Кипчаки евразии: история, язык и



Pdf көрінісі
бет181/187
Дата18.05.2022
өлшемі4.03 Mb.
#456910
түріСборник
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   187
Еуразия қыпшақтары. Тарих, тіл, жазба ескерт. Конф. матер. 2013

агз 94, 21 – кырг. ооз; СС. богдай// бугдай// бодай 110,2 – кырг. буудай; аг > 
оо СС.агыр > кырг. оор, СС. саглык > кырг. соолук, ден соолук, СС. таг > 


кырг. тоо, өw > өө; СС. эгөw >кырг. өгөө; СС. сөwэк 95, 25 –сөөк; СС. 
силевсүн > кырг. сүлөөсүн; СС. билев 87, 1 – кырг. бүлө; куйегу 97, 12 күйөө; 
СС. эйәрчи 87, 15 – кырг. ээрчи; СС. саға /баға/ – баа. 
Состав согласных фонем в кыргызском языке и состав согласных фонем 
в языке рассматриваемого памятника также полностью совпадают. Даже 
варианты [к] и [г] перед гласными переднего [э, и, ө, ү] и заднего [а, ы, о, у] 
ряда также полностью совпадают. В исконно кыргызских словах звуки [ в, ф,
х] не употребляются. В языке памятника эти звуки встречаются в 
заимствованных словах: фил, фриште, жифт, халал, хормат, хач. 
Важнейшим фонетическим законом современного кыргызского языка 
является один из видов дистактной прогрессивной ассимиляции гласных
получившей в тюркологии название сингармонизма. Этот закон действует в 
современном кыргызском языке с высокой степенью последовательности. 
Сущность его сводится к тому, что качество гласного в первом слоге слова 
определяет качество всех последующих гласных (5, с. 50). Сингармонизм 
проявляется в кыргызском языке в законах небного и губного 
сингармонизма, которые тесно связаны в рамках каждого слова и действуют 
одновременно.
В языке памятника гласные заднего ряда и негубные созвучны 
следующим образом: после негубного заднерядного [а] употребляется 
негубной заднего ряда [а] или [ы]: абага “аба”; абышка “абышка”; агач 
“агач, жыгач, бак”; айа “алакан”, айак “бут, айак”; айаз “ачык”; айран “ат 
байлаган жер”, “ат акыры” (түркчө); ана “эне, апа”; анча “анча”; акча “акча”; 
акмак “акмак”; арпа “арпа”; бадам “бадам”; балгам “былжыр”; барча 
“баары”; чалма “чалма”; чанак “чанак”; чарчав “шейшеп”; дарага “дар ага, 
чоң ага, аскер башчысы”; качан “качан”; хафта “апта”; йабалак “жабалак”; 
йаман “жаман”; йара “жара”; майдан “майдан”; маңлай “маңдай”; каргаша 
“каргаша”; сабан “соко”; садага “садага”; шайтан “шайтан”; табак “табак”; 
тафтар “дептер”; агры “оору”; агрык “оору”; айыңчы “айыңчы”; алгыш 
“алкыш”; бакшы “бакшы, жазгыч (писарь)”; батыр- “батыр”; чатыр 
“чатыр”; дары “дары”; хакыл “акыл”; йакшы “жакшы”; йарлы “жарды”; 
кагыт “кагаз”; сагынч “сагыныч”; тары “таруу”; таштын “тыштан, 
сырттан”. 
В первом слоге после негубного заднерядного [ы] употребляется 
негубной заднего ряда [ы] или [а]: йыгыл- “жыгыл-”, йыртыл- “жыртыл-”, 
кылыч, клыч “кылыч”, кыргый “кыргый”, кырмызы “кырмызы, кызыл”, 
сыгыр “сыйыр”; сыкрык “чабарман, курьер”, тыным “тыным”; ырчы “ырчы;
ышым “ куту , кап ”; чыганак “чыканак”; чырак “чырак”; йылтра “жылтыра”; 
кыскач “кычкач”; кызар-“кызар-”; сычкан “чычкан”; тырмак “тырмак”. 
В «Codex Cumanicus» гармония гласных по степени лабиализации или 
губной сингармонизм тоже наблюдается: буйур- “буйур-“ буйурук, буйрук 
“буйрук”; булуң “булуң”; булуд “булут”; бурун “мурун”; жухут “жүйүт, жөөт, 
еврей”; йурум “күнөө”; йугурт “жуурат”; йулдуз “жылдыз”; йурух “муштум, 
жудурук”; куйрук “куйрук” куйу “кудук”; куру “куру,курук, куураган”; 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   187




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет