Скандинавиядағы Сверрирдің қарсыластары

64. Скандинавиядағы Сверрирдің қарсыластары.

ә) Вандсидар

б) Варнтар

в) Викингтер

г) Коттерер

65. ¤з жағдайын нығайтуға тырысып Герман императоры I Фридрх төмендегілердің қайсысына ант берді.

+а) Барбароссаға

ә) II Волдекар

б) Любек.

в) Эрик Клиппинг

г) Альберх

66. 1250 ж “Плуг кµк тиыны” аталып кеткен король-

+а) IV Эрик

є) Герцог Албба

б) Урбан II

в) Иннакентий III

г) Энрико Ранеозело

67. Магнусты таќтан т‰сіріп швед феодалдары неміс корольдігіне кімді сайлады?

+а) Альберт Маменбургский

є) IX Людовик

б) IV Инакентий

в) Хлодвиг

г) Грацоянский

68.VIII ѓ соњы IX ѓ басында франктер жорыќтарыныњ нєтижсесінде Пириней т‰бегініњ солт‰стік шыѓысында астанасы-Баршонада орналасќан не ќ±рылды?

+а) Испан маркасы

є) Доллар

б) Арагон маркасы

в) ж‰н маталарыныњ µндірісі

г) Валнанныњ г‰лден‰і

69. IX ѓ Испан маркасынан тµмендегілердіњ ќайсысы бµлініп шыќты?

+а) Наварра

є) Астурия

б) Партугалия

в) Кастилия

г) Арагон

70. Арагон корольдігі ќай жылдары Балеяр аралдарын басып алды?

+а) 1229-1235ж

є) 1220-1230ж

б) 1215-1225ж

в) 1218-1229ж

г) 1214-1230ж

71. Валенсияны ќай жылы Арагон басып алды?

+а) 1238ж

є) 1230ж

в) 1229ж

72. Гранада князьдігініњ териториясында арабтар ќай жылы болды?

+а) 1492ж

є) 1488ж

в) 1490ж

+а) Пла

б) IV Генрих

в) V Карл

г) II фридрих

74. Контон дегеніміз-

+а) Шведцариядаѓы феодалдыќ территорияныњ ќ±рылуын.

є) Ќасиетті рим империясыныњ императорлыќ атаѓы.

б) Батыс Европадаѓы ќала халќы

в) Испаниядаѓы салыќ т‰рі.

г) Шіркеуден аластау.

75. Европалыќтар д‰ниедегі ењ бай ел деп тµмендегі елдердіњ ќайсысын санады-

+а) Африка

є) Медина

б) Валядолид

в) Севилья

г) Гранада.

76.Нигерияныњ территориясында VII-XI ѓ дейінгі бай мемлекеттер:

+а) Гана, Мали жєне Сонгаш

є) Каталония

б) Валенсия

в) Наварра

г) Арагон

77. Маврлардыњ ±рпаќтары:

+а) Морискилер

є) ватикан

б) вариягтар

в) хорттар

г) префект

78. Ењ турпайы салыќ-

+а) алькабала

є) хаифундия

б) кослер

в) тантция

г) опличнина

79. Орта ѓасырлардаѓы феодалдыќ шіркеулердіњ негізін ќалаѓан IV-V ѓ ара ќатынасында християн дінініњ негізін ќалаѓан гипон эпископы-

+а) Августин

є) Бенедик

б) IV Карл

в) Оьлф харлдьсон

г) Кнут

+а) свегияниктер

є) шаруалар

б) шонжарлар

в) аќс‰йектер

г) патша ќолбасшылары

81. Скандинавиядаѓы биркебейнелер-

+а) кедейлер

є) шаруалар

б) ќ±лда

г) шонжарлар

82.1184-1202 ж Норвегия билігі кімдрдіњ ќолына т‰седі?

+а) Сверилердіњ

є) Гистрондардыњ

б) Префектердіњ

в) Прелаттардыњ

г)Матриттердіњ

83. Польша, Чехия, Муравия елдері ќай жылы християн дінін ќабылдайды?

+ а) 966 ж

є) 860 ж

б) 955 ж

г) 944 ж

+а) шіркеудегі пер шенеуніктер

є) батыс европадаѓы ќала халќы

б) Надан, ќатыгез адамдар.

