Жалпы білім беретін мектептердің 5-9-сыныптарында инклюзивті

146 
қиындықтары бар (босқындар, мигранттар, оралмандар) немесе оқу тілін 
түсінбейтін және бұл тілде сөйлемейтін балалар жатады.
ЕБҚ бар балаларды мұндай топтарға бөлу мектепте білім алуында 
қиыншылықтары бар кез келген білім алушының назардан тыс қалуына жол 
бермейді. 
ҚР педагогтерінің ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар білім алушы 
психикалық және дене дамуында бұзушылықтары бар (мүмкіндігі шектеулі) бала 
ғана емес, сонымен қатар оқытуда қиыншылықтарға тап болған кез келген бала 
екенін түсінулері маңызды. 
Психикалық және дене даму бұзушылықтары жоқ екінші және үшінші 
топтағы білім алушылар көбінесе психологиялық-медициналық-педагогикалық 
кеңеске жүгінбейді және ол арқылы анықталмайды.
Сол себепті жалпы білім беретін мектеп білім алушылардың бұл топтарын 
да өз назарынан қалдырмай және оны уақытында анықтап, оларға көмек көрсетуі 
тиіс. 
Бұл үшін мектепке психологиялық-педагогикалық қолдау қызметі (бұдан 
әрі – ППҚҚ) үнемі жұмыс жасауы қажет, оның міндеттеріне мамандардың 
балалармен дамытушылық жұмысы ғана емес, сонымен қатар білім 
алушылармен жұмыс істеудің ортақ тәсілдерін, бірыңғай стратегиясын әзірлеу 
бойынша педагогтер, мамандар және ата-аналардың тұрақты ынтымақтастығы 
кіреді.
ППҚҚ-ның жұмысын дұрыс ұйымдастыру ЕБҚ бар білім алушылардың 
білім беру процесін ұйымдастыруда ғана емес, сондай-ақ мектептегі білім беру 
процесінің сапасын арттыруда да маңызды рөл атқарады. Сәйкесінше аталған 
қызметтің үйлесімді командалық жұмысының негізінде мектеп білім 
алушылардың барлық үш тобын назарда ұстап, оларды уақытылы анықтап, 
көмек көрсетуі керек. 
Жалпы білім беретін мектептің инклюзивті ортасында ППҚҚ-ны 
ұйымдастыру, білім алушыларды оқыту және бағалау мәселелері бойынша
Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА әзірлеген әдістемелік құралдарға жүгіну керек 
(Академия сайты: 
www.nao.kz
). 
Сонымен қатар ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар, оның ішінде зерде 
бұзушылықтары бар балаларды оқытуды ұйымдастыру мәселелері бойынша 
әдістемелік ұсынымдарды ҚР БҒМ-нің Арнайы және инклюзивті білім беруді 
дамытудың ұлттық ғылыми-практикалық орталығының сайтынан табуға болады 
https://special-edu.kz/. 
Инклюзивті саясат пен тәжірибе қағидаттарына жауап беретін білім 
алушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі білім беру 
мазмұнының ажырамас бөлігі болып табылады. 
Бағалау оқу процесінің сапасын арттыру мақсатында білім алушылармен 
оқытудың неғұрлым тиімді әдістерін таңдау үшін қажетті кері байланысты 
қамтамасыз етеді. Инклюзивті ортада бағалау объективтілік, ақпараттылық, кері 
байланысты қамтамасыз ету секілді өлшемдерге сәйкес келуі керек. 

147 
Әрбір білім алушының дайындық деңгейін, білім алудағы жеке прогресін 
анықтау білім алушының оқуға мотивациясының артуына ғана емес, сонымен 
қатар мектептегі білім беру процесі сапасының артуына септігін тигізеді. 
«Орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру 
ұйымдары үшін білім алушылардың үлгеріміне ағымдағы бақылауды, оларды 
аралық және қорытынды аттестаттауды өткізудің үлгілік қағидаларын бекіту 
туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2008 жылғы 18 
наурыздағы №125 бұйрығына сәйкес: 
« - ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар білім алушыларды бағалау кезінде 
мұғалім сараланған және/немесе жеке тапсырмаларды қолданады, сондай-ақ 
білім алушының ерекшеліктерін есепке ала отырып, оның ішінде жеке оқу 
бағдарламаларын іске асыру кезінде бағалау критерийлеріне өзгерістер енгізеді; 
- ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар білім алушыларға және жеке оқу 
бағдарламасы бойынша оқитын білім алушыларға қорытынды аттесттау өткізу 
қажеттілігі туралы мәселені білім алушылардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес 
педагогикалық кеңес шешеді. 
- қорытынды аттестаттаудан өтетін ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар 
балалар үшін мектептің ұсынымдарына сәйкес білім алушыларды қорытынды 
аттестаттау жөніндегі емтихан комиссиясының шешімімен емтихан тапсыру 
кезінде қосымша уақыт беріледі; 
- ерекше білім берілуіне қажеттілігі бар балалар үшін үзіліске арналған 
ұзақтау уақыт ұсынылады». 
Бағалау жүйесі ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқытудағы 
жетістіктерді объективті көрсетіп қана қоймай, білім беру процесінде осындай 
білім алушыларды психологиялық-педагогикалық қолдаудың келесі қадамдарын 
жоспарлау үшін негіз болуы тиіс. 
Инклюзивті ортада ЕБҚ бар балалардың оқу жетістіктерін бағалаған кезде 
білім алушылардың психикасына мұқият болған жөн, олардың көңілдеріне қаяу 
түсіретін жағдайларды болдырмау керек, психологиялық дамуының 
ерекшеліктерін ескеру қажет. 
Мектепте инклюзивті білім беруді құру оқу процесінде әр баланың жеке 
ерекшеліктерін анықтау негізінде қамтамасыз етіледі. Мұндай оқытудың 
мақсаты – бір сынып ұжымында «орташалау» білім алушыға емес, жеке 
танымдық қабілеттерін, қажеттіліктері мен мүдделерін ескере отырып, әр білім 
алушымен жеке жұмыс істеуге мүмкіндік беретін психологиялық-педагогикалық 
жағдайлар жүйесін құру. 
Мұндайда қазіргі мектепте білім алушының тұлғасы ақпаратты жинау, 
өңдеу, талдау және ұйымдастыруда өзіндік жұмысқа дайындығы, ойлай білу, 
дәлелдей білу, шешім шығарып, оны орындауға жеткізе білу секілді біліктері 
бірінші орынға шығады. 
Инклюзивті ортада ЕБҚ бар білім алушылар өзін-өзі бағалауды және өз 
қабілеттеріне деген сенімділікті дамытады, олар саналы түрде дайындық 
бағытын таңдай алады, бұл болашақта оларды қызықтыратын мамандықтарға 
жұмысқа орналасуға көмектеседі. 

