Жасқа толмаған қызметкер мен еңбек шартын жасау ерекшеліктері
жүктеу/скачать 29.93 Kb.
|
| Негізгі бөлім
1. Қазақстанда мемлекет кәмелетке толмағандардың еңбек тәртібінің ережелерін белгіледі. Құқықтық база елдегі жұмыс берушілер мен жұмысшылардың, соның ішінде кәмелетке толмағандардың құқықтары мен міндеттерін белгілейтін Еңбек кодексіне негізделген. Еңбек кодексіне сәйкес, 18 жасқа толмаған адамдар кәмелетке толмаған. Заң кәмелетке толмағандар үшін рұқсат етілген жұмыс түрлеріне, сондай-ақ олар жұмыс істей алатын сағаттар мен жағдайларға бірқатар шектеулер қояды. Мысалы, кәмелетке толмағандарға қауіпті немесе зиянды жағдайларда, оның ішінде денсаулығына, адамзатқа, физикалық немесе психикалық дамуына зиян келтіруі мүмкін жағдайларда жұмыс істеуге тыйым салынады. Заң сонымен қатар кәмелетке толмағандардың күніне және аптасына жұмыс істей алатын сағаттарына, сондай-ақ олар үзіліссіз дәйекті жұмыс істей алатын сағаттардың максималды санына шектеулер қояды. Жұмыс берушілер кәмелетке толмағандар үшін қауіпсіз және салауатты жұмыс ортасын қамтамасыз етуге, сондай-ақ олардың тиісті оқыту мен қадағалаудан өтуін қамтамасыз етуге міндетті. Сондай-ақ олар кәмелетке толмағандарды жалдамас бұрын ата-аналарынан немесе заңды қамқоршыларынан жазбаша келісім алуы керек. Сонымен қатар, Мемлекет Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, Білім және ғылым министрлігі және еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитеті сияқты әртүрлі ведомстволар арқылы кәмелетке толмағандарға қатысты еңбек нормаларының сақталуын бақылауды жүзеге асырады. Жалпы, Қазақстандағы кәмелетке толмағандардың еңбек тәртібін мемлекеттік реттеу жас қызметкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғауға және олардың салауатты дамуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ ұлттық экономиканың өсуі мен дамуын қолдауға бағытталған. Кәмелетке толмаған балалардың құқықтарына тікелей арналған құқық нормалары алғаш рет Қазақстан Республикасының "Неке және отбасы туралы" Заңының қабылдануымен Қазақстан заңнамасында пайда болды. Бұл Заң Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы "Неке және отбасы туралы" Кодексіне сәйкес күшін жойды. Бірақ, осы уақытқа дейін баланың құқықтары ата-аналар мен балалар арасындағы құқықтық қатынастардан туындайды. Балалар өздерінің қабілетсіздігіне байланысты құқықтардың тәуелсіз тасымалдаушылары болған жоқ, сонымен қатар ата-ана қамқорлығының пассивті объектілері жағдайында болды. Осы Кодекс неке–отбасы қатынастарының мақсаттарын, міндеттерін, қағидаттары мен құқықтық негіздерін айқындайды және оның дамуын Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясатының басымдығымен айқындай отырып, отбасының құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Кодекске кәмелетке толмаған балалардың құқықтарына арналған жеке тарауды енгізу бұл тәсілді жеңу жолындағы маңызды қадам болды. Кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау үшін Республикада 2002 жылғы 8 тамыздағы "Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы" заң қолданылады. Олар Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдендірілген баланың негізгі құқықтары мен мүдделерін іске асыруға байланысты туындайтын қатынастарды нақты реттеді, қоғамда толыққанды өмір сүруге, қоғамдық маңызы бар және шығармашылық қызметті