в) Феодалдыњ тєуелді шаруалары

г) Рим папасыныњ мекені

85. Ќай жылы Тироль шаруалар кµтерілісі басталды.

+а) 1526 ж

є) 1520 ж

б) 1518 ж

в) 1515 ж

г) 1509 ж

86. Ќай жылы Инонга ќарсы кµтерілісті тоќтату ‰шін кµмекке Мадридке ирцог Альбаныњ басшылыѓы мен жазалау отрияды келді?

+а) 1567 ж

є) 1550 ж

б) 1555 ж

в) 1544 ж

г) 1549 ж

87. Нидерланда, буржуазиялыќ ревалюцияныњ кµсемі-

+а) оранский

є) Мариц Нассауский

б) Анкунский

в) Газбурский

г) Фердинанд

88. Ќай жылы Испния корольі V Карл елдіњ билігін ±лы II Филипке берді?

+а) 1555-1598

є) 1550-1590

б) 1552-1580

в)1540-1577

г)1548-1580

89. IV Филипп ќай жылдары Испанияныњ саясатын ж‰ргізді?

+а) 1621-1665

є) 1620-1650

б) 1614-1644

в)1610-1649

г) 1620-1658

90. Ќай жылы Испаниядан Португалия бµлініп шыќты?

+а) 1581 ж

є) 1577 ж

б) 1574 ж

в) 1563 ж

г)1554 ж

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

“Сырдария” университеті

“Тарих” кафедрасы

“Ортаѓасыр тарихы (батыс) ” пәні бойынша

050114 “Тарих” мамандықтарының студенттері үшін
Кредит:№2
ЛЕКЦИЯНЫҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ
Жетісай-2005 ж

ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ

1 Лекция

Тақырыбы: XI-XV ѓ.ѓ.Испания мен Португалия.

Жоспары:

1. XI-XIII ѓ.ѓ. Пиреней т‰бегі елдері.

2. XI-XIII ѓ.ѓ. Реконкиста.

3. XIV-XV ѓ.ѓ. Пиреней т‰бегі.VIII ѓасырда арабтарды

Испанияны жаулап алуымен Пиреней т‰бегінде Кордов эмираты (Х ѓасырдан бастап-халифат) деп аталѓан ќуатты араб мемлекеті ќ±рылды. Арабтар мен африкандыќ маврлар т‰бектіњ ќиыр солт‰стігіндегі таулы аудандардан басќа б‰кіл Испанияѓа т‰гелдей дерлік ие болды. Рим заманыныњ µзінде-аќ едєуір кµркеюге ќолы жеткен табиѓи ресурстары мен ќалалары мол елдіњ оњт‰стік аймаќтары м±сылмандардыњ ќолына ќарады.

Арабтардыњ Испанияны жаулап алѓаннан кейін де Шыѓыстыњ едєуір жоѓары дамыѓан елдерімен байланыстарын жоѓалтпаѓан арабтар Испанияныњ ауыл шаруашылыѓын байыта т‰сті. Олар бірсыпыра жања- шыѓыстыќ жєне оњт‰стік – даќылдарды:к‰рішті, ќант ќ±раѓын, пальманы,анар аѓашын т±т аѓашын єкеп µсірді.Ж‰зім шаруашылыѓы мен шарап жасау дами т‰сті.Арабтар кењінен ќолданѓан суару каналдарыныњ ж‰йесі егіншіліктіњ µрге басуына кµп септігін тигізді.Егіншілік тєсілі ѓана жаќсарып ќойѓан жоќ, сонымен бірге мал шаруашылыѓы да µркендеді.

Арабтардыњ т±сында ќалалар ќатты дамыды. Испанияда олардыњ саны едєуір еді. Араб мемлекетініњ астанасы-Кордова-Х ѓасырда Европаныњ аса ірі ќолµнер, сауда жєне мєдени орталыќтарыныњ біріне айналды.Араб Испанияныњ к‰шті флоты болды. Кµпдеген испан-араб ќалалары тењіз арќылы- Африкамен, Италиямен, Византиямен жєне Левантпен, ќ±рлыќ арќылы-Оњт‰стік Франция жєне Ломбардиямен кењ кµлемді сыртќы сауда ж‰ргізіп отырды. Испан товарлары ‡ндістан мен Орта Азияѓа жеткізілп т±рды.Шетелге шыѓарылатын басты заттар ауыл шаруашылыѓыныњ кењ µнеркєсібініњ µнімдерімен ќолµнер б±йымдары болды.