148 
ЕБҚ бар білім алушыларға кәсіптік бағдар беру олардың денсаулық 
жағдайларын, 
психофизиологиялық 
мүмкіндіктерін, 
психологиялық 
ерекшеліктерін, қабілеттерін, қызығушылықтары мен бейімділіктерін ескере 
отырып, кәсіптік білім беруге қабілеттерін анықтау, кәсіптік бағдар беруде 
қолғабыс ету мақсаттарында жүргізілуі тиіс. ЕБҚ бар балаларды табысты 
кәсібилендіру үшін оларда өздеріне, өз мүмкіндіктеріне оң қатынасын, өздерінің 
психофизиологиялық ерекшеліктерін максималды түрде адекватты бағалау 
қажеттілігін түсінуін дамыту маңызды. 
Осыған байланысты ЕБҚ бар балаларға кәсіптік бағдар беруді кешенді 
түрде іске асыру қажет. Мұндайда процеске ата-аналарды, әртүрлі мамандарды 
қосу қажет. Мамандықты таңдаушы тұлғаның типологиялық ерекшеліктерін 
анықтау үшін әдістемелік нұсқаулықты ЕБҚ бар жасөспірімнің мүмкіндіктеріне 
бейімдеу қажет және кәсіби жоспарды кәсіптік бағдар берудің барлық 
аралығында ЕБҚ бар жасөспірімдердің мүмкіндіктеріне сәйкес түзету керек. 
Еліміздің жалпы білім беретін мектептерінде ЕБҚ бар балаларға кәсіптік 
бағдарлау жұмыстарын ұйымдастыру мәселелері бойынша Ы. Алтынсарин 
атындағы ҰБА әзірлеген «ЕБҚ бар балалардың мамандық таңдауында отбасы, 
мектеп және жұмыспен қамту мекемелерінің арасындағы өзара іс-әрекеті 
бойынша әдістемелік ұсынымдар» құралына (
www.nao.kz
), 
«Қазақстан 
Республикасының орта білім беру ұйымдарында білім алушылардың кәсіптік 
бағдарлануын анықтау және диагностика жүргізу жөніндегі әдістемелік 
ұсынымдарға» ( Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2019 
жылғы 
«15» 
сәуірдегі 
№150 
бұйрығына 
қосымша) 
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34241215#pos=4;-116, «Мүгедектігі бар 
адамдар 
үшін 
ұсынылатын 
кәсіптер 
атласына» 
(ҚР 
ЕХӘҚМ) 
https://www.enbek.kz/ru/atlases-professions жүгінуіңізді сұраймыз. 
ЕБҚ бар тұлғаларды оқытуды ұйымдастыруда жаңа ақпараттық 
технологияларды қолдану қабылдаудың қауіпсіз түрлері негізінде білім 
алушылардың компенсаторлық механизмдерін белсендендіруге мүмкіндік 
беретін компьютерлік оқыту құралдарының мультимедиялық мүмкіндіктерін 
қамтамасыз етуге негізделген. ЕБҚ бар балаларға арналған қашықтан білім беру 
– өзін-өзі жүзеге асырудың, басқа құрдастарымен тең дәрежеде табысты болудың 
мүмкіндігі. 
Қашықтан білім берудің басты қағидаты – білім алушының оқу 
материалымен өз бетінше жұмыс істеуіне бағытталуы. Осы мақсатта ерекше 
білім берілуіне қажеттіліктері бар білім алушылар үшін осы дағдыны 
қалыптастырудың дәйектілігі қарастырылуы тиіс. Мұндайда ата-аналарға 
маңызды міндет жүктеледі. Осы мақсатта ата-аналармен өзара әрекеттесу 
алгоритмі және олардың нақты функционалдық міндеттері анықталуы керек. 
Елде қабылданған карантиндік шаралар жағдайында қашықтан оқыту 
режимінде ЕБҚ бар білім алушылармен жұмыс істеу бойынша егжей-тегжейлі 
ұсынымдарды Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА әзірлеген әдістемелік 
ұсынымдардан, 
Академия 
сайтында 
«Қашықтан 
оқыту» 
айдарынан 
https://nao.kz/blogs/fromorg/2/94
табуға болады. 

149 

жүктеу/скачать 2.94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: