Жұмыс бағдарламасы бекітілген жұмыс оқу жоспарының және мамандағының элективті пәндер каталогының негізінде әзірленді. 20 ж кафедра отырысында ұсынылған № хаттама. Кафедра меңгерушісі Мамытова С. Н. 20 ж

КЕЛІСІЛГЕН

ОҮЖжӘҚБ бастығы _____________ Варакута А.А. 20__ж. «___»_______

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

20__ж. «___»______________ №____ хаттама

1 Пәннің мақсаты – болашақ кәсіби тарихшы-мамандарды тарих ғылымының негізгі философиялық мәселелерімен, оларды шешудің жолдары мен тарихи ойдың тарихымен таныстыру, студенттердің тарихи ой қабілетін қалыптастырып, тарихи көзқарастарын кеңейту болып табылады.

Пәнді оқытудың міндеттері: болашақ тарихшыларды тарих ғылымының субъектісімен, тарихи үдеріске негізгі көзқарастармен, тарихи үдерістің қозғаушы күші туралы ғасырлар бойы қалыптасып келген негізгі ойлармен таныстыру, тарихилық қағидат аясында ойлау қабілетін қалыптастыру және студенттердің тарихи танымның негізгі тәсілдері мен дағдыларын игеру.

Бұл курсты игеру үшін студент білу қажет:

- жалпы дүниежүзілік және Қазақстан тарихының кезеңделуін;

- негізгі тарихи категориялар мен тарихи терминдерді;

- тарихи үрдістің заңдылығы мен жүйелілігін;

Бұл курсты игеру үшін студент мынаны істей білуі қажет:

- пән бойынша жаңа материалды игеру;

- өз бетінше білімдерді іздену;

- оқу-әдістемелік әдебиетпен, тарихи деректермен жұмыс істеу;

- өз қорытындыларын жасау және дәлелдеу.

Бұл курсты игеру үшін студентте келесі дағдылар болуы керек:

- тарихи үрдісті жүйелі талдау;

- жаңа концептуалдық тәсілдер арқылы өткен оқиғаларға баға беру;

- ғылыми пікірсайысты өткізу;

- ғылыми-зерттеу жұмысты жүргізу.

Бұл курсты игергеннен кейін қалыптасатын білімдер, дағдылар, икемдер.

Курсты игергеннен кейін студент міндетті:

- тарихи үдерістің негізгі субъектісін;

- тарихи үдеріске негізгі унитарлық-сатылық және плюральдік-циклдік көзқарастарды, олардың ерекшеліктері мен айырмашылықтарын;

- тарихи үдерістің қозғаушы күшіне қатысты негізгі көзқарастарды, олардың айырмалышықтары мен ерекшеліктерін білу керек.

- тарихи үрдістердің талдауын;

- маңызы бар еңбектерді пайдалана білу;

- тарихи үрдісті талдау нәтижесінде қорытындылар істей алуы керек.

Бұл пәнді игеру үшін келесі пәнде игергеннен кейін қалыптасқан білімдер, дағдылар және икемдер қажет: философия.

Пәнді оқу барысындағы білім, икем және дағдылар Тарихи үрдіс және тарихи таным теориясы пәнін игеруге қажет.

Адамзат, мемлекет, ел, халық, этнос, ұлт, өркениет, мәдениет, нәсіл тарихи үдерістің субъектісі ретінде. Қоғам сөзінің көп мағыналығы. Қоғамға негізгі екі көзқарас: адамдардың қарапайым жиынтығы ретінде және тұтас құрылым ретінде. Қоғам – әлеуметтік тарихи организм ретінде мағынасы. Қоғам – әлеуметтік тарихи организмдердің жүйесі ретінде мағынасы. Қоғам – адамзат қауымдастығы ретінде мағынасы. Жалпы «қоғам» түсінігі. Белгілі бір түрге жататын қоғам түсінігі. Әлеуметтік тарихи организм түсінігі – қоғам мен оның тарихы туралы ең маңызды категория ретінде. Екі негізгі әлеуметтік тарихи организмдер түрінің ашылуы (Б. Нибур, Г. Мейн, Л. Морган). Әлеуметтік тарихи организмдер шекарасының мәселесі. Геоәлеуметтік организмдер (геосоциорлар). Ел сөзінің мағынасы. Геоәлеуметтік организм және оның халқы. Демоәлеуметтік организмдер (демосоциорлар). Екі түрдің айырмашылықтары. Халық, этнос, этникалық үдерістер, әлеуметтік тарихи организм. Халық сөзінің мағынасы мен оның таптық қоғамға қолданылуы. Этностың құрылымы. Этникалық үдерістер. Этнос және геоәлеуметтік организм. Этнос және тайпа. Мәдениет түсінігі. Демоәлеуметтік конгломераттар, ассоциациялар мен одақтар. Генетикалық мәдени-тілдік қоғамдастықтар мен демосоциорлық конгломераттар. Демосоциорлық ассоциациялар. Демосоциорлық одақтар. Жалпы мәдениет түсінігі мен локальдық мәдениеттер, мәдени үдерістер. Мәдениеттің эволюционисттік концепциялары. Мәдениеттің миграция арқылы таралуы. Миграционизм. Мәдени диффузия и диффузионизм. Мәдени релятивизм. Таптық қоғамның қалыптасуы мен демосоциорлық организмдердің геосоциорлық организмдерге айналу үдерісі, этностардың қалыптасуы. Алғашқы қауымдық қоғамнан таптық қоғамға өтуге байланысты мәдениеттің бөлінуі. Қоғам, этнос және ұлт мәселесі. Этнос пен ұлт арасындағы айырмашылық. Батыс Еуропадағы ұлттардың қалыптасуы. Ұлт және әлеуметтік-тарихи организм. Ұлт - саяси күш ретінде. Ұлт және этнос. Көпэтникалық ұлттар. Ұлт және ұлттық қозғалыстар. Америкадағы ұлттың қалыптасуы. Ұлттың қазіргі екі концепциясы. Ұлт: объективті бар құбылыс немесе тек сананың конструкциясы. Субұлттар мен суперұлттар. Мононациезация мен полинациезация. Ұлтшылдық пен патриотизм. Нәсілдер, нәсілшілдік пен нәсілдік детерминизм концепциясы. Л.Н. Гумилевтың этностар мен суперэтностар концепциясы. Адамзаттың нәсілдік бөлінісі. Ұлтшылдықтың заты мен оның түрлері.

Тарихқа унитарлық-сатылық және плюральдік-циклдік көзқарас. Антик дәуіріндегі тарихқа унитарлық-сатылық көзқарасты қалыптастыруға алғашқы талпыныстардың жасалуы. Тарихи ғылымның қалыптасуы. Тарихтағы уақиғалық пен үдерісшілдік. Тарихи және тарихисофиялық ойдың дамуының екі негізгі бағыты. Тарихи құбылыстардың себептерін ізденістегі тарихи ой. Антик тарихшыларының тағдыр түсінігі. Августин Аврелийдің провиденциализмі мен тарих философиясының бастауы. Антик дәуіріндегі тарихи прогресс идеясы. Тарихтағы жалпы ортақтас, қайталанушы және ерекше құбылыстардың ізденісі аясында антик ойшылдары. Төрт әлемдік монархия концепциясы.

Циклизмнің ерте концепциясы: Ибн Халдун, Н. Макьявелли, Ф. Патрици, Дж. Вико. Американың ашылуы мен оның адамзат тарихын түсінудегі маңызы. Адамзат қоғамының үш сатылы типологиясы: жабайы, варварлық және өркениеттік. Адамзат тарихының төртсатылы кезеңдеуі: аңшылық-терімшілік, бақташылық, жерөңдеушілік және өнеркәсіптік сатылар. XVIII ғасырдағы прогресс идеясы: оптимизм (Ж.А. Кондорсе) және пессимизм (Ж.-Ж. Руссо). Үш дүниежүзілік-тарихи дәуірлердің бөлініп қарастырылуы: антикалық, орта ғасырлық және жаңа заман. Тағы бір әлемдік-тарихи дәуірдің – Ежелгі Шығыс дәуірінің бөлініп шығуы. XVIII-ші ғасырдағы тарихи ойдың бағыты: уақыт аралығындағы жазбалы тарихты бөлуден – өркениеттік әлеуметтік-тарихи организмдердің сатылық типологиясына көшу. А.Сен-Симонның философиялық-тарихи концепциясы.

Әлеуметтік тарихи организмдердің марксисттік сатылық типологиясы. Қоғамдық-экономикалық формациялардың даму және ауысуының маркстік сызбасы. Маркс сызбасының интерпретация мәселесі. Қоғамдық-экономикалық формациялардың ауысудың ортадоксальді түсінігі мен тарихи болмыстың арасындағы қарама-қайшылық. Марксизмнің классиктері мен қоғамдық-экономикалық формациялардың ауысуының ортадоксальді түсінігі. Қоғамдық-экономикалық формациялардың ауысуының Маркстан кейінгі марксисттік әдебиеттегі интерпретациясы. Тарихты түсінудің унитарлық-сатылық көзқарасының тізбектік-сатылық нұсқасы.

Өркениеттен өркениеттерге дейін. Ж. Гобино мен Г. Рюккерт. XIX ғасырдың 30-60-шы жылдарындағы орыс философиялық-тарихи ойы (П.Я. Чаадаев, И.В. Киреевский, В.Ф. Одоевский, A.C. Хомяков, К.С. Аксаков, Ю.Ф. Самарин, А.И. Герцен, П.Л. Лавров). Н.Я. Данилевский, К.Н. Леонтьев, В.И. Ламанский ойлары. ХХ ғасырдағы плюральдік-циклдік көзқарастың дамуы. Н.С. Трубецкой мен еуразияшылдық. О. Шпенглер. А.Дж. Тойнбидың көзқарастары. Ф. Бэгби, К. Квигли, С. Хантингтон, Л.Н. Гумилев, П.А. Сорокинның ойлары. Циклзимнің екі түрі. О. Шпенглердің, А.Дж. Тойнбидың және Л.Н. Гумилевтың теориялық құрылымдары туралы маман-тарихшылардың пікірі. Философиялық-тарихи ойдың дамуындағы тарихи плюрализмның мағынасы.

Этнологиядағы эволюционизмнің қайта жаңғыруы. Әлеуметтанудағы эволюционизмнің қайта жаңғыруы. Индустриалдық қоғам концепциялары. Постиндустриалдық қоғамның концепциялары. Постиндустриалдық қоғамның концепциялардың қалыптасуы мен құлдырауы. Әлеуметтік тарихи организмдердіңдің қазіргі сатылық типологиясының тағы бір түрі: премодерндік, модерндік және постмодерндік қоғам. Модернизация концепциялары.

Инпериализм концепциялары. Орталық-перифирия және перифериялық капитализм концепциялары (Р. Пребиш). Депендетизм (Т. Дус-Сантус, P.M. Марини). Тәуелді-ассоциативті қоғам концепциясы (Ф.Э. Кардозу, Э. Фалетто). Субдамудың капитализмі концепциясы (А. Агиляр). Латын Америкасы – тәуелді даму мен перифериялық капитализм концепциясының отаны ретінде. Батыс экономисттерінің тәуелділік концепциясын жетілдіруі. Баламалы даму, өз күштеріне арқа сүйеу мен жаңа халықаралық экономикалық тәртіп концепциялары. Капиталисттік тарихнамадағы тәуелді даму концепциясын сынау.

Әлем-жүйелі көзқарас. А.Г. Франк және оның әлем елдерінің дамуы мен әлсіз дамуына көзқарастары. Әлем-экономикаларының концепциясы (Ф. Бродель). Әлем – жүйелі сараптама (И. Валлерстайн). Әлем-жүйелі көзқарастың жетістіктері мен кемшіліктері. Қазіргі антитарихишылдық. К. Поппер, Ф. Хайек, Л. Мизес және Р. Аронның ойлары. Р. Нисбет и Р. Будонның көзқарастары. Ч. Тилли, П. Штомпка мен постмодернисттер.

Диффузионизм мен дүниежүзілік тарих. У. Мак-Ниллдың «Батыстың өрлеуі. Адамзат қауымдастығының тарихы» атты еңбегі. Жұмыстағы дүниежүзілік тарих. Әлем-жүйелі көзқарастың жақтаушылары мен олардың дүниежүзілік тарихтың тұтас бейнесін қалыптастыру талпыныстары. Жағдайдан шығу жолы – тарихтың жаһанды-сатылық түсінігін қалыптастыру. Тарихи эстафета идеясы. Ж. Боден, Л. Леруа, Дж. Хейквилл, У. Темпл, Ж. Тюрго, Г. Мабли, Г. Рейналь, И. Гердер, И. Кант, И. Фихте, Вольнейдың ойлары. Гегельдің көзқарастары. В. Кузен, Ж. Мишле, П. Балланш. Н.М. Карамзин және XIX ғасырдың 30-60-шы жылдарындағы орыс ойшылдары (П.Я. Чаадаев, И.В. Киреевский, В.Ф. Одоевский, A.C. Хомяков, А.И. Герцен, П.Л. Лавров, Т.Н. Грановский).

Әлеуметатаралық өзара әрекеттестік. Социорлық реорганизация. Социорлық индукция. Тарихи дамудың әрқилылығы. Супериорлық және инфериорлық социорлар. Тарихи әлемдер. Тарихи орталық пен тарихи периферия. Супериндукция. Супериоризация. Латерализация және қоғамдық-экономикалық параформациялар. Эндогенді сатылық трансформация, супериоризация және латерализация – қоғамның әлеуметтік-экономикалық түрлерінің ауысу формасы ретінде. Ультрасупериоризация. Тарихи эстафетаның ауысуы немесе қоғамдық-экономикалық формациялардың эстафеталық ауысуы.

Гуманисттік тарихнама. Тағы Н. Макьявеллидің ойлары. Ж.Б. Боссюэнің провиденциализмі. Географиялық детерминизмнің қалыптасуы. Географиялық детерминизм туралы алғашқы түсініктер (Гиппократ, Аристотель, Полибий). Ж. Боден. Ф. Бэкон, У. Темпл, Б. Фонтенель, Ж.-Б. Дюбо, Ш. Монтескьенің ойлары. Демографиялық детерминизмның қалыптасуы: К. Гельвеций, А. Барнав.

Қоғамның негізін және тарихтың қозғаушы күші туралы француз материалисттерінің ойлары. XVIII ғасырдың француз материалисттері. Қоғамның негізін және тарихтың қозғаушы күші туралы француз материалисттерінің ойлары. Әлеуметтік тарихи идеализм. Ғасырлар тоғысындағы (XVIII - XIX ғғ.) еркіндік және қажеттілік мәселесі. Абсолютті детерминизм мағынасы. Абсолютті детерминизм мен волюнтаризм. И. Гердер. Вольтер — тарихшы ретінде. Волюнтаризм – қалыптасқан құрылысқа қарсы күрестің теориялық негіздемесі. Ұлы Француз революциясы мен волюнтаризмның құлдырауы. Г.Гегельдің тарих философиясындағы еркіндік және қажеттілік мәселесі.

Қоғамдық таптар мен таптық күрестің ашылуының алғышарттары (Платоннан Вольнейге дейін). Реставрация дәуірі. Революцияны зерттеуден – таптардың күресін зерттеуге көшу. Таптардың күресінің мәніү Қоғамдық таптардың заты. Мүліктік қатынастар. Халықтық бұқара мен дара тұлғалар. Таптық күрес – тарихи заңдылық. Тарих – объективті, заңды үдеріс ретінде. Қоғамдық таптардың қалыптасу мәселесі.
13 тақырып. Қоғамның негізін және тарихтың қозғаушы күші туралы ағылшын тарихшылары мен экономисттерінің ойлары.

Саяси экономияның қалыптасуы мен әлеуметтік-экономикалық қатынастардың ашылуы. Капитализм мен экономикалық қатынастар мәселесі. Саяси экономияның қалыптасуы. Меркантилизм. Классикалық саяси экономияның басталуы: У. Петти, П. Буагильбер, Ф. Кенэ, Ж. Тюрго. Теориялық жүйелердің негізін қалаушылар: А. Смит және Д. Рикардо. XVIII-ші ғасырдың аяғы мен XIX-шы ғасырдың басындағы ағылшын ойшылдарының еңбектеріндегі кедейшілдік, қоғамдық таптар, таптық күрес пен тарихтың қозғаушы күштерінің мәселесі. Дж. Таунсенд, У. Годвин, Т. Мальтус, Ч. Холл, П. Рейвенстон, У. Томпсон, Дж. Грей, Дж. Брейлердің ойлары.

Т. Годскин, Р. Джонс, Л. Сен-Симонның ойлары. Тарихтың материалисттік түсінігі мен қоғамның негізі және тарихтың қозғаушы күші мәселесі. К.Маркстың ойларының әсері. Әлеуметтік материяның ашылуы. Г.В. Плехановтың, П.Б. Струвеның, A.A. Богдановтың, П.П. Масловтың, К. Каутскийдың, Н.И. Бухаринның еңбектеріндегі қоғамның өндіргіш күштерінің даму көзі. Капитализм тұсындағы өндіргіш күштердің даму көзі. Капиталисттік емес экономикалық жүйелердің мәселесі мене оларды шешу жолдары. Экономикалық этнология (экономикалық антропология). Алғашқы тұрмыстық экономика теориясының тарихты материалисттік түсіну, өндіргіш күштердің даму көзі мәселесін шешу үшін маңызы. Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар арасындағы қарым-қатынас мәселесі. Тарихи материализм мен тарихтағы еркіндік пен қажеттілік мәселесі.

Экономикалық детерминизм, экономикалық материализм және тарихқа жалпы экономикалық көзқарас (Дж. Миллар, Р. Джонс пен Дж. Роджерстен бастап Э. Лабрусс және У. Ростоуға дейін). Географиялық детерминизм және басқа да, оған жақын концепциялар (Т. Бокль, Э. Жюйар, Л.И. Мечников, Ф. Ратцель, Э. Семпл, X. Маккиндер, А. Мэхэн, А.Л. Чижевский және т.б.). Демографиялық детерминизм (Л. Гумплович, А. Кост, Э. Дюркгейм, Д.И. Менделеев, A.A. Богданов, Р. Карнейро, О. Дуглас, Дж. Матрас, Дж. Саймон, Л. Шевалье, Н.И. Моисеев және т.б.). Техникалық немесе технологиялық детерминизм (Л. Уайт, Г. Ленски, О. Тоффлер және т.б.). Экологиялық детерминизм (Дж. Кларк, Дж. Стюард, М. Харрис, Э. Ле Руа Ладюри, Э.С. Кульпин және т.б.). Классикалық волюнтаризм (Т. Карлейль, П.Л. Лавров, Н.В. Шелгунов, X. Ортега-и-Гассет, К. Поппер, Л. Мизес және т.б.). Волюнтаризмның конспиративисттік нұсқасы (С.А. Нилустан Е.Т. Гайдарға дейінгі қастандық концепциялары). Әлеуметтік-рухани фактордың үстем рөлі жайлы концепциялар (Л. Блан, П. Сорокин, К. Ясперс, М. Хайдеггер, Ф. Фукуяма, школа «Анналов» және т.б.). Биологиялық және әлеуметтік-биологиялық концепциялар (Э. Уилсон, Ж. Дюби, И.П. Павлов, 3. Фрейд, В. Райх және т.б.). Провиденциализм және XIX-шы ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басындағы орыс діни философиясы. Қоғамдық дамудың сөнуші немесе бүлкілік күш концепциясы (Ж. Гобино, H.A. Васильев, О. Шпенглер, А. Тойнби, Л.Н. Гумилев және және т.б.).