Араб Испанияныњ экономикалыќ табыстарына оныњ мєдени µрлеуі ілесе ж‰рді.Кордовада ‰лкен кітапхана мен жоѓары мектеп болды. Араб Испаниясындаѓы жоѓары мектептер Европадаѓы алѓашќы жоѓары мектептердіњ бірі еді.Медицина, математика, география ѓылымдары едєуір дами т‰сті.

ХV ѓасырда Солт‰ст‰к Италияныњ басќа бір µнеркєсіптік орталыѓы –Миланда, ХІІІѓасырдыњ аяѓында орнатылѓан тирандыќ режим б±рынѓыдан да гµрі ныѓая т‰сті. XV ѓасырдыњ басында Миланда Висконтидіњ семьясынан шыќќан тирандар билік ж‰ргізді, ал содан соњ, 1450 жылдан бастап, ќаладаѓы µкіметті Сфорцсемьясынан шыќќан тирандар басып алды.

Флоренция мен Миланда, солт‰стік жєне Орта Италияныњ басќа мемлекет-ќалаларында тирандыќ режимдердіњ байда болуы жєне ныѓаюы, олардыњ кейбір ішкі орталыќтандырылуына себепкер бола т±рѓанымен де, олардаѓы орын тепкен саяси бытырањќылыќты б±зып жоя алады. Егер б±л мемлекет –ќалалар µздерініњ наѓыз г‰лденіп µркендеген кезењінде, ХІІ-ХІVѓ.ѓ. Италияныњ саяси бірлігін ќамтамасыз ете алмаѓан болса, онда олардыњ б±ѓан экономикалыќ ќ±лдыраудыњ басталѓан кезењінде жетуге тіпті де шамалары келмеді.

Єлі де болса бай, біраќ та µзара жауласып, жеке-жеке саяси бµлімдерге ыдырап, экономикалыќ тоќыраудыњ басталѓан кезењіне кірген Италия, осы мезгілдіњ ќарсањына бір шама к‰шті біршама к‰шті бір орталыќќа баѓынѓан, мемлекеттер ќ±рылѓан кµршілес Франция мен Испаниядан анаѓ±рлым єлсіздеу болып шыќты. М±ны 1494 жылы Францияныњ 50 мыњ єскерін бастаѓан VIII Карл Италияѓа басып кіріп, ќырѓын соѓыс ж‰ргізе отыра, Неаполитан корольдігініњ шекарасына дейін жеткендігі айќын кµрсетті. VIII Карлдыњ жорыѓы ±заќќа созылѓан “итальяндыќ соѓыстардыњ” тек бастамасы ѓана болып табылды.Б±лар Италияныњ єбден к‰йзелуіне, экономикалыќ ќ±лдырауыныњ одан єрі ‰дей т‰суіне,оныњ саяси бытырањќылыѓын т‰пкілікті баянды етуге єкеліп жеткізді.

XV ѓ. аяѓында Американыњ ашылуы жєне Индияѓа баратын жолдардыњ табылуы Италияныњ экономикасын талќандайтын екінші соќќы болып, оныњ саудадан басымдылыѓын жойды жєне аграрландыруды к‰шейтті.

Адамзаттыњ тарихында, Италияныњ ењ кемелденген аймаќтарында т±њѓыш рет ќалыптасќан алѓашќы капиталистік ќатынастар Италияда алѓашќы буржуазиялыќ мєденниеттіњ ,-ќайта µркендеу мєдениетініњ пайда болуына негіз болѓан жалпы экономикалыќ жєне єлеуметтік µрлеуге єкеліп жеткізді. Алайда б±л жања ќатынастардыњ єлсіздеу белгілері-±заќќа созылѓан шетелдік басќыншылыќтардыњ салдарынан, географиялыќ жањалыќтар тудырѓан экономикалыќ к‰йзелістердіњ нєтижесінде одан єрі терењдейт‰скен шаруашылыќ пен саяси бытырањќылыќтыњ жаѓдайларында,- тоќтаусыз дамып, жете µркендей алмады. Италия XVѓасырдыњ аяѓына таман µзініњ кері кетіп ќ±лдырауына таќада жєне оѓан келесі XVI ж‰з жылдыќтыњ аяѓына келіп жетті.

