаттық диссертация қорғады. «Жорық жырлары», «Өшпес жалын» ғылыми-зерттеу еңбектері де жеке-жеке кітап болып жарық көрді.

«Ұлы Отан соғысы» орденімен, «Ұлы Отан соғысына қатысушы», «Георгий Жуков» және басқа 12 жауынгерлік - мерекелік медальдармен, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен, «Еңбек ардагері» медальдарымен марапатталған.

Қамбаров Қ. Ақ жалын: Очерктер. – Алматы: Қазақстан, 1969.

Қамбаров Қ. Көксеңгір: Повесть. – Алматы: Жазушы, 1972.

Қамбаров Қ. Туған жер: Очерктер. – Алматы: Қайнар, 1974;

Қамбаров Қ. Ертісте: Повестер. – Алматы: Жалын, 1978.

Қамбаров Қ. Ерлік эпосы: Монография. – Алматы: Жазушы, 1979;

Қамбаров Қ. Ақадырдың ақ шағалалары. – Алматы, 1982.

Қамбаров Қ. Ашыну: Роман. – Алматы: Жазушы, 1987.

Қамбаров Қ. Жаза: Роман. – Алматы: Жазушы, 1994.

Қамбаров Қ. Махаббаттың тұрағы: Отбасылық роман. – Алматы: Атамұра, Қазақстан, 1994.

Қамбаров Қ. Қаракөзайым: Ғашықтық роман. – Алматы: Шартарап, 1996.

Қамбаров Қ. Сейітқасымның жұлдызы:Деректі хикаят. –Алматы: Қазақстан, 1996.

Қамбаров Қ. Ақадырдың ақ шағалалары. – Алматы. – 1982.


Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Қамбаров қапан // Советтік Қазақстан жазушылары :Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы: Жазушы, 1987.

Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы: Ана тілі, 2004.
Қаназ Молдахмет

(1942)
Молдахмет Қаназдың есімі республикамыздың әдебиет сүйер қауымы-

на өзіндік айтар ойы мен қолтаңбасы бар жазушы ретінде танылуы жетпісін-

ші жылдардың басы.

Оның повестері қазақ балалар әдебиетін, жасөспірімдердің ақ жүрегі, арманшыл шақтарын шынайы өрнектеген шығармалар ретінде толықтыра түсті. Оның өз замандастарының соғыс жылғы тағдырына зер сала қалам тербеген «Чика - Дабылдың баласы» повесі 1971 жылы балалар мен жасөспірімдерге арналған республикалық конкурста жүлделі орынды иеленді. Өмірдің өзінен ойып алған тақырып, қазақы болмыс пен шынайы балалық тұрғысынан баяндалатындықтан болар, оқырман атаулыны бейжай қалдырмады.

Молдахмет Қаназдың шығармашылық жолы мұнан әрі қарай жарасымды жалғасын тапты. 1973 жылы «Жазушы» баспасынан оның «Сонар» атты повестер мен әңгімелер жинағы шықты.

Араға жылдар салып жарық көрген М.Қаназдың «Жер кіндігі» (1975), «Арна» (1978), «Ақ тайлағым – ай» (1980), «Құм қойнау» (1984), «Жаңбырлы жаз» (1991), «Қияндағы күн нұры» (1993) т.б. туындылары жазушы ой - өрісінің кеңейіп, сөз шеберлігінің шыңдала түскенін айғақтайды.

2001 жылы «Өлке» баспасынан жазушының «Жанқожа» кітабы жарық көрді. Бұл шығарма ғұмыр бойы Хиуа, Қоқан басқыншыларына қарсы күресумен өткен, 1856- 1857 жылдары Сыр бойы шаруаларының патша үкіметіне қарсы көтерілісінің басшысы Жанқожа батырға арналған. Жазушы бұдан басқа «Жанқожа» атты үш актілі тарихи драма, бірнеше танымдық проблемалық зерттеу мақалалар жазды.