Адамзат, мемлекет, ел, халық, этнос, ұлт, өркениет, мәдениет, нәсіл тарихи үдерістің субъектісі ретінде. Қоғам сөзінің көп мағыналығы. Қоғамға негізгі екі көзқарас: адамдардың қарапайым жиынтығы ретінде және тұтас құрылым ретінде. Қоғам – әлеуметтік тарихи организм ретінде мағынасы. Қоғам – әлеуметтік тарихи организмдердің жүйесі ретінде мағынасы. Қоғам – адамзат қауымдастығы ретінде мағынасы. Жалпы «қоғам» түсінігі. Белгілі бір түрге жататын қоғам түсінігі. Әлеуметтік тарихи организм түсінігі – қоғам мен оның тарихы туралы ең маңызды категория ретінде. Екі негізгі әлеуметтік тарихи организмдер түрінің ашылуы (Б. Нибур, Г. Мейн, Л. Морган). Әлеуметтік тарихи организмдер шекарасының мәселесі. Геоәлеуметтік организмдер (геосоциорлар). Ел сөзінің мағынасы. Геоәлеуметтік организм және оның халқы. Демоәлеуметтік организмдер (демосоциорлар). Екі түрдің айырмашылықтары. Халық, этнос, этникалық үдерістер, әлеуметтік тарихи организм. Халық сөзінің мағынасы мен оның таптық қоғамға қолданылуы. Этностың құрылымы. Этникалық үдерістер. Этнос және геоәлеуметтік организм. Этнос және тайпа. Мәдениет түсінігі. Демоәлеуметтік конгломераттар, ассоциациялар мен одақтар. Генетикалық мәдени-тілдік қоғамдастықтар мен демосоциорлық конгломераттар. Демосоциорлық ассоциациялар. Демосоциорлық одақтар. Жалпы мәдениет түсінігі мен локальдық мәдениеттер, мәдени үдерістер. Мәдениеттің эволюционисттік концепциялары. Мәдениеттің миграция арқылы таралуы. Миграционизм. Мәдени диффузия и диффузионизм. Мәдени релятивизм. Таптық қоғамның қалыптасуы мен демосоциорлық организмдердің геосоциорлық организмдерге айналу үдерісі, этностардың қалыптасуы. Алғашқы қауымдық қоғамнан таптық қоғамға өтуге байланысты мәдениеттің бөлінуі. Қоғам, этнос және ұлт мәселесі. Этнос пен ұлт арасындағы айырмашылық. Батыс Еуропадағы ұлттардың қалыптасуы. Ұлт және әлеуметтік-тарихи организм. Ұлт - саяси күш ретінде. Ұлт және этнос. Көпэтникалық ұлттар. Ұлт және ұлттық қозғалыстар. Америкадағы ұлттың қалыптасуы. Ұлттың қазіргі екі концепциясы. Ұлт: объективті бар құбылыс немесе тек сананың конструкциясы. Субұлттар мен суперұлттар. Мононациезация мен полинациезация. Ұлтшылдық пен патриотизм. Нәсілдер, нәсілшілдік пен нәсілдік детерминизм концепциясы. Л.Н. Гумилевтың этностар мен суперэтностар концепциясы. Адамзаттың нәсілдік бөлінісі. Ұлтшылдықтың заты мен оның түрлері.

Тарихқа унитарлық-сатылық және плюральдік-циклдік көзқарас. Антик дәуіріндегі тарихқа унитарлық-сатылық көзқарасты қалыптастыруға алғашқы талпыныстардың жасалуы. Тарихи ғылымның қалыптасуы. Тарихтағы уақиғалық пен үдерісшілдік. Тарихи және тарихисофиялық ойдың дамуының екі негізгі бағыты. Тарихи құбылыстардың себептерін ізденістегі тарихи ой. Антик тарихшыларының тағдыр түсінігі. Августин Аврелийдің провиденциализмі мен тарих философиясының бастауы. Антик дәуіріндегі тарихи прогресс идеясы. Тарихтағы жалпы ортақтас, қайталанушы және ерекше құбылыстардың ізденісі аясында антик ойшылдары. Төрт әлемдік монархия концепциясы.

Циклизмнің ерте концепциясы: Ибн Халдун, Н. Макьявелли, Ф. Патрици, Дж. Вико. Американың ашылуы мен оның адамзат тарихын түсінудегі маңызы. Адамзат қоғамының үш сатылы типологиясы: жабайы, варварлық және өркениеттік. Адамзат тарихының төртсатылы кезеңдеуі: аңшылық-терімшілік, бақташылық, жерөңдеушілік және өнеркәсіптік сатылар. XVIII ғасырдағы прогресс идеясы: оптимизм (Ж.А. Кондорсе) және пессимизм (Ж.-Ж. Руссо). Үш дүниежүзілік-тарихи дәуірлердің бөлініп қарастырылуы: антикалық, орта ғасырлық және жаңа заман. Тағы бір әлемдік-тарихи дәуірдің – Ежелгі Шығыс дәуірінің бөлініп шығуы. XVIII-ші ғасырдағы тарихи ойдың бағыты: уақыт аралығындағы жазбалы тарихты бөлуден – өркениеттік әлеуметтік-тарихи организмдердің сатылық типологиясына көшу. А.Сен-Симонның философиялық-тарихи концепциясы.

Әлеуметтік тарихи организмдердің марксисттік сатылық типологиясы. Қоғамдық-экономикалық формациялардың даму және ауысуының маркстік сызбасы. Маркс сызбасының интерпретация мәселесі. Қоғамдық-экономикалық формациялардың ауысудың ортадоксальді түсінігі мен тарихи болмыстың арасындағы қарама-қайшылық. Марксизмнің классиктері мен қоғамдық-экономикалық формациялардың ауысуының ортадоксальді түсінігі. Қоғамдық-экономикалық формациялардың ауысуының Маркстан кейінгі марксисттік әдебиеттегі интерпретациясы. Тарихты түсінудің унитарлық-сатылық көзқарасының тізбектік-сатылық нұсқасы.