дамытуға, олардың жоғары моральдық қасиеттеріне білім беруге, патриотизм мен азаматтық тәрбиеге, жалпыадамзаттық негізде ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға басымдық қағидаттары негізінде әлемдік өркениеттің құндылықтары. Заң Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктерге және азаматтығы жоқ адамдарға қолданылады. Баланың құқықтары мен міндеттерін белгілейтін заң нормалары Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес кәмелетке толғанға дейін азаматтық іс-әрекет қабілеттілігі бар балаларға толық көлемде қолданылмайды. Заң баланы өзін-өзі сәйкестендіру ретінде қарастырады, құқықтары бар және белгілі бір дәрежеде өзін-өзі жүзеге асыруға және қорғауға қабілетті. "Бала" ұғымының анықтамасы Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабында берілген. Қазақстан заңнамасында бала 18 жасқа толмаған (кәмелетке толмаған) адам болып табылады.Баланы кәмелетке толғанға дейін толық қабілетті деп тану, оның ішінде оны босату, заңда көрсетілген жағдайларды қоспағанда, оны бала ретінде қарау мүмкіндігіне әсер етпейді. Бұл мақалада қызметкерлердің ең осал санаттарының бірі – кәмелетке толмағандармен еңбек қатынастарының нормативтік мазмұнының, негіздерінің, өзгерістерінің, тоқтатылуының жаңа параметрлері қарастырылады. Кәмелетке толмағандарды жұмысқа орналастыруды құқықтық реттеу, олардың еңбек саласындағы құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінде бекітілген. 2015 жылғы 9 ақпандағы "мемлекеттік жастар саясаты туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен қандай да бір дәрежеде кәмелетке толмағандармен еңбек қатынастарын құқықтық реттеу мәселесіне қатысты нормативтік құқықтық актілерде. Кәмелетке толмағандар (он сегіз жасқа толмаған адамдар) өз жасына байланысты ерекше қорғауды қажет ететін қызметкерлер санатына жатады. Қазақстан Республикасының ювеналды әділет туралы еңбек заңнамасы жұмысқа рұқсат беру, еңбек жағдайлары, еңбек шартын бұзу бойынша шектеулердің жиынтығын білдіреді. Бұл шектеулерді кемсітушілік деп санауға болмайды, өйткені олар осы адамдарға ерекше қамқорлық жасаудан туындайды. Дамудың осы кезеңінде біздің елімізде қоғамдық өмірдің барлық салаларын, оның ішінде құқықтық саланы реформалау жалғасуда, кең ауқымды әлеуметтік, саяси және экономикалық реформалар жүргізілуде. Еңбек қатынастары саласында әсіресе елеулі өзгерістер байқалады. Еңбек нарығына кәсіпкерлік қызметке барлық кедергілер мен тыйымдарды жою нәтижесінде" мемлекетке бағынбаған жеке және заңды тұлғалар жұмыс берушілер болды. Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік жылдарында нарықтың әртүрлі тараптарына қатысты маңызды Нормативтік-құқықтық актілер қабылданды. Бүгінгі таңда бірқатар құқықтық нормалар бар, әсіресе одан әрі нақтылауды қажет ететін кәмелетке толмағандардың жұмысына қатысты. Өкінішке орай, жұмыс беруші мен кәмелетке толмағандар арасында жалдамалы жұмысшылар ретінде, жұмысшылардың ерекше санаты ретінде туындайтын қатынастар қолданыстағы ұлттық заңнамамен толық реттелмеген. Бұл жағдай жұмыс беруші үшін де, жұмысқа орналасқысы келетін кәмелетке толмағандар үшін де бірқатар проблемалар туғызады. Осы фактіге сүйене отырып, он сегіз жасқа дейінгі адамдардың еңбегін реттеу өзекті мәселе екенін атап өткен жөн. Қазақстан Республикасының Заң үстемдігін және әділ азаматтық қоғамды қалыптастыруға