Лекция №15 Гимнастика жаттығуларының жеке топтары

Дене тәрбиесінің жалпы мақсаттарына сәйкес, гимнастика амалдарын қолданудың негізгі үш бағыты айқындалды.

Гимнастикалық жаттығуларды адам денесінің жалпылама түрде даму процесінде

пайдалану (оның қозғаушы ерекшеліктерін көрсету диапозонын кеңейту дене

сапасының даму деңгейін көтеру).

Гимнастика амалдарын, еңбекте және күнделікті іс-тәжірибеге кажетті өмірлік маңызы

бар ептіліктерді қалыптастыру үшін қолдану.

Күрделі гимнастикалық жаттығуларды интенсивті дене тәрбиесі мен спорттық іс-

тәжірибе процесінде игеру.

Гимнастикалық жаттығулар гимнастикалық амалдар деп аталатын, әдеттегідей жаттығулардың мына топтарына бірігеді.

Спорттық жаттығулар

жалпылама дамытушы жаттыгулар

қолданбалы жаттығулар

еркін жаттығулар

көркем гимнастикалық жаттыгулар

акробатикалық жаттығулар

7. секірулер

снарядтарда орындалатын жаттығулар

Гимнастика амалдарын осылайша топтастыру, қандайда бір міндеттерді орындау үшін қажетті жаттығуларды таңдауды жетілдіру.

Гимнастиканың негізгі амалдарын қысқаша түрде сипаттайтын болсақ:

1. саптық жаттығулар-бұл сабақтарды жақсы үйымдастыру үшін жаттығу мезгілінде
шұғылданушыларды рационалды түрде орналастыру үшін пайдаланылатын қызметін
сипаттаудағы күрделі емес қозғаушы әрекеттер.

Бұл жерде өзіндік жеке маңызға не келісілген ырғақты әрекеттердің дағдыларын қалыптастыру кезінде, музыкалық сүйемелдеумен болатын жүгіру мен жүру кезінде қолданылатын жаттығулар.

2.. жалпылама дамытушы жаттығулар гимнастиканың барлық түрінде қолданылады. Бұл жалпылама түрдегі дене тәрбиесінің мақсаты бойынша орындалатын үйлестіруші күрделі емес қозғаушы әрекет жаттығулар. Олар бүлшық еттің әртүрлі топтарындағы дамуын, дене сапасын жақсарту, кәдімгі қозғаушы дағдыларын қалыптастыру. Затсыз және әртүрлі заттармен орындалатын ауырлық түсіретін заттар мен гимнастикалық және тренажерлық жабдықтарды қолдану арқылы орындалатын көптеген жаттығулар бар. Бүл жерде мынаны айта кеткен жөн жалпылама жаттығулар гимнастикалық снарядтарда орындала береді. Күрделі әрі әмбебап болып табылатын снарядтарда орындалатын жаттығулар гимнастика амалдарының өз алдына бір бөлігі болып табылады.

Қолданбалы жаттығулар. Қоршаған ортамен өзара әрекетінің қозғаушы ептіліктермен қалыптастырушы гимнастика амалдары. Гимнастикалық жаттығулардың оны ерекшелейтін өзіндік сипаты форма бойынша қимылдардың қатаң емес регламентациясын сақтау. Тепе-теңдікті сақтау, кедергілерден өту секілді қозғаушы міндетке қол жеткізу үшін жеке шешімге келуге рұқсат белу. Бұл жаттығулар арнайы жабдықтар арқанды, орындықтарды, қабырғада пайдалану арқылы орындалады. Осы сипаттағы көптеген жаттығуларды стандартты және стандартты емес снарядтарда орындауға болады. Бүл жаттығулар гимнастикалықойындар мен эстафеталарды өткізу кедергі жасақтарынан өту кезіндегі негізі болып табылады.

Еркін жаттығу. Спорттық гимнастикадағы гимнастикалық көп сайыстың түрінің бірі. Жалпылама дамытушы сипаттағы амал болып табылады. Оны пайдалану үйлестіруші қабілеттерді дамытуға, төзімділікті күшейтуге бағытталады.

Көркем гимнастикалық жаттығулар. әйелдер контингенті мен жүргізілетін сабақтарда колданылады. Олар міндеті бойынша еркін жаттығуларға жақын. Алайда олардың затсыз бұзылулар тепе-теңдіктер өзгерістер т.с.с. және заттай заттармен сақина, доп, лента тағы сондайлармен орындалатын өздеріне тән элементтер бар әртүрлі қимылдар оқу және спорттық композициясына бірігеді.

Акробаттық жаттығулар. Дене мүшелерін дамытатын батылдық пен тәуекелшілдікке тәрбиелеу өте ықпал жасаушы амал болып табылады.дененің алуан түрлі қимылдары мен жағдайлары соның ішінде бастан жоғары қарай айналып секіру, кеңістіктегі арнайы бағдарды жақсартады.

Секірулер. Жалпылама дамытушы тобына жататын қысқа жиіліктен секірістерге қарағанда оған аяқтың және қолдың екпінімен болатын ұшу кезеңі тән мұндай жаттығулар адамда жылдамдық, күштілік қасиеттерінің қимылдардың дәлдігін, ептілікті ерік қасиеттерін дамытады.

Снарядтарда орындалатын жаттығулар. Снарядтардың құрылысына сай болатын тірек жағдайының өзгешелігі мен ерекше дене қимылы тән. Спорттық гимнастикада

снарядтар ерлер және әйелдер көп сайысының түрлеріне қарай бөлінеді. Соңғы уақытта дәстүрлі гимнастикалық жаттығулар мен қатар жалпылама дамытушы сипаттағы жаттығуларды үй жағдайында орындауға мүмкіндік беретін әртүрлі тренажерлар мен құрылғылар пайда болды.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   

15. 
    Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
    

4. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
5. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
6. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Кіріспе бөлім 5-10 минуттан, негізгі бөлім 25-30 минуттан, қорытынды бөлім 3-5 минуттан түрады.

Кіріспе бөлімде сапқа тұру элементтері, гимнастикалық сап түзеу, жалпы дамытатын би жаттығулары, ойындар ойналады.

Негізгі бөлімде құрал-жабдықтармен және жабдықтарсыз жалпы дамытатын жаттығулар, би жаттығулары: жүріс, жүгіру, секіру, лақтыру, өрмелеу, асылу, акробатикалық жаттығулар, тепе-теңдік, үлкен қозғалыспен айналатын ойындар,сонымен бірге, сол кластың бағдарламасынан кез-келген материал енгізілуі мүмкін.

Қорытынды бөлімде организмді бірте-бірте тыныштық қалыпқа өткізу. Сапқа тұру, сабақты қорытындылау, \Үйге тапсырма беру, ұйымдасқан түрде залдан шығу жұмыстары жүргізіледі.

Мүғалім сабақтың барысында оқушылардың көңіл-күйі сергек болуын қадағалау керек және оларды жаттығуларды жаксы орындауға қалыптастырған мақұл.

Мүғалімнің сабаққа жақсы дайындығы оны жақсы өткізудің кепілі. Ол мүғалім бағдарлама материалымен толық таныс болуы тиіс. Методикалық әдебиеттерді қолдану, өз пәнін жетік меңгеру" басқа педагогтармен тәжірибе алмасып отыруы керек. Әрбір сабақтың жоспары болуы қажет. Сабақтағы денеге түсетін күш әр түрлі болады. Оқушыларға шамадан тыс артық күш түсіруге болмайды. Бүл олардың шаршауына, әлсіреуіне_ алып келеді, сондай-ақ жүктеме өте нашар, аз болмауы керек: Себебі ол кезде дене шынықтыру жаттығуларының әсері жеткіліксіз болады.

Біздің айналамызда дене тәрбиесінің орасан бай көздері бар. Оларды терең ойланып пайдалану керек. Бүған үлкендердің тәжірибесі мен мамандардың кеңесі көмектесе алады.

Дене тәрбиесі - жас адамның жалпы тәрбиенің бір бөлігі.

Мектеп жасындағы кезеңдер 3 топка бөлінеді:

1) төменгі 2) орта 3) жоғарғы.

Дене тәрбиесінің мақсаты: спорт жағынан жетілген, дене тәрбиесі саласында жоғарғы көрсеткіштер көрсете алатын адамды тәрбиелеу. Өз отанын қорғауда, еңбекте жоғарғы нәтиже, жететін түлғаны даярлау.

Мектептегі дене тәрбиесі пәнінің құжаттары

Мұғалім алдын ала оқушылардың білім деңгейі мен тәрбие жұмыстарын жоспарлау құжаттарымен мұқият танысады.

1. Әр сыныптың жылдық сағат кестесі мектептің жабдықталуына, жергілікті ауа райына, әр тоқсанда бағдарламаның өтетін бөліміне, спортты түрлеріне бөлінген сағат санына байланысты құрастырылады .

2. Сабақтың жылдық жоспары.

3. Күнтізбелік жоспар.

4. Сабақтың мазмұндама жоспары.

5. Сынақ алу құжаттары.

Жылдық жоспар графигін құру ережесі.
Пайдаланылған әдебиеттер.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   

16. 
    Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
    

4. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
5. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
6. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Жаттығуларды орында барысында кейбір жаттығушылар қателіктер жібереді. Мұғалім оларды айту, көрсету және есеп жүргізу арқылы тез арада түзеткені дұрыс, ол жаттығуды тоқтатпай-ақ ескертулер жасай беруіне болады. Жаттығушылардың басым көпшілігі қателіктер жіберетін болса онда жаттығуды тоқтатып, қажетті түзетулер енгізген жөн.

Тоқта командасы музыка сөзінің аяқталуына қарай (егер жаттығу музыка әуенімен орындалатын болса) беріледі.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   

Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971

Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983

Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978

Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988

Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.

1. 
   Жаттығу басталатын бастапқы тұру қалпы аталады. Бастапқы қалып терминология ережелеріне сәйкес бүкіл дене немесе қол, аяқ үшін толық көрсетіледі; нақты, қысқа, қарапайым тілмен беріледі.
   
2. 
   Жаттығуды орындау барысындағы дене, аяқ-қолдардың қимыл жолдары көрсетіледі (амплитудасы және бағыты бойынша)
   
3. 
   Қимылды орындау тәсілі түсіндіріледі, яғни кимылды қалай орындау керсктілігі
   
4. 
   Соңғы қалып , жаттығуды жүргізудің міндеттері мен шарттарына байланысты мұғалім ақпарат берудің әртүрлі тәсілдерін пайдалана алады
   

Жаттығуларды орында барысында кейбір жаттығушылар қателіктер жібереді. Мұғалім оларды айту, көрсету және есеп жүргізу арқылы тез арада түзеткені дұрыс, ол жаттығуды тоқтатпай-ақ ескертулер жасай беруіне болады. Жаттығушылардың басым көпшілігі қателіктер жіберетін болса онда жаттығуды тоқтатып, қажетті түзетулер енгізген жөн.

Тоқта командасы музыка сөзінің аяқталуына қарай (егер жаттығу музыка әуенімен орындалатын болса) беріледі.

1.Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969

2.Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985

Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971

Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983

Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978

Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988

Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.

Мұғалімдер мен жаттықтырушылардың көп жылдық тәжірибелік жүмытарының барысында гимнастика сабактарында жалпыдамытушы жаттығулар жүргізудік бірнеше тәсілдері пайда болды. Бүл тәсілдердің әрқайсының өз артықшылықтары мен кемшшікіері бар. Сондықтан қандай да бір тәсілді қолдану үшін мұғалім ол тәсілдерді қолдану жағжайларына байланысты көтеген факторларды есепке алуы керек.

Әрбір жаттығу белгілі бір қалыптан басталып сол қалыппен аяқталатын тәсіл бөлшектелген немесе әдеттегі тәсіл деп аталады. Жаттығу бір рет орындалған жағдайда цикл құрылады. Одан ары қарай кешеннің екінші және келесі жаттығуларының циклы жүреді. ЖДЖ бұл тәсілмен жүргізген кезек барлық циклдар арасында үзіліс болады. Бұл тәсіл жағдайларға байланысты негізгі болып саналады:

1. 
   ол жаттығушылардың жынысына, жасына және дайындық деңгейіне тәуелсіз барлығына бірдей қолайлы
   
2. 
   түсіндіру, оқыту мүмкіндігі бар (жаттығуды орындар алдында міндетті түрде нақты қоюға және жаттығу орындау барысында қажетті түзетулер енгізуге мүмкіндік береді)
   

1. 
   салынатын салмақты оңай ауыстырып тұруға болады
   

Ағымды тәсіл. Бұл тәсілдің ерекшелігі -кешендегі жекеклеген жаттығулар арасында

үзілістің мүлде немесе жартылай болмауы. Жаттығушылардың жаттығуды орындауға

деген қызығушылығын арттырудан баска бұл тәсіл жаттығудын дайындық бөлімінің

қысқа мерзімде орындалуын камтамасыз етеді.

