Арноолор Түркмөнов Жийдебек Исмаилович

Оодарган эсти салмагы.

Замандын кирип келгенин,

Адамдар талдай албады…

Торолду таап өз жолун,

Торкендин мыкты балдары.

Чатакты салып көрүшүп.

Аз-аздан басып демдерин,

Акылга кайра келишип.

Балдары кармап тизгинди,

Чалдары калды көнүшүп.

Иш кылып, күтпөй учурун.

Так иштей турган сааттай,

Тармактын түзүп тутумун.

Жийдебек базар-замандын,

Жиликтен чакты чучугун.

Даны бар түзгө айдаган.

Ак сарай толгон үй-мүлкүн,

Алганы Сайра кармаган.

Өзгөчө ишке сыймыктуу,

Өмүрүн, күчүн арнаган.

Камдалгандарын жүктөтүп.

Кут болгон Кетмен-Төбөгө,

Туз кенин турат иштетип.

Сырдуу да, ыйык Шамшы-Ата,

Сыйынган келет издешип.

Ачып кой көлдөй пейилди.

Сый көрүп ага-туугандан,

Сыйлай жүр теңтуш, теңиңди.

Түгөнгүс байлык колуңда,

Түбөлүк иштет кениңди!

Арнадым чыны дилимден!

Жарыя кылам эл-журтка,

Жардам көп тийди инимден.

Таптаса торкендиктерим,

Тайтору болом жүгүргөн!

Атамдын минген эшегин.

Тайке дей албай, тай деген,

Тилиңден секет кетейин.

Басты азыр бубак чачыңы.

Көкжалы болдуң бизнестин,

Көтөргөн бийик башыңы.

Бизнесте «Крутой» байлары.

«Марафон-кайыр» сурашып,

Манаптар көрөт пайданы.

Коконго качсаң да табышаар.

Токомдун улуу тоюнда,

Карызындай доолап алышаар.

Топтомун ырдын камдадым.

Тай-тайлап сени чоңойткон,

Тайкеңе барбы жардамың?

Лимонад ичип тараар эл.

Тойлотпой «кайырчыларды»,

Токомо жазган мага бер!

Кайрылганга берип турат жардам деп.

Жомок кылган бул турмушту калеми,

Жора жигит жобуратып салган кеп.

Талабына заман-күндүн такшалып.

Так талашка, бак талашка кошулбай,

Таймыр мырза жүрөт ишин аткарып.

Камын көрсө бей-бечера жардынын.

Көсөм киши Чилдебайдай улукман,

Көкжал кылып өстүргөндүр Таймырын.

Мээнет тартып, көп кыйналат чабалы.

Эмкилерден Таймырга окшош аз эле,

Элдин, журттун болуп берчү таягы.

Эмне дейбиз кызматчысын, байларын?

Таймыр кийген батинкеге тең эмес,

Таразага коюп көрсөк салмагын.

Туура сөз айткан адаммын.

Эстүүсүң, эки ооз кебим ук,

Эстей жүр өлсөм, каралдым.

Ак булут конду төбөңө.

Элге ата, журтка туткасың,

Пенде эмес жүргөн жөн эле.

Көпөстөр чирийт табытта.

Кем акыл болот чайкоочу,

Кеменгер карайт алыска.

Коркоктун болбойт жазыгы.

Кошомат кылган бүжүрөп,

Кол салат сага акыры.

Акмактар салат чагымды.

Адам жок өтпөс дүйнөдөн,

Атын иш кылат дайындуу.

Тууган эл көрүп шыктансын.

Токтосун аким баштаган,

Токтобой турган иш калсын!

Ыр жазчу чал айланды асан-кайгыга.

Ылайланып дили, жаны кыргыздын,

Ырды койчу, сөз түшүнбөй калды да.

Рыспайдай булбул чыкпас сайраган.

Раатбектей сырттандарын өлтүрүп,

Рыспегин кыргыз өзү жайлаган.

Ыйлабастан күрөшкөнсүң тил үчүн.

Ызылдаган аары болуп чага албай,

Ыр ордуна кошок жазам күнү-түн.

Сага деле айтып түгөл бүтө албайм.

Сөксөң дагы уялбаган бийлерден,

Сөздү барктаар чыгат ко деп күтө албайм.

Кыйындары сөздөн корккон сыныштан.

Кайрап турса намыстууну Улуу сөз,

Кабылан, Шер улам чыкмак улуттан.

Эл ичинде жүдөп какап мен келем.

Эрмек болоор журтка ырларым жетпесе,

Эртең эле өлө турган өңдөнөм.

«Литр» жактан Мидикемен ашкамын.

Лимонаддай чалап болуп заман күн,

«Ликбезди» анан саясаттан баштадым.

Деле бирөө өлтүргөн жок атамды.

Дердейишип, элге жакпас иш кылса,

Демек акең, жазып коёт жазарды.

Ичимден мен жарадым дейм бир ишке.

Издегендер «Чыр дептерди» толтура,

Иним болсоң бастырып бер жигитче!

Оомал төкмөл дөөлөт келет эрлерге.

Озунгандар, жутунгандар кур калып,

Ошондо да Кудай берет бергенге.

Сага сөзүм өтөт деген агаңмын.

Сапырылып мезгил менен мен кетсем,

Сары кагазды сактай жүргүн, каралдым.

Мекендеген элге-журтка тең өрөөн.

Меккеден да өсүп-өнгөн жер ыйык,

Мээримине ата-энедей бөлөгөн.

От чыккандын бири менмин тилинен.

Ортобузда Шамшы-Атанын тузундай,

Ойго салаар собол таштайм дилимен.

Нааданчылык кирди бүгүн тебелеп.

Наалый бербей ойготолу кыргызды,

Намыстуулар калды беле бизде? - деп.

Бир билектен чыккан күчкө теңедиң.

Билермандар карап калды оозуңду,

Бийликти эмес, хандай сыйлайт сени элиң!

Элге керек башын кошкон уютку.

Ээлегендер эрте “цивил” болсок деп,

Эзип салды курутка окшош улутту.

Кайнап турган Манас күчү Рухта.

Кетмен-Төбө биримдиги элиңдин,

Керек болсо үлгү болот улутка.

Нускалуу сөздү иликтейм.

Нук салаар жаңы доорго,

Нурсултан болчу жигит сен!

Улутуң баспай тушалган.

Унчукпай жүрүп биз өтсөк,

Урпактын татаар тузу арман.

Раатбектериң атылды.

Разаковдун да насааты,

Расмий тилде жазылды.

Кызматтын ишин түшүнөм.

Кыйналды ушул жигит деп,

Кыйналам мен да ичимен.

Ага-ини бойдон өтөбүз.

Ак калпак элдин сыйына,

Ак эмгек менен жетебиз.

Нускага төшөйт эл кулак.

Нурканды жалгыз мен эмес,

Нурканды эл журт бел кылат!

Акын дешип айткан менен эл мени.

Анча-мынча атым журтка чыкпаса,

Агаң ырдан анча пайда көрбөдү.

Байыганда эл-журт, мен да байырмын.

Багып келген абалтадан акынын,

Балдары эле өнүп-өскөн айылдын.

Дале элимдин салт-санаасы сакталуу.

Даанышмандар тушка болсо кыргызча,

Дастан болот акындардын жазганы.

Ыйлап келем, ыйлап келет эл деле.

Ыркты бузган бийлик, байлык талашы,

Ырастыгын өзүң, көзүң көрдү эле.

Лириктерди ыйыктардай сезчү эле…

Ленин ата курган заман эскирип,

«Ликвидатор» болуп чыкты текши эле.

«Дордой базар» ойлонткон жок көчмөндү.

Дөөрүп калган сөзүн сүйлөп батыштын,

«Дөөлөр», «Шаалар» түбүнө элдин жетпейби?

Акын болгон менен бирок чабалмын.

Алтымыштын келип турам бешине,

Абалына көз сала жүр агаңдын.

Замана-күнгө такшалган.

Кетмен-Төбө саягын,

Керимбайдай башкарган.

Туу кылып сени кармады.

Шабдандан бүгүн кем эмес,

Шабдановдун салмагы.

Бир элдин беги, ханы сен,

Абды атанын 100 жылдык,

Тоюнун ээси дагы сен.

Кең жайдым элге атагын.

Өнөрүм экен тилимде,

Өлбөсөм дагы жазамын.

Абалтан кыргыз салты бар.

Жээн табак балким тартылаар.

Шартымды билбейт балдары.

Заманды көрүп турасың,

Зарылда тийбейт жардамы.

Учур жөн ырды жаздырбайт.

Ак үйгө кирип чыккандар,

Анчалык мени жактырбайт.

Бир чети сага тагамын.

Шабдандай болсоң Үсөнкул,

Шартыма менин карагын.

Жеп кетет көптөп карагым.

Өзгөнү кылбай теңшерик,

Өзүң тап Үсөн амалын.

Агарган чалмын сакалы.

Абдынын улуу тоюнда,

Алып кал Үсөн батаны.

Кеменгер, көсөм көп эле.

Кыйкырып төшүн какпастан,

Кызматын кылат жөн эле.

Көргөн эл болгон ыраазы.

Чойгондун бири тизгинди,

Чормуштун Токтомураты.

Таштак жол баскан такшалып.

Шаардын эли ишенип,

Шаарды да жүргөн башкарып.

Кыялы, пейли баладай.

Кызматы “Кыргызпочтанын”,

Кыргызга керек абадай.

Чайпалбай турган адам бол!

Токтогулдук эл менен,

Токтомат жигит аман бол.

Той эмес бул бир жөн эле.

Дүңгүрөйт тили тектеш эл,

Дүйнөлүк ишке тең эле.

Козголот элдин калганы.

Тоо, тоого шаңы жаңырып,

Токомдун өтөт майрамы.

Айлаңды алты түгөтөөр.

«Аш берген киши айыпкер»,

«Токо, той берген киши күнөкөөр».

Сугалак барат чоңдордон.

Тапанча сунсаң тоготпос,

«Таңкалар» барат борбордон.

Желпинген барат катындар.

Салпактап ээрчип мен барам,

«Саяковский» деген атым бар.

Эрте айткан уккун саламын.

Алтымыш бешке нак чыгып,

Алдыңа Токо барамын.

Кайтаргын жообун акырын.

Абалтан эле кыргыздар,

Асырап келген акынын.

Акимдин жолу бир башка.

Атайын сага баратам,

Абалың барбы сыйлашка?

Кыйнабайм секет кетейин.

Корголдун айгыр эшегин.

Көңүлүн бурбай калды да.

Айкыртып минип эшекти,

Ак үйдүн чыгам алдына.

Табалап душман чыкпасын.

Токутуп чомун кошо бер,

Тоңкойтуп чалды жыкпасын.

Кантсе да жообун эртелет.

Камданам анда башкача,

Калбайын кокус темселеп.

Жорулардын, бөрүлөрдүн тушунда.

Жомок болот жоруктары «лөктөрдүн»,

Жорабыздын калеминин учунда.

Он жолу элейт уккан менен көргөнүн.

Оосуртарга көзү толук жеткенде,

Оң жамбашка анан чабат келгенин.

Реалдуу жашоо турмуш ачык да.

Раатбекти жоктоп жүрөт эл менен,

Рыспекти бүтпөй жүрөт жазып да.

Абийирдүү адам калат тура аз эле.

Ачык жазсак, ак сүйлөсөк Жорадай,

Анда кыргыз оңолчудай бат эле.

Аман келген окшойт бирөө алыстан.

Анан жатса кудай берип бир перзент,

Амангелди – ысмын берип салышкан.

Жибек эжем көп баланы төрөдү,

Билип, билбейт мени сенден бөлөгү.

Өспөгөн соң өрүлүп бир өзөктө.

Өкүнгөндүн барбы бүгүн кереги...

Жашоо кызык. Адам өзү – табышмак.

Жаңы, дили, пейли туура келбесе,

Жамап, көктөп, желимдесең жабышпайт.

Бөлөк жаны, бөлөктөрдүн жакасы.

Бөлөк көрөт Бакыт, Таалай дегенди,

Бөлөк тартаар кайгы менен капасы.

Жарашабы аралашкан коомуна.

Керез, Мурас, Ата Салты унтулуп,

Мерес кыргыз, боорум дебей бооруна.

Аскарбектин калтырган сен – керээзи.

Топту жарып дале жездем жүргөнсүйт,

Топуракта жаткан менен денеси.

Көрүнгөнсүйт Жибек эжем жайдары.

Муңайтканын, кубантканын билбеген,

Мурас мага эжекемдин балдары.

Ойлонгондой эмес турмуш болчудан.

Оонагансып жүлүнүмдө заман-күн,

Оор жүктү көтөрө албай олтурам.

Бирок, барктап болгон жоксуң сөз баккан.

“Чымын” деле мага сокур конуптур,

”Чыр дептерим” огороддой чөп баскан.

Деги эле сен чалчу эмессиң бөлөктө..

Телефонду шыңгыратып турушуң,

Ой артынан, ойду салды бөлөкчө.

Кетти менин жан дүйнөмдү сапырып.

Ичип жаткан чайым колдон төгүлүп,

Тизип жаткан ырлар кетти чачылып.

Учур келээр бирге эстээрбиз жылмайып.

Сени мага, мени сага эстетип,

Сезимдерге сезилбеген нур жагып.

Тамаша, күлкү сунам аларга мен.

Тартуу кылып турамын ыр дестени,

Тазабек, Гүлшайырга жагар деген.

Ааламда Күн көлкүлдөйт нурга балкып,

Адамдын эт жүрөгү ырга балкыйт.

Анан да Токтогулдук деген эл бар,

Аларга эч нерсе жок ырдан артык.

Залкар Током ырдаптыр “Беш каманын”.

Зайыптарча иш кыла албас бийлиги,

Заман күнгө мен да сереп саламын.

Адамдарды Тазабектей мактайын.

Акындардын ырын барктайт, түшүнөт,

Алар менин ырдай берчү дастаным.

Бийликтеги маймылдарга жүгүнбөй.

Бийиктиги Тазабектин даңаза,

Бир тармакты так көтөргөн ийилбей.

Эч кимге айтпай орден, медаль такканын.

Эмне гана жасатпады замана,

Элге гана жасап келет жакканын.

Көлдөй толкуйт көкүрөктүн ташкыны....

Кубанычы, кайгысы бир эл менен,

Кудай кошкон жары менен бактылуу.

Элге-журтка болуш керек белгилүү.

Тарых болоор, сабак болоор жаштарга,

Тазабектин көтөргөнү – эл жүгү.

Сом темирдей жигит кылган баланы.

Окшош болгон өмүрлөрдүн баяны.

Туулгандар чуркайт экен намыска.

Канды кечип Оогандагы согуштан,

Канат керди улам жаңы багытка.

Санап жакын көңүлүнө мал жагын.

Мал эле эмес, болуп чыкты көсөмү,

Мамлекет күткөн айыл-чарбанын.

Мал дарысын маанилүү деп таркатты.

Аласалган, оодарылган заманда,

Ар бир иши эл ишине айкашты.

Аты таза, пейли таза жигиттен.

Аралашкан, теңтайлашкан досу көп,

Ала-Белдей аброю бийиктен.

Же жан жок сураар алымды.

Бук болгон чакта издеймин,

Буулукан Асанкалыйды.

Эстесем бала чагымды.

Обонун созгон ал жерде,

Ойлоном Асанкалыйды.

Абасына окшош Арымдын,

Кыялын козгойт акындын,

Кыягы Асанкалыйдын.

Муз-Төрдүн тунук булагы.

Кылымдап Асан ырдаса,

Кыргыздын канбас кумары.

Урмат сый билбейт ченемин.

Шаңшыган сенсиң бүркүтү,

Шамшыкал, Кетмен-Төбөнүн.

Ыргагын, уксам жеңилдейм,

Өзүңдү көрүп, билгендер,

Өттү деп айтпайт өмүрдөн.