бағытталуы кәмелетке толмағандарға қазақстандық қоғамның әлеуметтік құрылымында өздеріне лайықты орын алуға және Қазақстан Республикасы Конституциясының негізгі идеяларын іске асыруға белсенді қатысуға мүмкіндік береді. Еңбек заңнамасында бар кемшіліктер мен лакундар, жұмыс берушілердің өз өкілеттіктерін теріс пайдалану фактілері кәмелетке толмағандардың еңбек құқықтарын қорғау жөніндегі құқықтық нормаларды қолданудың тиімділігін төмендетті. Жас жасөспірімдер жазғы демалыс кезінде толық емес жұмыс күнін іздейді, содан кейін олардың көпшілігі жұмыс пен оқуды біріктіруді жалғастырады. 18 жасқа толмаған адамдармен еңбек қатынастарының өзіндік ерекшеліктері бар, олар жұмыс берушілерге сәйкес келуі керек. Кәмелетке толмағандардың еңбегін реттейтін ережелер Еңбек кодексінің 42-тарауында, сондай-ақ Қазақстан Республикасысының Еңбек кодексінің басқа баптарында(Қазақстан Республикасысының Еңбек Кодексі) және өзіндік ерекшеліктері бар. 14 жастағы кәмелетке толмаған бала ата-анасының (қамқоршысының) және қорғаншылық және қамқоршылық органдарының бірінің келісімімен жұмыстан бос уақытында жұмысқа жалдау туралы еңбек шартын жасаса алады. Еңбек заңнамасында анықталған еңбек шарты құжаттардың нақты тізімімен толықтырылған кезде қажетті құжаттардың тізімі бар. Жас адам, мысалы, жазғы демалыс кезінде, белгісіз мерзімге немесе мерзімді келісімшартқа еңбек шартын жасай алады. Қалай болғанда да, кәмелетке толмаған қызметкерлерге сынақ мерзімі белгіленбеген (Қазақстан Республикасысының Еңбек кодексінің 70-бабы). Мысалы осы жасөпірімдердің еңбек ету 2013 жылға сәйкес статистикаға жүгінетін болсақ жасөспірімдердің: • 67,5% яғни 2839і өмірдің қиын жағдайына байланысты жұмысқа тұрған; • 60% яғни 3565і жазда жұмысқа тұрған. Осы кіші статистикаға қарай жасөспірімдердің қандай жағдайларда жұмысқа тұруға мәжбүр екендігін көріп отырмыз. Кәмелетке толмаған жастардың жұмыс жасауы дұрыспа,бұрыспа? Бұл сұраққа жауап беру қиын, өйткені бұл жасөспірімнің жасына, орындалатын жұмыс түріне, сондай-ақ тиісті елдегі немесе штаттағы заңдар мен ережелерге байланысты бірқатар факторларға байланысты. Алайда, жалпы алғанда, жасөспірімдердің жұмысы көптеген елдерде заңды болып табылады және кәмелетке толмаған жасөспірімдерге жұмыс істеуге рұқсат беру жұмыс тәжірибесін алу, ақша табу және өмірлік маңызды дағдыларды дамыту сияқты белгілі бір артықшылықтар береді. Дегенмен, жасөспірім жұмысшылардың қанауға ұшырамауын немесе қауіпті немесе әділетсіз еңбек жағдайларына ұшырамауын және олардың жұмысшы ретіндегі құқықтары мен қорғалуын қамтамасыз ету маңызды. Кейбір жұмыс түрлері кәмелетке толмаған жасөспірімдер үшін жарамсыз немесе қауіпті болуы мүмкін, мысалы, ауыр техникамен, қауіпті материалдармен немесе ұзақ жұмыс күнімен байланысты жұмыс. Көптеген елдерде кәмелетке толмаған жасөспірімдер жасай алатын жұмыс түрлерін, сондай-ақ олар жұмыс істей алатын сағаттардың санын және олар жұмыс істей алатын жағдайларды реттейтін заңдар мен ережелер бар. Жұмыс берушілер осы заңдарды сақтауға және жұмыс кезінде жасөспірім жұмысшыларының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті. Сайып келгенде, кәмелетке толмаған жасөспірімдерді жұмысқа жіберу туралы шешім әрбір нақты жағдайда жасөспірімнің жеке жағдайлары мен орындалатын жұмыстың сипатын ескере отырып қабылдануы тиіс. 2. Еңбек