Ағымдағы тәсілді орындауға арналған жаттығулар кешенін қүруға төмендегілер

үсынылады:

бұрыннан орындалып келе жатқан, формасы жағынан қарапайым жатығуларды пайдалану

бір жаттығудан екінші жаттығуға өтудің логикалығын қамтамасыз ету( бір жаттығудың соңғы қалпын екінші жаттығудың бастапқы қалпы ретінде пайдалану немесе калыпты тез әрі ыңғайлы ауыстыруға жағдай жасау)

есеп жүргізудің бір типтес көлемін сақтау

Жұмыс тәжірибесінде ағымды тәсілмен жаттығулар кешенін жүргізудің мынадай түрлері бар:

1. 
   алдыңғы жаттығуды жүргізу барысында келесі орындалатын жаттығудың алдын ала түсіндіру
   

1. 
   жаттығуды оның орындалу барысында түсіндіру
   
2. 
   түсіндірусіз
   

1. 
   жаттығудың атын (еңкею, бүрылу, сермеу және т.б.)
   
2. 
   қимыл бағытын (алға, бір жанына және т.б.)
   
3. 
   қимыл басталатын жақты немесе аяқ-қолды.
   

Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969

Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985

Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971

Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983

Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978

Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988

Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.

ЖДЖ кешенін жүргізудің әр түрлі әдістерін қолдану жаттығушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады және дене шынықтыру сабағының алға қойылған міндеттерін толығырақ шешуге көмектеседі.

Дегенмен қандай да бір әдісті негізсіз қолдану қалаулы нәтиже бермеуі мүмкін. Сондықтан ЖДЖ жүргізу әдістерін кезектестіріп отырудың белгілі бір ретін сақтаған жөн.

Негізгі талап қимыл техникасын меңгеруге , белгілі бір қалыптарды, дене және оның қандай да бір бөліктерінің тұрысын есте сақтауға қойылатын гимнастикамен айналысудың алғашқы кезеңінде , оқыту сабақтарында тек қана бөлшектелген тәсілді қолданған дүрыс. Дағдылар қалыптасқаннан кейін кешенді (қажет болған жағдайларда), ойын, сериялық, өтпелі және ағымды тәсілдерді оларды біртіндеп қиындата отырып қолдануға болады. Айталық , ағымды тәсілді қолданудың алғашқы кезеңінде кешенді толығымен емес, оның қандай да бірбөлігін ондағы жаттығулар санын кешеннің толық деңгейіне жеткенше біртіндеп көбейте отырып орындаған дүрыс. Оган бұрыннан таныс, орындалуы қарапайым жаттығуларды қимыл жүгінің үлғаю деңгейіне және дағдының қальштасуына қарай қиындата отырып қосу керек.

Кешен құрудың мысалы ретінде бұл еңбекте жалпыдамытушы жаттығулардың үш кешені беріліп отыр. Негзгі тәсілдер ретінде , әдетте, бөлшектелген (әдеттегі), өтпелі және ағымды тәсілдер есептеледі.

1. кешен ( серіктестікпен орындалатын ЖДЖ) әдеттегі тәсілмен орындалады,

2 кешен - өтпелі және 3 кешен ( ырғақтық гимнастика) -ағымды. Жаттығулар

гимнастика бөлімінің орташа даярлыктағы ( 2-3 курстар ) студенттеріне арналып

жинақталған.

Кешендер мазмүнының сипаты және құрылымы жағынан айырмашылығы аз, сондықтан

қанда да бір кешенді белгілі бір тәсілмен орындау үшін берілетін нұсқалар шартты

болып табылады.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   

4. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
5. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
6. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

1. Барлық педагогикалық мәселелердің ішінде тек дене тәрбиесі ғана қимыл әрекет пәні болып есептеледі.

2. Дене жаттығуы организмнің морфофункциональды жағдайына ғана ықпал жасап қоймайды, жаттығушының жеке басына да ыкпалы зор.

3. Дене жаттығуы - адам ойының және бет әлпетінің қозғалыс жүйесі.

4. Дене жаттығуы - бүл дене тәрбиесі аясында қоғамдық тарихи тәжирбені, оның ғылым және тәжирбелік жетістіктерге жету тәсілі.

5. Алам қозғалысында табиғи мұқтаждықты қанағаттандыратын да дене жаттығуы.

Дене жаттығуларын анықтау шарттары

Қайталанған дене жаттығулары тиімді болуы да мүмкін, ал керісінше. әр түрлі дене жаттығуларынан бірдей нәтиже байланыстылығының шығуы мүмкін. Бүл дене жаттығуларының өзара үздіксіз дәлелі болып табылады.

Демек шарттарды білу дене жаттығуларының тиімдлігін анықтау, педагогикалық процестерді бағыт - бағдарды көтеруге мүмкіндік береді. Шарттардың көп түрлілігі,классификацияланып, мына төмендегіше болуы да мүмкін.

І.Мүғалім окушының жеке мінез ерекшеліктері аса маңызды етеді.

Оқыту процесі екі жақты процес — мүғалім оқытады, оқушы оқиды, сондықтан кімнің қалай оқытанында, дененің дамуы оқыту мен үйренудің сапасына байланысты.

2.Дене тәрбиесі заңдылығына қарай адам санасының шамасы ғылыми шарттармен бейнеленеді. Неғүрлым дене жаттығуларының педагогикалық, психологиялық, физиологиялык еркшеліктері көбірек анықталса, соғүрлым ₍ педагогикалық мэселелерді шешу тиімді болмақ.

З.Әдістемелік шарттар дене жаттығуларын орындауда кеңейтілген талаптар тобын біріктіреді.

Дене жаттығуларын үйренуде және оны басқа да педагогикалық мэселелерді шешуге қолдана отырып, тиімді мүмкіндіктерді, яғни шешімін табатын мақсатты білу және үлкен жетістікке жету, екіншіден , оның қүрылымы, үшіншіден, қайталау тәсілдерін игеру шешуші ол атқарады.

Бүл дене жаттығуын жасауда, құралдарды таңдауда және педагогикалық мәселелерді шешудегі дене тәрбие әдістерін анықтайды.

Дене жаттығуларының тиімділігі тек аса кеп жүктемелерден кейін байқалады. Дене жаттығуларының нәтижесі оны орындау тәсілдеріне де байланысты.Оны орындауда кәсіпқойлықты , функциональды өзгерістерді, белгілі бір уакытты сақтауды талап етеді.

.4. Дене тәрбиесінің жүйесі сауықтыру бағытындағы негізгі принциптері гигиеналық шарттар болып табылады. Олардың мақсаты - адам өмірін керекті дене жаттығулар вариантарын жасау. Ал екінші жағынан сол жаттығулардың тиімділігін , гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық тәртіпке аса көңіл бөлуі керек.

Қанша жерден педагогикалық процесс жаксы ұйымдастырылғанымен режим бүзылған жағдайда жетістікке жету жағы шамалы ғана болмақ, демек дене жаттығуларының тиімділігі, пайдасы болмайды деген сөз.

Гигиеналық шарттар екі салаға бөлінеді:

1) Дене тәрбиесі процесінен белек адам өміріндегі қоғамдық еңбек гигиенасы, демалу , тамақтану нормалары жаттығуларының толық дерлік орындалуын қамтамасыз етеді.

2) Дене тәрбие процесінде гигиеналық нормалардың сақталуы, арнайы тамақтану, ауаның тазалығы тынығу орындары болуы шарт.

5. Метеорологиялық шарттар - дене жаттығуынан көп әсерлі жетістіктерге жету шарттары, іс-қимыл заңдылықтары тобын құрайды.

Адам әр кезде қоршаған ортамен тығыз байланыста. Ауа райының бұзылуы, күннің өтуі, атмосфералық қысымдар бәрі-бәрі адам организіміне әсер етпей қоймайды, сондайда дене жаттығуы тиімді.

Бүның бәрі дене жаттыгуы техникасында баяндалады. Дене тәрбие процесінде табиғи күшті пайдалану екі бағытта жүргізіледі.

1) Табиғи күштың дене жаттығуы үшін әрекеті аса пайдалы. Олар адам организміндегі қозғалысқа ықпал жасап тиімділігін арттырады және толықтырады.

2) Табиғи күш күн көзінде, суда сауықтыру. шынықтыру құралы іспеттес. Табиғи күшті пайдаланудың басты талаптарының бірі дене жаттығуымен қабат жүйелі және кешенді түрде қолдану.

6. Ықпал жасау шарттарының бірі - дене жаттығуларының соңғы нәтижесін анықтау. Сондай-ақ дене тәрбиесінің негізгі құралдарын ғана емес, қосымша - гигеналық, метеорологиялық өлшемдерді де қарастырады. Әрбір құралдың өзіндік мүмкіндіктері мен адам организмін шынықтырудағы ролді анықтайды .

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

1. Барлық педагогикалық мәселелердің ішінде тек дене тәрбиесі ғана қимыл әрекет пәні болып есептеледі.

2. Дене жаттығуы организмнің морфофункциональды жағдайына ғана ықпал жасап қоймайды, жаттығушының жеке басына да ыкпалы зор.

3. Дене жаттығуы - адам ойының және бет әлпетінің қозғалыс жүйесі.

4. Дене жаттығуы - бүл дене тәрбиесі аясында қоғамдық тарихи тәжирбені, оның ғылым және тәжирбелік жетістіктерге жету тәсілі.

5. Алам қозғалысында табиғи мұқтаждықты қанағаттандыратын да дене жаттығуы.

Қайталанған дене жаттығулары тиімді болуы да мүмкін, ал керісінше. әр түрлі дене жаттығуларынан бірдей нәтиже байланыстылығының шығуы мүмкін. Бүл дене жаттығуларының өзара үздіксіз дәлелі болып табылады.

Демек шарттарды білу дене жаттығуларының тиімдлігін анықтау, педагогикалық процестерді бағыт - бағдарды көтеруге мүмкіндік береді. Шарттардың көп түрлілігі, классификацияланып, мына төмендегіше болуы да мүмкін.

І.Мұғалім окушының жеке мінез ерекшеліктері аса маңызды етеді.

Оқыту процесі екі жақты процес — мүғалім оқытады, оқушы оқиды, сондықтан кімнің қалай оқытанында, дененің дамуы оқыту мен үйренудің сапасына байланысты.

2.Дене тәрбиесі заңдылығына қарай адам санасының шамасы ғылыми шарттармен бейнеленеді. Неғүрлым дене жаттығуларының педагогикалық, психологиялық, физиологиялык еркшеліктері көбірек анықталса, соғүрлым ₍ педагогикалық мэселелерді шешу тиімді болмақ.

З.Әдістемелік шарттар дене жаттығуларын орындауда кеңейтілген талаптар тобын біріктіреді.

Дене жаттығуларын үйренуде және оны басқа да педагогикалық мәселелерді шешуге қолдана отырып, тиімді мүмкіндіктерді, яғни шешімін табатын мақсатты білу және үлкен жетістікке жету, екіншіден , оның қүрылымы, үшіншіден, қайталау тәсілдерін игеру шешуші ол атқарады.

Бүл дене жаттығуын жасауда, құралдарды таңдауда және педагогикалық мәселелерді шешудегі дене тәрбие әдістерін анықтайды.

Дене жаттығуларының тиімділігі тек аса кеп жүктемелерден кейін байқалады. Дене жаттығуларының нәтижесі оны орындау тәсілдеріне де байланысты.Оны орындауда кәсіпқойлықты , функциональды өзгерістерді, белгілі бір уакытты сақтауды талап етеді.

.4. Дене тәрбиесінің жүйесі сауықтыру бағытындағы негізгі принциптері гигиеналық шарттар болып табылады. Олардың мақсаты - адам өмірін керекті дене жаттығулар вариантарын жасау. Ал екінші жағынан сол жаттығулардың тиімділігін , гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық нормаларын қадағалау. Дене тәрбиесінің толық мәнді шешімін табуы үшін гигиеналық тәртіпке аса көңіл бөлуі керек.