Өркениеттен өркениеттерге дейін. Ж. Гобино мен Г. Рюккерт. XIX ғасырдың 30-60-шы жылдарындағы орыс философиялық-тарихи ойы (П.Я. Чаадаев, И.В. Киреевский, В.Ф. Одоевский, A.C. Хомяков, К.С. Аксаков, Ю.Ф. Самарин, А.И. Герцен, П.Л. Лавров). Н.Я. Данилевский, К.Н. Леонтьев, В.И. Ламанский ойлары. ХХ ғасырдағы плюральдік-циклдік көзқарастың дамуы. Н.С. Трубецкой мен еуразияшылдық. О. Шпенглер. А.Дж. Тойнбидың көзқарастары. Ф. Бэгби, К. Квигли, С. Хантингтон, Л.Н. Гумилев, П.А. Сорокинның ойлары. Циклзимнің екі түрі. О. Шпенглердің, А.Дж. Тойнбидың және Л.Н. Гумилевтың теориялық құрылымдары туралы маман-тарихшылардың пікірі. Философиялық-тарихи ойдың дамуындағы тарихи плюрализмның мағынасы.

Этнологиядағы эволюционизмнің қайта жаңғыруы. Әлеуметтанудағы эволюционизмнің қайта жаңғыруы. Индустриалдық қоғам концепциялары. Постиндустриалдық қоғамның концепциялары. Постиндустриалдық қоғамның концепциялардың қалыптасуы мен құлдырауы. Әлеуметтік тарихи организмдердіңдің қазіргі сатылық типологиясының тағы бір түрі: премодерндік, модерндік және постмодерндік қоғам. Модернизация концепциялары.

Инпериализм концепциялары. Орталық-перифирия және перифериялық капитализм концепциялары (Р. Пребиш). Депендетизм (Т. Дус-Сантус, P.M. Марини). Тәуелді-ассоциативті қоғам концепциясы (Ф.Э. Кардозу, Э. Фалетто). Субдамудың капитализмі концепциясы (А. Агиляр). Латын Америкасы – тәуелді даму мен перифериялық капитализм концепциясының отаны ретінде. Батыс экономисттерінің тәуелділік концепциясын жетілдіруі. Баламалы даму, өз күштеріне арқа сүйеу мен жаңа халықаралық экономикалық тәртіп концепциялары. Капиталисттік тарихнамадағы тәуелді даму концепциясын сынау.

Әлем-жүйелі көзқарас. А.Г. Франк және оның әлем елдерінің дамуы мен әлсіз дамуына көзқарастары. Әлем-экономикаларының концепциясы (Ф. Бродель). Әлем – жүйелі сараптама (И. Валлерстайн). Әлем-жүйелі көзқарастың жетістіктері мен кемшіліктері. Қазіргі антитарихишылдық. К. Поппер, Ф. Хайек, Л. Мизес және Р. Аронның ойлары. Р. Нисбет и Р. Будонның көзқарастары. Ч. Тилли, П. Штомпка мен постмодернисттер.

Диффузионизм мен дүниежүзілік тарих. У. Мак-Ниллдың «Батыстың өрлеуі. Адамзат қауымдастығының тарихы» атты еңбегі. Жұмыстағы дүниежүзілік тарих. Әлем-жүйелі көзқарастың жақтаушылары мен олардың дүниежүзілік тарихтың тұтас бейнесін қалыптастыру талпыныстары. Жағдайдан шығу жолы – тарихтың жаһанды-сатылық түсінігін қалыптастыру. Тарихи эстафета идеясы. Ж. Боден, Л. Леруа, Дж. Хейквилл, У. Темпл, Ж. Тюрго, Г. Мабли, Г. Рейналь, И. Гердер, И. Кант, И. Фихте, Вольнейдың ойлары. Гегельдің көзқарастары. В. Кузен, Ж. Мишле, П. Балланш. Н.М. Карамзин және XIX ғасырдың 30-60-шы жылдарындағы орыс ойшылдары (П.Я. Чаадаев, И.В. Киреевский, В.Ф. Одоевский, A.C. Хомяков, А.И. Герцен, П.Л. Лавров, Т.Н. Грановский).

Әлеуметатаралық өзара әрекеттестік. Социорлық реорганизация. Социорлық индукция. Тарихи дамудың әрқилылығы. Супериорлық және инфериорлық социорлар. Тарихи әлемдер. Тарихи орталық пен тарихи периферия. Супериндукция. Супериоризация. Латерализация және қоғамдық-экономикалық параформациялар. Эндогенді сатылық трансформация, супериоризация және латерализация – қоғамның әлеуметтік-экономикалық түрлерінің ауысу формасы ретінде. Ультрасупериоризация. Тарихи эстафетаның ауысуы немесе қоғамдық-экономикалық формациялардың эстафеталық ауысуы.

Гуманисттік тарихнама. Тағы Н. Макьявеллидің ойлары. Ж.Б. Боссюэнің провиденциализмі. Географиялық детерминизмнің қалыптасуы. Географиялық детерминизм туралы алғашқы түсініктер (Гиппократ, Аристотель, Полибий). Ж. Боден. Ф. Бэкон, У. Темпл, Б. Фонтенель, Ж.-Б. Дюбо, Ш. Монтескьенің ойлары. Демографиялық детерминизмның қалыптасуы: К. Гельвеций, А. Барнав.

