Лекция 30 сағат Лабораториялық сабақ 15 сағат СӨЖ 45 сағат обсөЖ 45 сағат Барлық сағат саны 135 сағат

Фотосинтез және түсім

Алайда органикалық заттардың тыныс алуы, мүшелер мен ұл палардың табиғи жойылуына,сондай-ақ тамырдың топыраққа заттар бөліп шығаруына жұмсалуы фотосинтездің түсімін кемітеді.

Органикалық заттар энергия бөліп шығару арқылы ақырғы минералдық өнімдерге дейін ыдырай отырып, тыныс алу процесі барысында жұмсалады. Фотосинтездің әлсіз өтуі кезінде түзілген органикалық заттардың бәрі де тыныс алуға жұмсалуы мүмкін. Мұндай жағдай жапырақтың түсуі жеткіліксіз болған кезде ұшырасады. Тыныс алуға жұмсалатын заттардың мөлшері фотосинтез кезінде түзілетін заттардың мөлшеріне тең болатын мұндай жарық түсу күші компенсациялық нүкте деп аталады. Фотосинтез кезінде әдетте мүшелер мен ұлпалардың тыныс алуына қажетті шамадан артық мөлшерде заттар жиналады. Алайда, тыныс алуға жұмсалатын заттар шығыны айтарлықтай шамаға жетеді. Мәселен, қыша өсімдігі егіс тік жағдайында тыныс алуға бүкіл органикалық заттардың 27%-на дейінгі мөлшерін жұмсайды, бұл одан алынатын ақырғы түсімді кемітеді. Ағаш тектес өсімдіктер де органикалық заттарының осындай мөлшерін тыныс алуға жұмсайды.

Онтогенз барысында мүшелер мен ұлпалар біртіндеп қартаяды да,өсмідіктер ескі жапырақтарының біразын түсіреді, қабығынан, сабағынан, түйіндерінен айырылады. Өсімдіктердің мұндай табиғи шығындары да олардың фотосинтез нәтижесінде жинаған органикалық заттарының жалпы мөлшерін кемітеді, бұл оның ақырғы түсімінің мөлшеріне әсер етеді.

1.Биологиялық түсім – Т_биол. өсімдіктің жалпы құрғақ салмағын қамтиды.

2. Шаруашылық бағалы бөлігінің түсімі – Т_шар. биологиялық түсімнің белгілі бір бөлігін құрайды.

Лекция № 17

Тақырыбы: Өсімдіктердің минералдық қоректенуі.

(1 сағат)

1.Өсімдіктердің минералдық заттар мен қоректенуі.

2. Минералдық элементтердің өсімдіктегі мөлшері.

3.Өсімдіктердің азотпен қоректену ерекшеліктері.

1.Якушкина.Н.И. Физиология растений. М. 1993г

2.Полевой.В.В. Физиология растений.М. 1991г.

3.Кенесарина.Н.Ә.Өсімдіктер физиологиясы және биохимия негіздері. Алматы, 1988ж

4.Жатқанбаев.Ж.Өсімдіктер физиологиясы.Алматы. 1988 ж.

5.Қалекенұлы.Ж.Өсімдіктер физиологиясы.Алматы. Қазақ университеті.1996ж.

6.Сағатов.К.С.Өсімдіктер физиологиясы. Алматы, 1996 ж.

7.Сағатов.К.С.Өсімдіктер физиологиясы. Алматы, Ғылым баспасы, 2002 ж.

8.Уалиханов.Г, Есмағұлов.Қ. Өсімдіктер биотехнологиясының негіздері. Алматы .Респ. баспа кабинеті, 1999 ж.

9.Жатқанбаев.Ж.Ж. Өсімдіктер физиологиясы және биохимиясы негіздері. Алматы 2004 ж.

10.Медведев.С.С. Физиология растений. Изд –во СПБГУ, 2004 г

11.Якушкина. Н.И, Бахтенова.Е.Ю. Физиология растений. М.Владос, 2005 г.

12.Папорков.М.А, Клинковская.Н.И. Милованова.Е.С.Учебно –опытная работа на пришкольном участке. М.1980 г.

13.Физиология и биохимия сельскохозяйственных растений (под ред. Третьякова.Н.Н).М.

2000 г.

15.Кенжеев.Қ. Өсімдіктер физиоллогиясының практикумы. Алматы. 1989ж.

Оның тәжірибелерінің нәтижесі өсімдіктің сыртынан қабылдаған заттары денесінде күрделі өзгерістерге түсетіндігі туралы көзқарас туғызды ,

Содан бастап , өсімдіктің қоректенуіне ең маңызды орта – топырақ екендігі туралы деректер жинақталды.

Батыс Еуропада XVIII ғасырдың соңы XIX ғасырдың алғашқы кезеңдерінде қоректенудің тағы бір түрі “ гумустық (қара шіріктік ) теориясы ” кең орын алаы. Осы теорияны негізгі жақтаушылардың бірі неміс ғалымы А. Тэер топырақтың құнарлығы қарашірікке (гумусқа) байланысты , себебі ол су мен қатар өсімдік үшін негізгі қорек болып есептеледі деді .

Тэер және осы теорияның басқа жақтаушылары топырақтағы минералдық заттар органикалық қосылыстардың ыдырауы жеңілдетіп, олардың өсімдікке оңай сіңетін күйге ауыстырылатын қосалқы маңыз атқарады деген қорытынды жасады .

Сол кездердің өзінде ғана Буссенго, Шпенгель және Либих сияқты ғалымдар гумустық теорияға қарсы шықты .

Буссенго өзінің “азоттық теориясын ” дамытты. Ол өзінің жеке меншік шаруашылығында 1836 жылдан бастап ауыспалы егістік тәжірибелерін жүргізіп, егілген дақылдарджың түсімін есептеп, құрамындағы көміртегінің , азот және күлдің мөлшерін анықтады . Нәтижесінде түсім құрамындағы көміртегінің мөлшерін қарашіріктегі мөлшеріне байланыссыздығын және азоттың мөлшері ауыспалы егістікте бұршақ тұқымдастардың үлесі көп болған сайын көбейетіндігін байқады.

Неміс ғалымы Шпенгель өсімдіктер және ауадан сіңірген анорганикалық заттардан жылудың электрлік қуаты және ылғалдың көмегімен органикалық заттар құрастырылады деген маңызды қорытынды жасады .

Неміс химигі Ю. Либих гумустық теорияға қарсы шығып , 1840 ж. өзінің “химия в приложинии к земледелию и физиологии ” деген еңбегінде “өсімдіктердің минералдық қоректену ” теориясын ұсынды Бұл тиеория бойынша топырақтың құнарлығын негізінен минералдық заттар қалыптастырады . Оның ойынша қарашірік аналық тау жыныстарының ыдырауын жылдамлатып,СО₂ пайда болу үшін және топырқтың минералды қабатын қалыңдату үшін қажет. Ол бірінші болып топыраққа тыңайтқыш ретінде минералдық заттар қолдануды ұсынды . Өсімдіктердің қоректенуінде минералдық элементтердің маңызы дұрыс бағалаған мен Ю.Либих өсімдік азотты ауадан аммиак күйінде қабылдайды.

Сонымен қатар ол дақылдардан алынған түсім құрамындағы минералды заттарды жыл сайын топыраққа қайтару қажеттігін ұсынды.