Коммерциялық емес Акционерлік қоғам
Топырақтардың географиялық таралу заңдылықтары
жүктеу/скачать 432.86 Kb.
|
| Топырақтардың географиялық таралу заңдылықтары
Топырақ географиясы -географиялық аудандастыру мақсатында, топырақтардың жер бетінде таралу заңдылықтарын зерттейтін топырақтану саласы. Жалпы және аймақтық топырақ географиясы бар. Жалпы топырақ географиясы , топырақ түзілуіне әсер ететін факторларды және топырақтың географиялық таралуының , жалпы заңдылықтарын және топырақ құрылымының түрлерін зерттейді. Аймақтық топырақ географиясы аудандастырумен және жекелеген аймақтардағы топырақтарды сипаттаумен айналысады. Топырақ географиясы негізінен топырақ түзілуіне әсер ететін факторларға байланысты топырақтардың таралуын зерттеу үшін , салыстырмалы географиялық әдіске сүйенеді. Топырақ карталарын құрастыруда картография кеңінен қолданылады. Топырақ географиясы IXX ғасырдың аяғында пайда болды , және ауылшаруашылық өндірісінің сұранысына , топырақты жіктеу мен бағалау қажеттілігіне жауап ретінде қарқынды дамыды. Кеңес үкіметі кезеңінде Ресей топырақ географиясының принциптерін В.В.Докучаев бекітіп, топырақ пен оның қалыптасуына ықпал ететін табиғи факторлардың байланысын ашты. Ол топырақ түзілу факторларымен біріктірілген топырақтарды профильді зерттеу әдісін жасады. Докучаев картографиялаудың ескі статистикалық әдісінің орнына, топырақ пен беткі яғни көзге көрінетін топырақ түзілу факторларының (рельеф пен өсімдік жамылғысы) арасындағы байланысты орнатуға негізделген жаңа әдістемені қолданды және топырақ контурларының шекарасын анықтау жұмыстарын жасады. Докучаевтың жаңа әдістемесі Еуропалық Ресейдің әртүрлі аймақтарында жүргізілген топырақты зерттеуде және елдің топырақ картасын жасауда қолданылды. Осылайша алынған деректер Докучаевқа топырақтардың ендік (көлденең) және тік зоналылық заңдылықтарын белгілеуге мүмкіндік берді (1898-99). Зоналық заң ғалымның топырақ түзілу табиғаты туралы тұжырымдамасынан және оның топырақты ерекше табиғи дене ретінде қарастыруынан туындады. Жазықтар мен таулардағы топырақ түзілуіне әсер ететін факторлар кешені топырақтардың аймақтық жағдайын анықтайды. 1900 жылы Докучаев солтүстік жарты шардың топырақ белдеулерінің бірінші схемасын жасап, онда арктикалық, орманды, қара топырақты дала және латеритті топырақ белдеулерін ажыратты. Бұл схема кейінірек егжей-тегжейлі зерттеліп,толықтырылып. Докучаевтың топырақ зоналары туралы теориясы топырақтану ғылымының дамуына үлкен ықпалын тигізді . 20 ғасырдың басында Еуропалық Ресейдің бірнеше губернияларында С.С.Неуструев, Л.И.Прасолов және Б.Б.Полыновтың қатысуымен Докучаев әдісі бойынша, земстволық (губерниялық жиналыс) топырақты зерттеу жүргізілді. Орыс ғалымдары Н.А.Димо мен Б.А.Келлер топырақ географиясына айтарлықтай жаңа ұғым енгізді. Жартылай шөлдерге ерекше сілтеме жасай отырып, олар 1907 жылы топырақтың әртүрлі және микрорельефпен байланысты екенін көрсетті («топырақтың микрокүрделілігі»). Бірнеше жылдан кейін (1910) С.А.Захаров подзолдік аймақтағы микрорельефтік кешенге сипаттама беріп, түсінігін кеңейтті. 1908 жылы К.Д.Глинканың жетекшілігімен Батыс және Шығыс Сібірдің оңтүстік аудандарының, Амур өзенінің жоғарғы бассейні мен Орта Азияның топырақтары мен өсімдіктерін зерттеу үшін ауқымды зерттеулер салынды. Бұл экспедициялардың баяндамалары мен жарияланымдары Азиялық Ресейдің топырақ географиясы туралы көптеген жаңа мәліметтер берді. Олар топырақтың күрделі сипатын, бірнеше топырақ зоналарының (мысалы, қара топырақты және сұр орман топырағының) шөгінді және үзіліссіз сипатын және сиероземдердің таулы белдеуінің оқшаулануын көрсетті. Еуропа мен Азиядағы жазықтар мен таулардың топырақ географиясы туралы деректердің жинақталуы топырақтың таралу заңдылықтарының ашылуына әкелді. Топырақ-географиялық провинциялар, яғни биоклиматтық және геоморфологиялық сипаттамаларға байланысты топырақтың ерекше белгілері бар топырақ белдеуінің бөліктері туралы жаңа түсінік пайда болды (Л. И. Прасолов, 1916). Ұлы Қазан төңкерісінен кейінгі алғашқы бірнеше онжылдықта топырақ-географиялық зерттеулер мен топырақ картасын жасау өте кеңейді. КСРО ҒА (КСРО ҒА) Өндіргіш күштерді зерттеу жөніндегі кеңес және елдің бұрын зерттелмеген аймақтарында В.В.Докучаев топырағы бойынша шағын және орта топырақты зерттеу жұмыстарын кеңейтумен қатар. Институтта республиканың ауылшаруашылық аумағының басым бөлігін құрайтын колхоздар мен совхоз жерлерін ауқымды зерттеу 1920 жылдардың аяғы мен 1930 жылдардың басында басталды. Алынған топырақ-географиялық деректер КСРО-ның бірнеше облыстары мен республикаларының шағын және орта масштабты топырақ карталарын, Азия (1927) және Еуропалық (1930) КСРО-ның жекелеген топырақ карталарын және КСРО (1954) және дүние жүзінің физикалық географиялық атласындағы дүние (1964). Бүкіл КСРО және жекелеген өлкелер мен республикалар үшін топырақты-географиялық аудандастыруды В.В.Докучаев атындағы Топырақ институты, Өндіргіш күштерді зерттеу кеңесі және Мәскеу мемлекеттік университеті жүргізді. Шамамен жерде жұмыс жүргізілуде жүктеу/скачать 432.86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|