Қоғамның негізін және тарихтың қозғаушы күші туралы француз материалисттерінің ойлары. XVIII ғасырдың француз материалисттері. Қоғамның негізін және тарихтың қозғаушы күші туралы француз материалисттерінің ойлары. Әлеуметтік тарихи идеализм. Ғасырлар тоғысындағы (XVIII - XIX ғғ.) еркіндік және қажеттілік мәселесі. Абсолютті детерминизм мағынасы. Абсолютті детерминизм мен волюнтаризм. И. Гердер. Вольтер — тарихшы ретінде. Волюнтаризм – қалыптасқан құрылысқа қарсы күрестің теориялық негіздемесі. Ұлы Француз революциясы мен волюнтаризмның құлдырауы. Г.Гегельдің тарих философиясындағы еркіндік және қажеттілік мәселесі.

Қоғамдық таптар мен таптық күрестің ашылуының алғышарттары (Платоннан Вольнейге дейін). Реставрация дәуірі. Революцияны зерттеуден – таптардың күресін зерттеуге көшу. Таптардың күресінің мәніү Қоғамдық таптардың заты. Мүліктік қатынастар. Халықтық бұқара мен дара тұлғалар. Таптық күрес – тарихи заңдылық. Тарих – объективті, заңды үдеріс ретінде. Қоғамдық таптардың қалыптасу мәселесі.
13 тақырып. Қоғамның негізін және тарихтың қозғаушы күші туралы ағылшын тарихшылары мен экономисттерінің ойлары.

Саяси экономияның қалыптасуы мен әлеуметтік-экономикалық қатынастардың ашылуы. Капитализм мен экономикалық қатынастар мәселесі. Саяси экономияның қалыптасуы. Меркантилизм. Классикалық саяси экономияның басталуы: У. Петти, П. Буагильбер, Ф. Кенэ, Ж. Тюрго. Теориялық жүйелердің негізін қалаушылар: А. Смит және Д. Рикардо. XVIII-ші ғасырдың аяғы мен XIX-шы ғасырдың басындағы ағылшын ойшылдарының еңбектеріндегі кедейшілдік, қоғамдық таптар, таптық күрес пен тарихтың қозғаушы күштерінің мәселесі. Дж. Таунсенд, У. Годвин, Т. Мальтус, Ч. Холл, П. Рейвенстон, У. Томпсон, Дж. Грей, Дж. Брейлердің ойлары.

Т. Годскин, Р. Джонс, Л. Сен-Симонның ойлары. Тарихтың материалисттік түсінігі мен қоғамның негізі және тарихтың қозғаушы күші мәселесі. К.Маркстың ойларының әсері. Әлеуметтік материяның ашылуы. Г.В. Плехановтың, П.Б. Струвеның, A.A. Богдановтың, П.П. Масловтың, К. Каутскийдың, Н.И. Бухаринның еңбектеріндегі қоғамның өндіргіш күштерінің даму көзі. Капитализм тұсындағы өндіргіш күштердің даму көзі. Капиталисттік емес экономикалық жүйелердің мәселесі мене оларды шешу жолдары. Экономикалық этнология (экономикалық антропология). Алғашқы тұрмыстық экономика теориясының тарихты материалисттік түсіну, өндіргіш күштердің даму көзі мәселесін шешу үшін маңызы. Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар арасындағы қарым-қатынас мәселесі. Тарихи материализм мен тарихтағы еркіндік пен қажеттілік мәселесі.

Экономикалық детерминизм, экономикалық материализм және тарихқа жалпы экономикалық көзқарас (Дж. Миллар, Р. Джонс пен Дж. Роджерстен бастап Э. Лабрусс және У. Ростоуға дейін). Географиялық детерминизм және басқа да, оған жақын концепциялар (Т. Бокль, Э. Жюйар, Л.И. Мечников, Ф. Ратцель, Э. Семпл, X. Маккиндер, А. Мэхэн, А.Л. Чижевский және т.б.). Демографиялық детерминизм (Л. Гумплович, А. Кост, Э. Дюркгейм, Д.И. Менделеев, A.A. Богданов, Р. Карнейро, О. Дуглас, Дж. Матрас, Дж. Саймон, Л. Шевалье, Н.И. Моисеев және т.б.). Техникалық немесе технологиялық детерминизм (Л. Уайт, Г. Ленски, О. Тоффлер және т.б.). Экологиялық детерминизм (Дж. Кларк, Дж. Стюард, М. Харрис, Э. Ле Руа Ладюри, Э.С. Кульпин және т.б.). Классикалық волюнтаризм (Т. Карлейль, П.Л. Лавров, Н.В. Шелгунов, X. Ортега-и-Гассет, К. Поппер, Л. Мизес және т.б.). Волюнтаризмның конспиративисттік нұсқасы (С.А. Нилустан Е.Т. Гайдарға дейінгі қастандық концепциялары). Әлеуметтік-рухани фактордың үстем рөлі жайлы концепциялар (Л. Блан, П. Сорокин, К. Ясперс, М. Хайдеггер, Ф. Фукуяма, школа «Анналов» және т.б.). Биологиялық және әлеуметтік-биологиялық концепциялар (Э. Уилсон, Ж. Дюби, И.П. Павлов, 3. Фрейд, В. Райх және т.б.). Провиденциализм және XIX-шы ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басындағы орыс діни философиясы. Қоғамдық дамудың сөнуші немесе бүлкілік күш концепциясы (Ж. Гобино, H.A. Васильев, О. Шпенглер, А. Тойнби, Л.Н. Гумилев және және т.б.).

4.4.2 Студенттердің өздігінен оқуына бөлінген тақырыптардың тізімі

2. Қазакстанның тас ғасыры.