Қанша жерден педагогикалық процесс жаксы ұйымдастырылғанымен режим бүзылған жағдайда жетістікке жету жағы шамалы ғана болмақ, демек дене жаттығуларының тиімділігі, пайдасы болмайды деген сөз.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Спорттық жаттығулардың түрі мен ерекшеліктері өзінің кейбір шарттылығымен сипатталады. Оның жинақтылығы белгілі бір тұрақты біріккен бөлімдердің бір-біріне қарасты заңды және жалпы ұқсастығы сияқты белгілі бір құрылым негізінде іске асырылады. Спорттық жаттығу құрылымы обьекивті заңдылықтармен анықталады (үздіксіздігі, жалпы және арнаулы дайындық бірлігі,циклдігі т.б.) және оның нақты түрдегі құрылуына спорттық жұмыстағы негізгі жағдайлар әсер етеді. Спорттық жаттығу уақыт есебімен қалыптасқан.

Спорттық жаттықтыру элементтерін белгілі бір тәртіпте жинақтайтын қортындылайтын бөлім жекеленген тапсырмалардың құрылымы болып саналады. Жаттығу тапсырмалары сабақтан тыс спортпен айналысу сияқты, кез келген үтымды үйымдастырыліан дене тәрбиесі жаттығулары құрылымына арналған жалпы қасиетке ие бола алады. Жекелеген жаттығу тапсырмалары мынадай үш түрге бөлінеді: дайындық бөлімі,(спортта денені қыздыру), негізгі және қортынды бөлім Бұрын айтылған бүл бөлімдердің бір біріне байланыстылығы мен өткізілуі жалпы ереже болып саналады.

Спорттық жаттықтыру тапсырмаларды құрылымының ерекшеліктері, ең алдымен тапсырмаға тандалып алынған және соған байланысты жағдайларға сай келеді. Негізінде спортта бөлігі жекеленген тапсырмаларға көп міндет қойған дұрыс емес. Бұл есепте тапсырманың көп болуы спортты жетілдіруде және жекелеген жаттығуларда күш жинақтауға міндет жүктейді де тапсымалар жиынтығын толығымен қаму сабақты көбірек өткізу жолымен жүзеге асырылады.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

" Дене жаттығуы " үғымы адамның қимыл- әрекеті және қозғалысымен тікелей байланысты .

Қозғалыс - организмнің моторлы қызметі секілді, денеде және оның бөлігіндегі өзгеріс. Дене тәрбиесі үшін ерікті қозғалыстың маңызы зор.

Әрбірерікті қозғалыстың үш белгісі бар.

1) Ол әрқашанда сана - сезім қызметі болып табылады;

2).Қозғалыс-адам әмірінің ерікті серігі.

Қозғалысты үйрену оқушы еркінің төселу деңгейін жоғарылатады.

Ерікті қимыл сананың әрекеті болып табылады . Жеке қозғалыстар қимылдың әлементтері болып табылады. Қозғалыстардың өзара байланыстары арқылы қимыл - әрекет іске асады. Мысалы, аяқтың, қолдың, дене қозғалысы қимылын секіру түрінде оқушы еркін аткара алады. Бір ғана қозғалыспен әр түрлі қимыл әрекетпен әр түрлі қозғалысты іске асыруға болады. Яғни бұл былай түсіндіріледі бір ғана қимылдан әр түрлі қозғалыс тууы мүмкін және қайталанған қозғалыстар әр түрлі жылдамдықта іске асады.

Алға қойған мақсатты шешу қозғалыс жүйелерінің сапасы мен сәйкестігі қорытындысымен анықталады.

Қимылды іс-әрекеттің нақты тәсілі ретінде жүзеге асыруға болады. Мысалы: Оқушылардың оқу іс-әрекеті дене шынықтыру сабағында қозғалыс , жүйесін меңгеруден тұрады . Сондай-ақ бұл мәселеге мемлекеттік бағдарламаларда қаралған. Әрбір қозғалыстың өзіндік әлеуметтік бейнесі бар. Сондай-ақ оқушы қозғалысты қоғамдық тәжірибе мен білімге сүйене отырып жаттығады. Сонымен қатар, қозғалыс кейбір педагогикалық мәселелерді шешуге бағытталған. Мысалы: 6 -сынып оқушысы қысқа қашықтықта жүгіруді, ұзындыққа және биіктікке секіруді, доп лақтыруды үйренгеннен кейін өзін жеңіл атлетика бөлімі бойынша «Еңбек және қорғанысқа дайындық» кешенінің талаптарын орындауға дайындайды.

Қозғалыстың көпшілігі оқушы жаттығуының негізінде қалыптасады.