Арабтар Пиреней т‰бегін т‰гел жаулап алды; тек солт‰стік Астурия ѓана тєуелсіздігін саќтап ќалды. VIII ѓ. соњы-IX ѓ. басында, франктер жорыќтарыныњ нєтижесінде, Пиреней т‰бегініњ солт‰стік-шыѓысында астанасы Барселонада орналасќан Испан маркасы Наварра бµлініп шыќты. Испанияныњ солт‰стігіндегі христиан мемлекеттерінен – Астурия мен Наваррадан- арабтар басып алѓан испан территорияларын ќайта жаулап алу басталды.

№2 Лекция.

Алѓашќы скандинавиялыќ елдерде саяси бірігулер ќатынасында Данияда X ѓ.ѓ. екінші жартысында Харальд Синезубый (950-986 ж.ж. шамасында) король болып, µзі билеген т±ста славяндар мен прустармен соѓыста табысќа жетті. Конунг Харальд т±сында Норвегияныњ рулыќ ќауымдарын µзіне баѓындыруѓа христиандыќ дінін ќолѓа алумен байланыстырды. Норвегия XI ѓ.ѓ. м±нда король Олаф Харальдсон (1016-1028 ж.ж.) елден ќуып, 1030 жылы шаруалар мен аќс‰йектер кµтерілісінде ќаза табады. Арада уаќыт µте келе Олаф Харальдсонды шіркеу “єулие” деп жариялады. Норвегия, Дания мен Англияны біріктіре отырып, дат королі Кнут (1018-1035 ж.ж.) берік емес державаѓа айналдырды. Кнут µлген соњ, Норвегия мен Англия тєуелсіздігін ќалпына келтірді. Швецияда екі корольдік ќалыптасты; солт‰стікте Упсаладаѓы свейлер аймаѓы жєне оњт‰стігінде генттардыњ аймаѓы болды. XI ѓ.ѓ. мен XIIѓ.ѓ. швед королдігін Упсала корольдігініњ ќол астында болды. Швецарияда жекелеген жер бµліп алѓан аќс‰йектер µздері ел басќарып, ќол астындаѓылар бытырањќы болды.

XIIѓ.ѓ ќалыптасќан феодалдар тобына жоѓары дін иелері мен ру-аќс‰йектерініњ бір бµлігі жатты. Норвегия мен Данияда шаруалар кішігірім жер иеліктеріне ие бола алды. Шаруалардыњ жер меншігі ±заќ саќталѓан Швецарияда болды. Феодалдыќ ќатысастардыњ дамуында корольдік биліктер мањызды роль атќарды. Корольдер аса ірі жер иеліктерін жєне аќс‰йектерді ќуѓын-с‰ргінге ±шыратып µз жерлерін меншіктендірушілерге µз правасын ќойды.Скандинавия елдерінде лендер- ‰лестік жерлер м±ралыќ жолмен иемдену м‰мкіндігі болды. XIII ѓ.ѓ. Швеция мен Данияда µз жерлерінен бекіністер салѓан ірі феодалдар меншігі болмады, олар корольдіњ бекінісі жєне салыќты тек корольге баѓынышты, бекіністе к‰зетті жєне тєртіпті ќадаѓалау єскерлері де корольдікі болды.

2.XIIѓ.ѓ.аяѓы мен XIIIѓ.ѓ. бас кезінде Норвегияда корольге жєне оныњ ќолындаѓы мансапќор аќс‰йектерге ќарсы шыѓу маќсатында б±л елде азамат соѓысы басталды. 1174 жылы биркебейнелер (кедейлер) кµтерілісін Сверрир басќарды, олар Серрирдіњ жењісі арќылы µз жаѓдайларын жаќсартуды кµздеді. Билік басында отырѓан король Магнус Эрлингссон осы азамат соѓыста ќаза тапты. 1184-1202 ж.ж. Норвегия билігі Сверрир ќолына т‰сті. Ол шіркеудегі папаны елден ќуды, Сверрир ќарсыласы- баллерлар (ежелгі норвег bagall сµзінен шыќќан) арасында µзара келісіммен, шаруалар кµтерілісін басып, мемлекет пен шіркеу арасында татулыќќа ќол жеткізді.

3.XII ѓ.ѓ. Данияда ішкі баќталастыќ µршіді, Норвегияѓа ќараѓанда корольдік бірлікке тез арада ќол жетті. Король I Вальдемар (1157-1182 ж.ж.) µзіне ќарсы шыќќан шаруаларѓа тоќтатып отырды жєне шіркеумен одаќтасу арќылы µз билігін к‰шейтті. Ол µз билігін ныѓайтуда герман императоры I Фридрих Барбароссаѓа ант суын ішіп, бар к‰шін Батыс Еуропаныњ басќа мемлекеттерінен артта ќалмауѓа тырысты.

XII ѓ.ѓ. екінші жартысында Данияда єскери жасаќтардаѓы ќызмет шаруаларѓа ж‰ктелді, олар єрбір єскери ќызмет жасаѓан ‰шін аќы алып отырды. Осы кезде таќта король IV Эрикке ќарсы 1250жылы “Плуг кµк тиыны” деп аталатын жер салыќтыњ ауыр болуы салдарынан шаруалар кµтерілісі болады.

Данияныњ крест жорыќтары т±сында к‰шейді жєне король II Вальдемар (1202-1241 ж.ж.) т±сында Солт‰стік Германияны басып алады.II Вальдемарды 1227 жылы солт‰стік германдар арасындаѓы Дитмаршен бастаѓан шаруалар кµтерілісі талќандап жењді. Дания басып алѓан жерлерін ќайтарып алды.

4.XIV ѓ.ѓ.саяси к‰рес корольге ќарсы к‰шейген ірі феодалдардыњ арасындаѓы µзара ќырќыс болатын. 1282 жылы Данияда б±л к‰рес король Эрик Клиппинге “еркіндік хартиясына” ќол ќоюѓа мєжб‰р болды жєне ол бойынша жыл сайын мемлекеттіњ кењесін шаќырып т±руѓа, феодалдардыњ правосы мен еркіндігін саќтауѓа міндетті болды. Эриктіњ осы хартияны б±збаќ єрекеті оныњ µліміне єкеп соќты. 1320 жылы Данияда корольдік µкімет пен мемлекетті басќарып отырѓан феодал аќс‰йектері бірігіп, µзара шіркеуде тізе б‰ге отырып, оныњ келісімінсіз ешќандай соѓыс жариялауѓа жєне салыќ салуѓа корольдіњ правосы болмады.

1284 жылы Швецияда,Даниядаѓы сияќты б‰лікші феодалдар µзініњ корольдерін ќуып, оныњ орнына норвег королін Магнус Эрикссонды (1319-1363ж.ж.) отырѓызды.Магнус билеп т±рѓан кезде шіркеу мен ірі феодал аќс‰йектерініњ арасында финанс артыќшылыѓын шектеу маќсатында к‰шті оппозиция тудырды. Магнусты таќтан алып тастап, оныњ орнына неміс герцогы Альберхт Макленбургскийді король деп сайлайды. Б±л король таќќа отырѓан к‰ннен бастап µз кењестерімен келісе отырып елді басќарды жєне ол µзініњ неміс ыќпалын к‰шейтті. Скандинавиялыќ ‰ш мемлекеттегі µкімет XIV ѓасырда ірі феодалдар ќолында болды.Ірі феодалдардыњ ќазыналыќ байлыќтары кµбейіп, оларѓа тєуелді шаруалар саны тез арада µсті.

XIV ѓасырдыњ екінші жартысында жер иеліктерініњ салыѓы к‰шейді жєне шаруалар арасында “ќара µлім” тарады, обаныњ таралуы б‰кіл скандинавиялыќ елдерде экономикалыќ ќ±лдырауѓа єкеп соќты. Норвегияда ж±мысшы ќолдар жетіспеу салдарынан мал шаруашылыѓы мен егін шаруашылыѓы ‰лкен зиян шекті.

