Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1) майлы, ароматты және гетероциклді қатарлардың α-аминқышқылдары.
1.1 Майлы қатардың аминқышқылдары үшін бүйірлік тізбектегі R радикалының табиғаты әртүрлі алкилдер (алифаттық қатардың аминқышқылдарында) немесе қосымша функционалдық топтар, гетероатомдар (N, O, S), циклдық топтар болуы мүмкін. Мысалы, тривиальды атауы бар аминқышқылдары үшін аланин радикалы метилді топты көрсетеді, валин аминқышқылдары үшін– бұл радикал изопропил, лейцин аминқышқылында R радикал изобутил, ал изолейцинде – екіншілік бутил болып табылады. Соңғы үш радикал тармақталған болады. Бұл аминқышқылдары айқын төмен полярлықпен ерекшеленеді. Күкірті бар аминқышқылдарының құрамында тиол тобы - метионин және цистеин бар, ескеру қажет, цистеин тек диссоциирленбеген жағдайда ғана болады; гидроксил тобы бар аминқышқылдарында-серин пен треонинде гидроксил тобы болады; карбоксил тобы-аспарагин және глутамин қышқылдарында; аминтоп - аргин мен лизинде; аспарагин мен глутаминде - амид тобы бар. 1.2 Ароматты қатардың α-аминқышқылдарына фенилаланин (R радикал бензил) және тирозин (R радикал парагидроксибензильді радикалға тең) жатады. 1.3 Гетероциклді α-аминқышқылдарына гистидин және триптофан, сондай-ақ пролин жатады. Ароматты және гетероциклді қатарлардың α-аминқышқылдарын (пролиннен басқа) аланиннің β-алмастыратын туындылары ретінде қарастыруға болады. Аталған α-аминқышқылдарындағы метилен тобы жазық циклдық жүйелердің айналуына мүмкіндік береді және олардың кеңістіктік орналасуына ықпал етеді. N N H CH 2 CH NH 2 COOH N H CH 2 CH COOH NH 2 Фрагмент α аланина β β α β-Имидазолилаланин β-Индолилаланин (гистидин) (триптофан) α -аминқышқыл фрагменті пирролидин циклына қосылған. 25 CH 2 CH CH 2 N C H 2 H COOH Неполярный радикал Пролин α -Углеродный атом -Аминокислотный фрагмент α 2) Бейтарап, негізгі және қышқылды α-аминқышқылдары. α-аминқышқылдары бейтарап, негізгі және қышқылды болып бөлінеді (1-кесте). Негізгі аминқышқылдарының бүйірлік тізбектерінде қосымша амин тобы болады. Оларға аргинин және лизин жатады. Бүйір тізбегінде аспарагин және глутамин аминқышқылдары жататын қосымша карбоксил тобының аминқышқылдары болған кезде қышқылды аминқышқылдары пайда болады. Барлық қалған аминқышқылдары бейтарап аминқышқылдарына жатады. 3) Гидрофобты және гидрофильді α-аминқышқылдары. α-аминқышқылдары екі топқа бөлінеді: 1) полярсыз немесе гидрофобты α-аминқышқылдары; 2) полярлы немесе гидрофильді α-аминқышқылдары. Бірінші топқа бүйір тізбегінде алифатты немесе ароматты радикалдар бар α-амин қышқылдары жатады. Оларға аланин, валин, лейцин, изолейцин, фенилаланин жатады (1-кесте). Екінші топқа радикалында полярлық топтар бар α-аминқышқылдары жатады, олардың арасында ионогенді және ионогенді емес топтар бар. Мысалы, тирозин мен серин аминқышқылдарының бүйірлік радикалдарында гидроксил тобы болады (1-кесте). Алайда, осы гидроксил топтарының табиғаты әртүрлі екеніне назар аудару қажет. Тирозин жағдайында гидроксил тобы ароматты ядромен байланысты және ол фенолды деп аталады, ал серинде гидроксил тобы спиртті болып табылады. Фенолды гидроксил тобы спиртті гидроксил тобымен салыстырғанда айтарлықтай қышқылдылықпен ерекшеленеді. Фенолды гидроксил протонының үлкен қозғалуы бензол сақинасындағы екілік байланыстарының р-электрондары мен оттегі атомының арасындағы жанасу немесе өзара әрекеттесу нәтижесінде пайда болатын оң мезомерлік әсерге (+м) байланысты. Демек, серинге қарағанда тирозиннің бүйірлік радикалында полярлық ионогенді топ болады, онда сәйкесінше серинде полярлық ионогенді емес топ болады. Полярлы емес топтарға спиртті гидроксил топтар (α- аминқышқылдары серин және треонин) және амидті топтар (α-амин қышқылдары аспарагин және глутамин) жатады. α -аминқышқылдарының ионогенді топтары белгілі бір жағдайларда оң (лизин, аргинин, гистидин) немесе теріс (аспарагин қышқылы, глутамин қышқылы, тирозин, цистеин) зарядтар алады (2-кесте). 2 – кесте-полярлық ионогенді топтары бар α-амин қышқылдары α-аминқышқыл атауы Теріс заряд α-аминқышқыл атауы Оң заряд Аспарагин қышқылы - OOC CH 2 Аргинин N H 2 + C NH 2 NH CH 2 3 α-амин қышқылдар фрагменті Полярсыз радикал 26 Глутамин қышқылы - OOC CH 2 CH 2 Лизин N H 3 + CH 2 4 Тирозин O CH 2 Гистидин N H N H + CH 2 Цистеин S CH 2 жүктеу/скачать 2.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|