3. ҚР ҒА-ның Археология мұражайының тарихы.

4. В.В. Бартольд зерттеуші.

5. Қазақстан археологиясның бүгінгі жағдайы.

6. Солтүстік-Шығыс Қазақстан аумағындағы зерттеушілер.

7. Қазіргі замандағы археология ғылымындағы бағыттар.

8. Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының тарихы.

9. Қазақстан археологиясының дамуындағы Ә.Х. Марғұланның рөлі.

10.Археология ғылымының дамуында студенттердің рөлі.

Мамандық(тардың) жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

1 Деревянко А.П. Петрин В.Т. Таймагамбетов Ж.К. и др. Раннепалеолитические микроиндустриальные комплексы в травертинах Южного Казахстана. Новосибирск, 2000.

2 Галперина Г.А., Доброва Е.В. Популярная история археологии. М., 2002.

3 Мартынов А.И. Археология. Учебник. М., 2006.

4 Байпаков К.М. Институт Археологии им. А.Х. Маргулан (краткая история, научные достижения, перспективы). Алматы, 1998.

5 Досымбаева A.M. Мерке - сакральная земля тюрков. Алматы, 2002.

Қосымша әдебиеттер

7 Гинзбург В.В., Трофимова Т.А. Палеоантропология Средней Азии. М.,1972

8 Средняя Азия в эпоху камня и бронзы. М .,1966.

9 Мезолит СССР// Археология СССР. 20 т. М., 1989.

10 Средняя Азия в эпоху камня-бронзы. М., 1966.

11 Алпысбаев Х.А. Памятники нижнего палеолита Южного Казахстана. Алма-Ата, 1979.

12 Алпысбаев Х.А. Некоторые вопросы изучения памятников каменного века в Казахстане// По следам древних культур Казахстана. Алма-Ата, 1970.

13 Деревянко А.П., Аубекеров Б.Ж., Петрин В.Т. Таймагамбетов Ж.К., Артюхова О.А., Зенин В.Н., Петров В.Г. Палеолит Северного Прибалхашья (Семизбугы 2, ранни-поздний палеолит). Новосибирск, 1993.

14 Зайберт В.Ф. Атбасарская культура. Екатеринбург, 1992.

15 Медоев А.Г. Геохронология палеолита Казахстана. Алма-Ата, 1962.

16 Таймагамбетов Ж.К. Памятники каменного века // Археологические памятники в зоне затопление Шульбинской ГЭС. Алма-Ата, 1987.

17 Таймагамбетов Ж.К. Нохрина Т.Н. Комплексы пещера Караунг^р. Туркистан, 1998.

18 Деревянко А.П. Петрин В.Т. Таймагамбетов Ж.К. и др. Раннепалеолитические микроиндустриальные комплексы в травертинах Южного Казахстана. Новосибирск, 2000.

19 Зайберт В.Ф. Энеолит Урало-Иртышского междуречья. Петропавловск, 1993.

20 Калиева С.С. Логвин В.Н. Скотоводы Тургая в 3-м тысячелетии д.н.э. Кустанай, 1997.

21 Калиева С.С. Поселение Кожай. Алматы, 1998.

22 Энеолит СССР//Археология СССР. 20 т. М.,1982.

23 Вопросы археологии Западного Казахстана. Вып. 1 Самара, 1996.

24 Массон В.М. Алтын-депе. М., 1981.

25 Маргулан А.Х. Бёгазы-Дандыбаевская культура Центрального Казахстана. Алма-Ата, 1979.

26 Маргулан А.Х., Акишев К.А., Кадырбаев М.К, Оразбаев A.M. Древняя культура Центрального Казахстана. Алма-Ата, 1966.

27 Евдокимов В.В. Историческая среда эпохи бронзы степей Центрального и Северного Казахстана. Алматы, 2000.

29 Кадырбаев М.К., Марьяшев А.Н. Наскальные изображения хребта Каратау. Алма-Ата, 1977.

30 Самашев З.С. Наскальные изображения Верхнего Прииртышья. Алма-Ата, 1992.

31 Максимова А.Г. Эпоха бронзы Восточного Казахстана // ТИИАЭ АН КазСССР, 1959, т. 7.

32 Максимова А.Г Могильник эпохи бронзы в урочище Тау-тары // Археологические исследования на северных склонах Каратау. Алма-Ата, 1962.

33 Проблемы и сохранения исторического наследия. Алматы, 1998.

34 Акишев К.А. Курган Иссык. Алма-Ата, 1978.

35 Акишев К.А., Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или. А., 1963.

36 Байпаков К.М., Подушкин Л.Б. Памятники земледельческо-скотоводческой культуры Южного Казахстана А-Ата., 1989.

37 Маргулан А.Х., Акишев К.А., Карыбев М.К., Оразбаев A.M. Древняя культура Центрального Казахстана. А., 1966.

38 Оразбаев A.M., Омаров Г.К. Некоторые итоги археологического исследования Восточного Казахстана. // Проблемы изучения и сохранения исторического наследия. А., 1998.

39 Акишев К.А. Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б. Древний Отырар: (Топография, стратиграфия перспективы). Алма-Ата, 1972.

40 Елеуов М. Шу мен Талас өңірінің ортагасырлық кал ал ары (V-XIII гг. басы) Алматы, 1998.

41 Маргулан А.Х. Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана Алматы, 1950.