5.1367-1370 жыдары Данияда Ганзамен соѓыс басталып кетті. Шіркеу мен рыцарлар ќолдауымен Данияныњ королі IV Вальдемар Аттердаг (1340-1375 ж.ж.) µзініњ б±рынѓы айрылып ќалѓан жерлерін ќайтарып алуѓа жєне ењ бай провинция Сконені ќайтарып аламын деген оймен соѓысады. Біраќ дат королі б±л соѓыста 1370 жылы Ганзадан жењіледі жєне королдік таќќа отыруы ‰шін шарт бойынша Ганзаныњ келісімінсіз таќќа отыра алмайды.

Скандинавиялыќ елдер неміс княздыѓы мен Ганза тарапынан тµнген ќауіп, дат королі Вальдемар IV Аттердагтыњ ќызы, єрі норвег королініњ єйелі Маргарита дат таѓына µзініњ ±лы Олафты отырѓызып, оныњ Дания мен Норвегияны биледі. Олар µлгеннен кейін Маргарита екі мемлекеттіњ билеушісі болды. 1389 жылы Меклембурскийге феодалдардыњќолдауымен Швецияныњ билігін ќолына алды. 1399 жылы шілде айында швед ќаласында Кальмардаѓы ‰ш корольдік жиналысында Маргаританы немере жиені Эрик Померанский Данияныњ, Швецияныњ жєне Норвегияныњ королі деп жарияланды. ‡ш мемлекеттіњ µзара бірігуі, соѓыс бола ќалѓан жаѓдайда біріге отырып соѓысумен ќатар біріккен елдер µз зањдарын саќтады. Халќыныњ саны жаѓынан Швециямен Норвегияныњ халќына тењ Дания экономикасы бір саты жоѓары еді. 4412 жылы Маргарита ќаза болѓан соњ, ‰ш елдер арасында саяси бытырањќылыќтар єрекетінен ел тозып кетті.

№ 3 Лекция

Тақырыбы: Батыс Еуропадаѓы шіркеу жєне оныњ ±йымдары.

Жоспары:

1. Христиан догматикасы жєне б‰кілєлемдік соборлар.

2. Папа доктринасыныњ орнауы.

3. Инквизация.

1.Орта ѓасырлыќ феодалдыќ-шіркеулік кµзќарасты негізін IV ѓ.ѓ. жєне V ѓ.ѓ. арасында христиан дінініњ ірі идиологы- Гиппон епископы Августин салып берді. Никея мен Константинополь шіркеу соборларын 325-381 жылдары негізінен орныќќан христиан дінініњ догматтыќ ќаѓидаларына µз ілімін ќосты. Аврелий Августин (354-430 ж.ж.) басында п±тќа табынѓан, кейін христиан дінін ќабылдап, µмірініњ 35 жыл бойы Гиппонда (Солт‰стік Африкада) єпископ болды.Ол єрт‰рлі еретиктер аѓымына ќарсы мейрімсіз к‰рес ж‰ргізді, жекменшік правоны догматты т‰рде негіздеді, бай жєне кедей болу “ќ±дайдыњ ќолында” деп. жариялады. Август д‰ние ж‰зініњ тарихына христиандыќ дінніњ ±ѓымын жасап, шіркеуді ашты. ¤з міндетіне христиан дінніњ сенім-нанымдарын тарату, ересьтерді тамырымен жою, “Жан-шайтандардыњ патшалыѓын” ќ±ртамын деп., христиан еместерді жын-шайтанныњ ќ±рбаны болып жєне Август христиан дінін шіркеуге тєубе етуді мєжб‰рледі. Шіркеу дін басыларымен дінге сиынѓандарды насихатты догматтыќ т‰рде негіздеді.

529 жылы шамамен Бенедикт Нурсийский негіздеген Италиядаѓы Монтекассинодаѓы монастырь т±њѓыш рет монах ордені- бенедиктішілер ордені ќ±рылды. Монахтардыњ байлыѓы жєне шіркеуге ќызметкерлердіњ жер иеліктері болды. Олар тµменгі тап сверлерді ќанап отырды, єр мемлекетте олар жердіњ ‰штен- бір бµлігін иелік етіп отырды. Монахтар мен шіркеу ќызметкерлерініњ µздерініњ реформаларын жањѓыртып, IX-XVII ѓ.ѓ. аралыѓында бертін келе билік басындаѓы корольде осы шіркеудегі папаѓа тєуелді болды.

Шіркеу жылдан-жылѓа к‰шейді, оларды алѓашќы орта ѓасырда батыста да шыѓыста да “приход” священнигі басќарды. Кейін келе олар одаќтасуы арќасында Батыста-архиепископ, Шыѓыста-митрополит деп аталды. Шыѓыста V ѓ.ѓ. шіркеу бірлестіктері “патриарлыќ” пайда болды, батыста патриарлыќ тењ дєрежеде Рим епископы- папаны танылды.

2.Шіркеуді басќаруда епископтар сьездерінде белгілі бірнеше рповинциялыќ епископтар жиналып , “собор” немесе “єлемдік” деп аталатын барлыќ елдегі епископтар жиналатын соборлар болды. Византия император шаќыруымен IX ѓасырѓа дейін шіркеулік соборларда догматика, шіркеу ±йымдарыныњ мєселелері шешілді.

Ivѓ.ѓ. аяѓы мен V ѓ.ѓ. басында ењ алѓашќы Рим епископтары µздерін “папа” деп атап, µздері шіркеу басшысымын деп µз рпавалары болды.V ѓ.ѓ. жєне VI ѓ.ѓ. Римде т±њѓыш папа Петр болѓан деседі, Христос ањыз бойынша “Сен Петр( грекше-тас), мен сол тас ‰стінде µз шіркеуімді ќ±рамын деген екен. Папа ќол астындаѓы жерлер “Єулие Петрдіњ вотчинасы” ретінде, µз жерлерін сеньоры ретінде пайдаланды.VI ѓ.ѓ.Папа I Григорий (590-604 ж.ж.) т±њѓыш рет біз ќ±лдардыњ-ќ±лымыз, ешќандай єлемдік патриарх титулыныњ правосы жоќ деп жариялады. Еуропада шіркеу мен мемелекет алѓашќы Галлияда Меровингтер кезінде туды , Каролингтер т±сында дамыды. Алѓашќы феодал мемлекетте Италияда Пипин Короткий билік еткен т±ста Папа мемлекетін ќ±рды. ¦лы Карл т±сында халыќтыњ тµлейтін салыѓын шіркеулік арќылы ж‰зеге асырды. VIII ѓ.ѓ. мен IX ѓ.ѓ. аралыќта паплардыњ мемлекеттік ќ±рылуымен оныњ беделі Каролингтердіњ ќолдауымен к‰шейе т‰сті.

IX ѓ.ѓ. пап I Николай (858-867 ж.ж.) т±сында батыс жєне шыѓыс шіркеу арасында ќаќтыѓыстар болды. Осы соборларда да Болгарияда папа орнына таласып, папаныњ біреу емес бірнеше болуы жєне Константинополь патриархаты Фотидіњ айтуынша батыста бес саусаѓымен шоќыну болса, шыѓыста ‰ш саусаѓымен шоќыну араќатынасы, батыста шоќыну латын тілінде болса, шыѓыста славян тілінде болды. Батыс Еуропада Византияда некені б±зуѓа болмайды дегенді мойындаса, шыѓысында оны тіпті мойындамайды. Б±лар шіркеудегі ‰здіксіз ќаќтыѓыстар догманы, діни ѓ±рыптарды жою емес, шіркеудегі папа єр елде болсын деген байлыќты кµре алмаушылыќтан болатын. Папа

µз ќарамаѓындаѓылардыњ жанжалын тоќтату маќсатында µзіне ќарсы шыќќан шіркеу ќызметкерлеріне жалѓан докуметтер мен жалѓан хаттар арќылы істеріњді ж‰зеге асыруда деп канондыќ правалармен (шіркеу соты) жазалады. 966 жылы Польша,Чехия мен Моравия да христиан дінін ќабылдады. 960 жылы Киевкеде папа миссиясы келді.988 жылы Киев княздыѓы Владимир Святославич христиан дінін ќабылдады. 1054 жылы жазда шіркеу бµлінуі Константинополь папаныњ р±ќсатынсыз Византия патриархаты Михаил Керулларий µз саясатын асыруда шіркеу ќызметкерлерін шаќырып шіркеу соборларында папаныњ легаттарын µз ќарамаѓына шыѓуды насихаттады, сол себепті папа IX Лев оны ќарѓыс атсын деп елден азѓырды.

X-XI ѓ.ѓ. єрт‰рлі ірі феодалдар кµптеген жер байлыќтарына таласуы, папаныњ Италиядаѓы феодалдарды баѓындыруѓа к‰ші жетпеуінен, I Оттон т±сында Рим империясыныњ ыдырауы, франк империясыныњ ыдырауы салдарынан шіркеу іс ж‰зінде саяси дербестігін жойды.

XI ѓ.ѓ. аяѓы мен XII ѓ.ѓ. басында папаныњ ќ±лдырауынан соњ, шіркеуді ныѓайту маќсатында Клюни монастыры Француз Бургундія бастаѓан шіркеудіњ жања реформасын шыѓарды, оѓан Италия, Франция, Англия, Испания, Германия екі мыњѓа жуыќ монастырьлар ќатысып, олар некесіздік жµнінде жєне жергілікті халыќ шіркеу алдында ант беруін, шіркеу ќызметкерлері бір-бірі туралы сатур, шіркеу рухына толы кітапхана мен мектептерді ашылуы туралы ќатањ талапќа сай орындалуы керек деген бір баѓытты ±стады. Б±л Клюни ќозѓалысын ±йымдастырѓан папаVII Григорий (1073-1085 ж.ж.) бастап,оны 1059 жылы Латеран соборында (Рим де) германдыќ шіркеу лауазымдаѓылар папаныњ сайлауларында µздерініњ тєртіптерін ќойып, µзгертулер енгізе отырды, сол себепті герман императорларын папаныњ сайлауларына м‰лде ќатыстырмады.

XII ѓ.ѓ. аяѓы мен XIII ѓ.ѓ. басында католик шіркеуі мен папаныњ ыќпалы ныѓайды. Клюни реформасыныњ арќасында папа беделі артты, осы т±ста папаныњ жєне шіркеу монастырьлары мен епископтарыныњ µз жерлерін игеруі, папаѓа мемлекет басшысы корольде баѓынышты болды. Папасыз ел ешќандай саяси жаѓдайды µзгерте алмайды, Испания мен Германия жєне басќа да елдер арабтарѓа ќарсы жорыќтар осы шіркеудегі папаныњ ќолдауымен басќарылып отырды. Папа III Иннокентий т±сындаѓы Еуропа елдері. Папа VIII Бонифаций (1294-1303 ж.ж.) т±сындаѓы шіркеу беделі. Италия, Германия, Франциядаѓы шіркеудегі ерьестер ќозѓаласы мен к‰ресі.

3.Шіркеу µзініњ ересьтер к‰рестерінде, елді кезіп б‰лікшілер µз монахтары емес деп, ересьтерді іздеп тауып, оларды тергеу ‰шін система- инквизиция ќ±рды. (инквизиция-латынша тіркеу ±ѓымынан шыќќан) 1231-1231 жылдары инквизиция тікелей папаѓа басќарды. Б±л істі баќылай отырып, олардыњ µсек тасыѓандар мен олардыњ жалѓан уаѓыздауларын ќ±пия ж‰зінде ±стады. Инквизиторлармен тыњшылар жалдап, оларѓа сотталѓандардыњ жері мен м‰лкін кємпескелеу кезінде сол м‰ліктіњ бір бµлігін беріп отырды. Инквизиция ќ±рбандарын халыќ арасында отќа µртеп отырды. Инквизиторлар мен тыњшыларды Испания, Германия, Францияда халыќ арасында таяќќа жыѓып µлгендерде бар, біраќ шіркеудегілер оныњ орнына жањадан адамдар ќойып отырды.Инквизиция ќ±рбандары кµбінесе- ѓалымдар, философтар мен шіркеуге ќарсы шыќќандар болатын.

XIV ѓ.ѓ. аяѓы XV ѓ.ѓ. басында шіркеу ќ±лдырауда болды, феодалдыќ Еуропаныњ тарихыныњ дамуында орта ѓасырлыќ папаныњ єлсіреу ‰стінде болды.
№4 Лекция