Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»
жүктеу/скачать 4.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| «XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР» сериясы Спорттық дискурс – спорттық қызмет шеңберіндегі қатысушылар арасындағы байланыс түрі. Спорттық іс-шараларды бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау процесінде барынша көрінеді. Спорттық дискурс пен бұқаралық ақпарат құралдары дискурсының ажырамас байланысын ескере отырып, спорттық дискурс келесі түрлерге бөлінеді: теледидар, баспа, радио және интернет дискурсы. Спорттық дискурстың жетекші жанрларының бірі – теледидар. Лингвист ғалымдар назарларын спорттық дискурсқа аудара отырып, бұл ұғымға әртүрлі анықтамалар берген. Жалпы дискурстың көптеген анықтамалары сияқты, спорттық дискурстың 3 ұғымының көп өлшемділігімен түсіндіріледі. Зерттеушілер осы күрделі құбылыстың әртүрлі аспектілерін талдайды. О.А. Панкратова дискурсты лингвосемиотикалық жүйе ретінде зерттей отырып, спорттық дискурс – бұл спорт субъектілерінің сөзі. Спорт механизмінің негізін құрайтын ұғымдар жүйесін сипаттау дискурстық білім, спорттық дискурстың негізгі тұжырымдамалары протоконцептерді «ойын», «жарыс», «денсаулық», «күш», «ептілік», «батылдық», «сұлулық», «даңқ», «жеңіс» деп атайды [4, 22 б.]. Ал С. А. Кудрин спорттық дискурстың негізгі метафораларын және олардың мәтін құраушы рөлін егжей-тегжейлі қарастыра отырып, спорттық дискурсты спортты әлеуметтік-мәдени құбылыс ретінде сипаттайтын, бірқатар экстралингвистикалық факторлардан туындаған және спорт институтының қалыптасу процесінде қалыптасқан коммуникативті тәжірибелер жиынтығы ретінде қарастырды». Спорттық дискурстың негізгі метафораларын талдай отырып, автор мәтін құрушы ретінде мыналарды ажыратады: «команда – бұл механизм», «ойын – бұл жол», «ойын – бұл құрылыс», «команда – бұл қоғам», «команда – бұл организм» [5, 20 б.]. Спорттық дискурстың негізі әрі басты белгісі – спорттың әлеуметтік институттармен байланысы. Ол спорттық процеске немесе іс-шараға қатысушылар арасында, яғни өздерін тілдік тұлғалар тобы ретінде көрсететін, өздерінің коммуникативтік ниеттерін әртүрлі жолмен білдіретін спорт субъектілері арасында өтеді. П. Г. Евдокимованың пікірінше, спорттық дискурста коммуниканттар – спорт субъектілері – тілдік тұлғалардың үш тобын әртүрлі ұсынады. Олардың коммуникативті мақсаттарын көрсету: бірінші топ (спортшылар, жаттықтырушылар, төрешілер, әкімшілер) спорттық нәтижеге қол жеткізу мақсатында өз сөздерін құрылымдайды; екіншісі – жанкүйерлер мен көрермендер – спорттық іс-шараға тікелей қатысушылардың іс-әрекеттері мен дайындық нәтижелерін эмоционалды бағалайды; үшіншісі – спорттық комментаторлар мен спорттық журналистер – виртуалды жанкүйерлер, телекөрермендер, радио тыңдаушылары және оқырмандар үшін оқиғаның барысын тіркеп, сипаттайды [6, 56 б.]. Спорттық дискурс спорттық және басқа дискурстарды біріктіру орындарында жүзеге асырылады. Мысалы, спорттық және педагогикалық қабаттасу саласында – жаттығу, ойын немесе өнер көрсету, спортшылар мен жаттықтырушылардың жиналысы және спорттық дайындықтың ерекшеліктерін қарастыратын бірқатар басқа жанрлар; спорттық және медициналық-спортшыларды емдеу және дәрі-дәрмекпен қолдау; спорттық және іскерлік-жаттықтырушы, спортшы және спорт ұйымдары қол қоятын келісімшарттар, жыл, ай үшін қаржылық есеп, жинау, жарыстардың өткізілуін растайтын құжаттар, жарыстардың мерзімдерін нақтылайтын, белгілі бір спортшының немесе команданың жарыстарға қатысуы, ақшалай сыйақылар; спорттық және заңдық – әртүрлі шарттар, келісімдер мен келісімшарттар. Жоғарыда аталған жанрлардың ішінде ауызша және жазбаша деп бөлуге болады. Жазбаша дискурстарға спорттық іс-шаралар көрсетілген күнтізбелер, жаттықтырушылардың жоспарлары мен есептері, спортшылардың интернет-блогтері, әлемдік және континенттік спортшылардың рейтингілері, спорттық анонстар мен хабарландырулар, интернеттегі спорттық сайттар кіреді. Ауызша дискурстарға спорттық репортаждар мен сұхбаттар жатады. А. Б. Зилберттің пікірінше, спорттық және бұқаралық медиа дискурстың бірігуін көрсетеді, өйткені бұқаралық коммуникация арналары спорттық дискурс таралуының негізгі арналары болып табылады. Зерттеуші әрқашан спорттық дискурста бұқаралық медиа дискурстың өкілі бар екенін айтады. Бұл рөлде теледидар, газет немесе радио журналисі болуы мүмкін. Ол өз репортажын жүргізетін белгілі бір спорт түрі мен аудитория арасындағы делдал болып келеді. Байланыс бір жақты, кері байланыс жоқ. Мұндай байланыс ретиалды деп аталады. Сонымен қатар теледидарда сурет, дыбыстық ауызша мәтін және кейбір жағдайларда музыка бір уақытта берілетін кезде фенестративті деп аталатын ақпаратты ұсынудың құрылымдық әдісі басым болады [7, 103-112 б.]. Спорттың эмоционалдылығын арттыру білім беру, ойын-сауық функцияларын қамтамасыз етеді, сонымен қатар эмоционалды босата алуға көмектеседі. Сонымен қатар егер «пассивті» жанкүйерлерге |