Коммерциялық емес Акционерлік қоғам
жүктеу/скачать 432.86 Kb.
|
| Топырақ географиясы -топырақтану ғылымының басты салаларының бірі топырақ географиясы. Бұл сала жер бетінде топырақтардың таралу заңдылықтары мен топырақ түзуші факторлардың байланысын, топырақтардың кеңістікте ауысуын, олардың жер шарында немесе белгілі бір аймақта, кезектесіп орналасуын зерттейді.
Топырақ жамылғысында, топырақ түзуші факторлардың күрделі өзара әрекеттесуінің нәтижесінде пайда болған топырақтардың географиялық таралуының белгілі заңдылықтары ашылды. Топырақ географиясының негізгі заңдылықтары горизонталь зоналық, тік топырақ зоналығы, топырақ фациялары, ұқсас топографиялық қатарлар (топырақ комбинацияларының зоналық типтері) заңдылықтары. Топырақтың көлденең (ендік) және тік зоналылық заңдылықтарын В.В.Докучаев 1899 жылы «Табиғат зоналары туралы ілім туралы» еңбегінде тұжырымдаған. Көлденең зоналылық яғни ендік бойынша негізгі топырақ түрлерінің материктер бойынша таралуы, климаттың өзгеруіне, өсімдік жамылғысының сипатына және жердің басқа да жағдайларына сәйкес, аумақтың ендіг бойымен өзгеруіне байланысты топырақ жамылғысының ауысуын қарастырады. топырақ түзілуі. Жердің Солтүстік жарты шарында негізінен климаттың жылулық ерекшеліктеріне байланысты бес негізгі ендік топырақ-биоклиматтық белдеулері бөлінеді: полярлық, бореалдық, суббореалдық, субтропиктік және тропиктік. Әрбір ендік топрақ түрлері , географиялық белдеулерге бөлінеді. Мысалы, суббореалдық белдеуде – орманды дала (сұр орман топырақтары, подзолизацияланған, шайылған және типтік қара топырақтар), дала (қарапайым және оңтүстік қара топырақтар), құрғақ дала (қара каштан және каштан топырақтары), жартылай шөл (ашық каштан және қоңыр). шөлейт топырақтар), шөлейт (сероземдер мен тақыр тектес топырақтар). Көлденең зоналық заңының көрінісі жер бетінің жергілікті ерекшеліктеріне және топырақ-өсімдік жүйесіндегі элементтердің биологиялық айналымының жылдамдықтарының айырмашылығына байланысты күрделенеді. Рельеф топырақ жамылғысының табиғатына қатты әсер етеді. Тау жүйелеріндегі тік белдеулер заңы бойынша климаттың, өсімдік жамылғысының және топырақ түзілудің басқа да жағдайларының өзгеруіне сәйкес , абсолюттік биіктіктің тау етегінен шыңдарға дейін көтерілген сайын топырақ түрлерінің өзгеруі . В.В. Докучаев аймақтардың құрамы бойынша тік аймақтық көлденеңді қайталауы мүмкін деп есептеді. Мысалы, тауларға көтерілгенде, егер меридиандық бағытта қозғалатын болсақ, жазықтағыдай топырақ зоналарының өзгеруін байқауға болады. Таулы елдердегі топырақ жамылғысының қазіргі заманғы зерттеулері таулардағы топырақ түрлерінің өзара орналасуы өте ерекше екенін көрсетті. Ол тау топырағының түзілуінің жергілікті ерекшеліктеріне байланысты. Таулардағы топырақтардың таралуына биіктіктен басқа беткейде үлкен әсер етеді, сондықтан оңтүстік және солтүстік беткейлердегі топырақ аймақтарының шекаралары әртүрлі биіктікте болуы мүмкін. Ауа массаларының қозғалыс жолдарындағы тау тосқауылдары да топырақтың көлденең аймақтарының таралу контурларын айтарлықтай өзгерте алады. жүктеу/скачать 432.86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|