Кайрылат элем кимге мен?

Ак калпак элге сенин да,

Атагың чыккан тил менен.

Түркөйгө сырды төгөмбү?

Сасыган байлар чечпести,

Залкарлар чечет сен өңдүү.

Өскөнбүз Кетмен-Төбөдөн.

Ала-Белге окшош бийик сен,

Ак булут кетпес төбөңөн.

Тегибиз Кетмен-Төбөдөн.

Бириндеп жүрөт таланттар,

Бирин жок бири жөлөгөн.

Кадырбек келет жаза албай.

Коркомун өтүп кетем деп,

Кор болуп Коргол атамдай.

Өлгөндөн кийин сыйладык.

Түркөйлөр сабак албаптыр,

Түшүнгөн күлөт жылмайып.

Токомдун күчү сөз дейбиз.

Атасы сөздүн өлгөнүн,

Ак калпак кыргыз сезбейбиз.

Баркы жок сөздүн күчү жок.

Сөз баккандарга бийликтен,

Көз салып койгон киши жок.

Карабайт буурул чачыңды.

Ак калпак кыргыз бүт сыйлайт,

Абдылда куудул атыңды.

Чоңдорду чымчып аласың.

Элүүгө чыксаң өз эркиң,

Сен, эл үчүн эрке баласың.

Кыргыз эл баалайт сөзүңдү.

Жактырат далай келиндер,

Жамбылга жаккан бетиңди.

Абдылда туулган сөз үчүн.

Сүймөнкул кыргыз өңү эле,

Сен эми, кыргыз бетисиң.

Эл билген чоңдор билбейби?

Баркына жетпей салтынын,

Батыштын бийин бийлейби?

Сандалтты элди замана.

Бети жок кыргыз бектери,

Бетиңден кетсин садага.

Куулук шумдук оюңда жок эгерим.

Турмушумда көргөндөрүм саналуу,

Кыргызымда сендей терең, кененин.

Адам сенсиң бири дечү экинин.

Маарагандар, мөөрөгөндөр бийликте,

Маанисине мээси жетпейт сөзүңүн.

Көтөргөн жок бирөө сенче жаштарды.

Өлсө дагы ойлоп койбойт эл-журтту,

Өз балдарын өнөр көрөт бакканды.

Аралаштың жакшы менен жаманга,

Акыл калчап адамга да, заманга.

Азыр сени ким түшүнөт… түшүнбөйт…

Акыр түбү баары келет саламга.

Актай калат кагаздарың чийилбей.

Кыргыздарга таанылуучу күн келет,

Кышкы алманын көп сакталчу түрүндөй.

Арбыйт жолум, арбыйт ырым жомогум.

Эски кыргыз, жаңы кыргыз дегендин,

Эң эскиси, жыртыгынан боломун.

Азаюуда тели-тентуш, катарым.

Алымсынбай алтымыш жаш дегенге,

Алысындай дале келет жашагым.

Кырчын кезде көп кетирдим чекилик....

Убагында Чолпон болуп жанып кал,

Улгайганда калба мендей өкүнүп.

Таңгак, таңгак акча жыйнайт майдалар.

Асанкалый, Рыспайлар издеген,

Аруу, таза ыргактарды тандап ал.

Өстү бирок, “Шоу бизнес” деген да.

Ырдай берсең келинчегиң таарынбас,

Балтанын кызы, Байзактын кызы менен да!

Сом берсем болмок колуңа.

Айтчудай болуп саламды,

Айбектин келдим тоюна.

Сом берсем деле унтулат.

Жүдөгөн мендей агасы,

Жүрөктөн чыккан ыр сунат.

Уулумдай жакшы көрөмүн,

Оболой берсин обонуң,

Өркүндөй берсин өнөрүң.

Ыргагы жатат тереңде.

Кыргыздын козгойт жүрөгүн,

Кымыз жыттуу ошол көрөңгө.

Жаңы ырды издейт кыялың,

Жан дилим менен туямын.

Эл журтуң тосуп, сыйлаган.

Эрмеги болгун ылайым.