шартының бір жағы, белгілі жасқа толған және еңбек шартын жасауға талап қылған азамат та, екінші жағы жұмыс беруші немесе кәсіпорын әкімшілігі. Бірақ осы еңбек қатынастары пайда болу үшін тараптардың (жақтардың) белгілі заңды қасиеттері болу керек. Бұл заңды қасиеттер мынандай элементтерден тұрады: еңбекке құқықтық қабілеттілік; тараптардың құқықтары мен міндеттерін жүзеге асырудың кепілдіктері; еңбек шартындағы міндеттерді орындау жауапкершілігі; Еңбекке құқықтық қабілеттілік деп еңбек шартындағы тараптардың құқықтар мең міндеттерге ие болу қабілеттілігін айтады. Еңбекке құқықтық қабілеттіліктің негізгі өлшемдері (белгілері) мыналар: жас өлшемі (возрастной); ерік (жігер) өлшемі (волевой); әлеуметтік өлшем. Еңбек заңдарында жеке еңбек шартын 16 жасқа толғанадамдармен жасасуға жол берілген. 14 немесе 15 жастағы жасөспіріммен шарт жасасу жөнінде келіс сөзден кейін жұмыс беруші одан ата-анасының (асыраушысының қамқоршысының) біреуінің жазбаша түрдегі келісімін (өтінішін) және олардың шартқа қол қоюын талап етуге міндетті. Ата-анасы өзінің өтінішінде: — жасөспірімнің жалпы білім беретін оқу орнын тастап кету себебін, егер бітірген болса, онда қашан, қайда бітіргенін; — жасөспірім таңдап алған жүмыстың оның денсаулығына, дәрігердің еңбек нұсқамасына және оның жеке басының мүдделеріне, қызығушылықтары мен әдеттеріне сәйкес келетінін көрсетуге міндетті. Өтініште жасөспірімнің таңдаған жұмысын атқаруына кедергі келтіретін қандай да болмасын себеп болған жағдайда жұмыс беруші шарт жасасудан бас тартуға тиіс. 14-16 жастағы кәмелетке толмағандар еңбек жасына немесе азаматтық кәмелетке толмаған адамдардың еңбек етуге құқығы субъектілігі мен мазмұны жағынан бірдей еңбек ету құқығы субъектілігіне ие болады. Сондықтан шарт жасасу кезінде осындай кәмелетке толмағандардың ата-анасының біреуінің (қорғаншысы, қамқоршысы) келісімі болуын олардың еңбек етуге кұқығы субъектілігін танудың қосымша арнаулы талабы деп түсінуге болмайды. Ата-ананын, (қорғаншының, қамқоршының) біреуінің 14 немесе 15 жасар жасөспіріммен шарт жасасуға берген келісімі олардың нақты жұмыс берушімен жасалатын еңбек етуге кұқықтық қатынастарьшың заңдылық құрамының қажетті элементі болып табылады. Жасөсліріммен шарт жасасуға өзінің келісімім білдіре отырып ата-ана (қамқоршы, қорғаншы) оны осы ұйымдагы еңбек жағдайына кабілетті деп таниды және осыған байланысты жұмыс беруші тарапынан еңбек шартында келісілген еңбекақы және еңбек жағдайы жөніндегі кепілдіктердің сақталуын бақылай алады. Жұмыс беруші жұмысқа жанадан келген жас қызметкерлерді ішкі еңбек тәртібінің ережелерімен егжей-тегжейлі таныстыруға, техника, өрт қауіпсіздігі жөнінде жан-жақты нұсқау беруге, жасөспірімдерді дербес жұмысқа олар жұмыстың кауіпсіз тәсілдерін игергеннен және жеке басын қорғау құралдарымен қамтамасыз еткеннен кейін ғана жібереді. Ерекше жағдайларда ата-анасының немесе қамқоршысының, қорғаншысының келісімімен орта білім алған не жалпы білім беретін оқу орнын тастап кеткен 15 жасқа толған жасөспірімдермен еңбек шарты жасалады. Сондай-ақ ата-анасының бірінің (қорғаншысының, қамқоршысының) келісімімен жеке еңбек шарты оқудан бос уақытында денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін 14 жасқа толған оқушымен жасалуы мүмкін. жүктеу/скачать 29.93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|