«...Жазушы Молдахмет Қаназов шығармашылық тағдырындағы бізге ерекше ұнайтын сәт - оның балалық балдәуреніне бұрылған сәті еді», «Арғы ауыл мен бергі ауылдың балалары» аталатын повестері жазушының өзіне шығармашылық тыныс, баларға рухани ырыс болды деп білеміз»,- деп жазды белгілі сыншы Құлбек Ергөбеков жазушы шығармашылығы жайлы.

М.Қаназдың балалар жайлы шығармалары аспан қандай тұнық, ауа қандай таза, айдын көл қандай мөлдір, адамдар қандай мейрімді дегенді айтады. Оның шығармалары көбіне кәдімгі ана мен бала, әже мен немере, әпке мен бауыр арасындағы қарым – қатынасқа құрылады. Уақыт шындығын арқау еткен «Чика - Дабылдың баласы» повесі қазақ аулынан ата - ана тапқан неміс баласының тағдырына арналса, «Ақ тайлағым- ай» повесіндегі кішкене бала Сәнім тәтесінің қайдағы бір көксауды тең көріп күйеуге қашып кеткенін ұқпай әлек. Осындай балардың ішкі - сыртқы әлемін, қылықтарын, пиғыл - ниетін шебер айшықтау жазушының ең үлкен шеберлігі, табысы.

Молдахмет Қаназ 1942 жылы 23 ақпанда Қызылорда облысы, Арал ауданының Бекбауыл станциясында дүниеге келген. 1963 жылы Шымкент педагогика институтының филология факультетін тәмамдаған. 1963- 1978 жылдар аралығында Қызылорда облысы Қазалы ауданында мұғалім, аудандық газет редакциясында, партия, кәсіподақ жүйесінде қызмет істеді.

1978 жылдан 1985 жылға дейін республикалық «Жалын» баспасының редакторы, редакция меңгерушісі қызметтерін атқарған. 1985-1992 жылдары М.Қаназ шығармашылық жұмыста болды. 1993 жылдан бастап М.Қаназ ғылыми - көпшілік «Денсаулық» журналының бас редакторы болып істейді.

Молдахмет Қаназдың орыс тілінде «Свет далекого солнца» (1982), «Старая зимовка» (1985), «Чика - сын Д абыла»» (1991), «Экспресс из полынной степи» (1989) кітаптары жарық көрді.

М.Қаназ ақын - жыраулар жайлы да қаламгерлік қарымын жарқырай көрсете білді, бірнеше зерттеу мақалалар жазды.

Әңгіме, повестері мен мақалалары көптеген жинақтарға енген.

М.Қаназ орыс жазушысы В.Карповтың «Тірілей ұсталсын» романын, болгар жазушысы Елин Пелиннің бірнеше әңгімелерін, Иордан Мелеевтің «Шатырұстар мырза» повесін қазақ тіліне аударды. Сонымен қатар орыс жазушысы В.Распутиннің әңгімелерін қазақ тіліне тәржімалады.

М.Қаназ 1975 жылдан Қазақстан жазушылар Одағының, 1996 жылдан Қазақстан журналистер одағының мүшесі.
Шығармалары:
Қаназ М.Сонар: Әңгімелер мен повестер.- Алматы: Жазушы, 1973.

Қаназ М Жер кіндігі: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1975.

Қаназ М Арна: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1978.

Қаназ М Ақ тайлағым- ай: Повестер.- Алматы: Жалын, 1984.

Қаназ М Құм қойнау: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: жазушы, 1984.

Қаназ М Жаңбырлы жаз: Әңгімелер мен повестер.- Алматы, Жазушы, 1988.

Қаназ М Армандай алыс жағалау.- Алматы: Жазушы, 1993.

Қаназ М Жанқожа. –Алматы: Өлке, 2001.

//Айқын.- 2012.- 28 наурыз.

Қаназ М. Ел кедей болса да, мейрімді еді..(Жазушымен /сұхбаттасқан Ы.Дәбей) // Қазақ әдебиеті.- 2012.- 17 ақпан.

Мәкеналы Ж. Дария дарын: (Жазушы Молдахмет Қаназдың шығармашылығы жайында) // Алматы ақшамы.- 2012.- 15 наурыз.

Мұсаев А. Ой тегеуріні өзгеше : ( Жазушы Молдахмет Қаназ туралы)

//Жалын.-2012.- №3.