К. Ж. Қожахметова, Ш. Таубаева
жүктеу/скачать 0.94 Mb.
|
| Адаптивсіздік - адам іс-әрекетінің қойған мақсаттары мен күтетін нәтижелерінің сәйкессіздігін сипаттайды. Бұл ұсынылып отырған жағдай, оның іс-әрекет етуге бейімсіздігін көрсетеді.
Адамның бейімделгіштігі ортаға тәуелді. «Адаптивтік орта», белгілі бір топ адамдардың ортаға мейілінше бейімділігін білдіреді. Адаптивтік ортаға бейімділік, ол адамның (топтың ) табиғи кірігуге бейімділігі. Мысалы, бала бақшасы мектепке дейінгі баланың, мектеп оқушының бейімделуіне қолайлы жағдай болып саналады. Адамның түрлі жайдайларға адаптация мүмкіндігі тұрақты емес. Түрлі жағдайларда, адамның өзінің қалпына байланысты адаптациясы төмендеуі немесе артуы мүмкін Адаптация мүмкіндіктерінің төмендеуі дезадаптация (бейімделмеу) құбылысымен сипатталады. 2 Адамның бейімделмеуі, оның себептері, оның алдын алу бейімделмеу себептерін жою Дезадаптация (лат. қосымша de... немесе фран. des...) - жоғалу, құру, толықтай жоқ болу және өте сирек мағынада төмендеу, кішірею, бір сөзбен айтсақ, бейімделмеуді білдіреді. Кейбір ғылыми әдебиеттерде «дизадаптация» (лат. dis – бірінші мағынада – бүліну, қателесу, өзгеру, сирек мағынада жоғалуды білдіреді). Егерде адаптацияның бүлінуі, қателесуі жайында айтсақ, онда біз дизадаптацияны, адаптацияның толықтай жоғалуы мағынасында қолдансақ, жалпы қарағанда ойлайтын мәннің мүлдем саналы тіршілігін тоқтату деп білеміз, егерде ол мән тірі және саналы болса, онда ол ортаға басқаша бейімделеді. Сонымен қатар латынша de – «де» және «ди» түрінде де оқылады. Сондықтанда, «дезадаптация» сөзінің мәні, оған жүктелетін мәнмен анықталады. Бұл фактының білдіретіні «дезадаптация» мен «дизадаптация» ғылыми әдебиетте және практикада синоним ретінде қолданылатындығында. Дезадаптация (дизадаптация) деп жиірек адамның әлеуметтік-психологиялық және писхофизиолагиялық статусының тіршілік жағдайының талаптарына сәйкеспеуін, оның өз кезегінде тіршілік ортасына бейімделмеуіне әкеледі. Дезадаптация құбылысы жеке (типтік) немесе кез келген ортада орын алады. Мысалы, бала үйде өзін өте жақсы сезінеді және ешқандай дезадаптациялық құбылысты сезінбейді, ал бала бақшасында керісінше, өзін дискомфортты, яғни жақсы сезінбейді. Дезадаптация, адаптация тәрізді үдеріс, көрініс және нәтиже ретінде қарастырылады. Дезадаптация көрініс ретінде – адамның тіршілік орта жағдайына адаптпациялық мүмкіндіктерінің төмендеуін және белгілі бір жағдайда (бала бақшада, сыныпта, топта және т.б.) бейімделмеуін білдіреді. Жеке жағдайда, дезадаптация баяу сипатта жүреді және байқалмайды, сөйтіп белгілі бір кезеңде, жеке тұлғаның күрделі мәселесіне айналуы мүмкін; кейде адам белгілі бір жағдайға бейімсіз болғанда және өзін-өзі таба алмағанда бейімделмеу құбылысы анық сыр береді. Мұндай жағдайда оның салдары өте күрделі болуы да мүмкін. Бала үшін ұзақ мерзімді дезадаптация оның дамуын тежеп, жағымсыз шарттар мен үрейін қалыптастырады. Дезадаптация көрініс ретінде – адамның сыртқы сипатындағы теріс әрекеттерін, қалыптан тыс мінез-құлқынан, іс-қимыл, қарым-қатынасынан және белгілі бір ортадағы іс-әрекет нәтижесінен байқалады. Дезадаптацияның көріну формасы әр балада әр түрлі. Сырттай оны анықтау да оңай емес. Ол үшін адамды өте жақсы білумен қатар, әр түрлі жағдайдағы оның өзіне тән іс-қимылын да жетік білу қажет. Тәрбиешінің бала бойындағы дезадаптацияны дер кезінде байқауы, сол жағдайды тез түзетуге, оның жағымсыз терең салдарының алдын алуға көмектеседі. Бұл жердегі мәселе, тәрбиеленушіге ерекше жағдай жасауда емес, дезадаптацияның ықпалынан болатын, жағымсыз бүліну салдарының алдын алу. Дезадаптация нәтиже ретінде – адамның қалыпты жағдайына сай келмейтін, жаңа ортаға лайық емес сапалық қалпын және көрінісін салыстырмалы бағалау, оның өз қатарындағыларға, оқуына, іс-әрекетіне бұрынғы іс-қимылынан және қарым-қатынасынан (бала бақша тәрбиеленушісі, оқушы және т.б.) білінеді. Балаға қатысты – оның іс-қимылы, қарым-қатынасы, іс-әрекетінің нәтижесі (балалармен, ересектермен, оқуға, ойынға қатынасы), оның өзіне (өз қатарларына) белгілі ортадағы әлеуметтік қалыпқа сәйкеспеуімен сипатталады. Арнайы әдебиеттерде және практикада дезадаптивті ұғымы белгілі бір топ адамдарына қолданылады: дезадаптивті балалар, дезадаптивті сәби, дезадаптивті топ, сонымен бірге тіршілік ортасына қатысты деформациялық құбылыстың салдарлары: мектептік дезадаптация, отбасылық дезадаптация және т.б. жүктеу/скачать 0.94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|