Кутубхона-библиографик таснифи. Яратилиш тарихи ва жорий ҳолати
Кутубхона таснифининг яратилиш тарихи
жүктеу/скачать 120.17 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Таснифлаш тизимларига дастлабки уринишлар
- Қадимги кутубхоналар ва уларнинг ташкил этилиши
| Кутубхона таснифининг яратилиш тарихи
Таснифлаш тизимларининг дастлабки уринишлари Месопотамия ва Миср каби қадимги цивилизацияларга тўғри келади. Ушбу дастлабки тизимлар артефактлар ва ҳужжатларни функционал ёки моддий мезонларга кўра таснифлашга қаратилган. Масалан, Месопотамияда миххат ёзувлари мазмуни ва мақсадига кўра таснифланган бўлса, Мисрда “Ўликлар китоби” мавзу ва боблар бўйича тузилган. Ушбу дастлабки таснифлаш тизимлари кейинги асрларда янада мураккаб тизимларнинг ривожланиши учун асос яратди. Таснифлаш тизимларига дастлабки уринишлар Қадимги кутубхоналар нафақат китоблар омбори, балки мураккаб тоифаларга ажратиш тизимига эга мураккаб ташкилотлар эди. Энг машҳур қадимий кутубхоналардан бири бўлган Искандария кутубхонаси тарих, фан ва фалсафа каби мавзуларга асосланган турли бўлимларга ажратилган. Ҳар бир бўлимда китоблар белгилар, рақамлар ёки ҳарфлар ёрдамида кичикроқ тоифаларга бўлинган. Масалан, Римнинг атоқли нотиқ олими Квинтилианнинг асарлари кутубхонанинг каталог тизимида “Қ” ҳарфи остида берилган. Ушбу ноёб ташкилий тизим ахборотни самарали қидириш имконини берди ва кутубхонанинг интеллектуал фаолият маркази мақомини оширишга ёрдам берди. Қадимги кутубхоналар ва уларнинг ташкил этилиши Диний муассасалар тарих давомида таснифлаш тизимларида муҳим рол ўйнаган. Ушбу муассасалар кўпинча ўз издошлари учун муҳим билим ва йўл-йўриқ манбалари бўлиб хизмат қиладиган Инжил ёки Қуръон каби диний матнларни яратиш ва тартибга солиш учун масъул бўлган. Бундан ташқари, диний муассасалар ушбу матнлар доирасида уларни мавзулар ёки мавзулар асосида муайян бўлимлар ёки бобларга бўлиш орқали ўзларининг тоифаларга бўлиш тизимларини яратдилар. Шундай қилиб, диний тасниф нафақат диний матнларнинг ташкил этилишини, балки одамларнинг диний таълимотни қандай қабул қилишини ва талқин қилишини ҳам шакллантирди. Деwей Деcимал Cлассифиcатион Сйстем (ДДCС) энг кенг тарқалган кутубхона таснифлаш тизимларидан биридир. У 19-аср охирида америкалик кутубхоначи Мелвил Дюи томонидан ишлаб чиқилган. ДДCС китоблар ва бошқа кутубхона материалларини ўнлик саноқ системаси асосида тартиблайди, турли мавзуларга рақамларни беради ва уларни иерархик тартибда жойлаштиради. Ушбу иерархик тузилма кутубхона фойдаланувчилари учун маълумотларни осонгина кўриб чиқиш ва олиш имконини беради. Бундан ташқари, ДДCС кутубхоналар ва фойдаланувчиларнинг ўзгарувчан эҳтиёжларига мослашиш учун янгиланишлар ва қайта кўриб чиқишлардан ўтди, бу унинг рақамли асрда доимий долзарблиги ва қўлланилишини таъминлайди. 1876 йилда Мелвил Дюи томонидан яратилган Деwей ўнлик тизими кутубхона фондларини ташкил қилиш ва улардан фойдаланиш имкониятига сезиларли таъсир кўрсатди. Унинг қабул қилиниши нафақат жамоат ва академик кутубхоналарда, балки бутун дунё бўйлаб мактаб кутубхоналарида ҳам кенг тарқалган. Милано маълумотларига кўра, ушбу тизимнинг самарадорлиги унинг материалларни мавзу тоифалари бўйича таснифлаш қобилиятидадир, бу эса ҳомийларга осонгина ҳаракат қилиш ва муайян ресурсларни топиш. Дюи ўнлик тизимининг таъсири бугунги кунгача кучли бўлиб, кутубхоналарнинг ўз тўпламларини таснифлаш ва тартибга солиш усулларини шакллантирмоқда. жүктеу/скачать 120.17 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|