Қозғаушы қимыл әрекет дене жаттығуы деп аталады, ол адамның шынығуы үшін таңдалынған. Әрбір қимыл әрекет дене жаттығуы деп атала бермейді, ол тек дене тәрбиесі мақсатында жасалған міндеттерді шешеуге бағытталған.

"Дене" сөзі істелінген жүмыстың бейнесі , адам денесінің сыртқы бейнесінде және оның бөлігінде көрінеді. Дене жаттығулары , дәлірек айтқанда, ерікті акт, сана қызметі больш табылады .

Ал жаттығу - адамның физикалық жэне психикалык қасиетін арттыруға бағытталған іс-әрекет. Сонымен, дене жаттыгуы . біріншіден, нақты қимыл - әрекет, ал екіншіден, бірнеше рет қайталау процесі.

І.Дене жаттығуымен педагогикалық мақсат жүзеге асады, еңбек қимылымен өндірістік мақсат жүзеге асады.

2.Дене жаттығулары дене тәрбие заңдылықтарына сәйкес орындалады. Еңбек қимылы-әрекеті - өндіріс заңдылыктарына сәйкес орындалады.Еңбек қимылы мен дене жаттығуларының сыртқы үқсастықтарына қарап, бір-бірімен ауыстыруға болмайды.

Барлық козғалыс, қимыл әрекет дене жаттығуы заңдылықтарына бағынады, сондай-ақ оқушы организміне тиімді әсер етеді, ал екінші жағынан, жоғары көрсеткішке жетуге мүмкіндік береді.

З.Тек дене жаттығу жүйесі ғана адамның барлық органының дамуына мүмкіндік береді.

Еңбек қимылы адамның жан-жақты жетілуіне әсер ету мүмкіндігі жоқ. Сондықтанда мектепте еңбекті үйрену сабағын дене тәрбиесі сабағымен алмастыруға болмайды.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Гимнастикалық жаттығулар гимнастикалық амалдар деп аталатын, әдеттегідей жаттығулардың мына топтарына бірігеді.

Спорттық жаттығулар

жалпылама дамытушы жаттыгулар

қолданбалы жаттығулар

еркін жаттығулар

көркем гимнастикалық жаттыгулар

акробатикалық жаттығулар

7. секірулер

снарядтарда орындалатын жаттығулар

Гимнастика амалдарын осылайша топтастыру, қандайда бір міндеттерді орындау үшін қажетті жаттығуларды таңдауды жетілдіру.

Гимнастиканың негізгі амалдарын қысқаша түрде сипаттайтын болсақ:

1. саптық жаттығулар-бұл сабақтарды жақсы үйымдастыру үшін жаттығу мезгілінде
шұғылданушыларды рационалды түрде орналастыру үшін пайдаланылатын қызметін
сипаттаудағы күрделі емес қозғаушы әрекеттер.

Бұл жерде өзіндік жеке маңызға не келісілген ырғақты әрекеттердің дағдыларын қалыптастыру кезінде, музыкалық сүйемелдеумен болатын жүгіру мен жүру кезінде қолданылатын жаттығулар.

7. 
   Қолданбалы жаттығулар. Қоршаған ортамен өзара әрекетінің қозғаушы ептіліктермен қалыптастырушы гимнастика амалдары. Гимнастикалық жаттығулардың оны ерекшелейтін өзіндік сипаты форма бойынша қимылдардың қатаң емес регламентациясын сақтау. Тепе-теңдікті сақтау, кедергілерден өту секілді қозғаушы міндетке қол жеткізу үшін жеке шешімге келуге рұқсат белу. Бұл жаттығулар арнайы жабдықтар арқанды, орындықтарды, қабырғада пайдалану арқылы орындалады. Осы сипаттағы көптеген жаттығуларды стандартты және стандартты емес снарядтарда орындауға болады. Бүл жаттығулар гимнастикалықойындар мен эстафеталарды өткізу кедергі жасақтарынан өту кезіндегі негізі болып табылады.
   
8. 
   Еркін жаттығу. Спорттық гимнастикадағы гимнастикалық көп сайыстың түрінің бірі. Жалпылама дамытушы сипаттағы амал болып табылады. Оны пайдалану үйлестіруші қабілеттерді дамытуға, төзімділікті күшейтуге бағытталады.
   
9. 
   Көркем гимнастикалық жаттығулар. әйелдер контингенті мен жүргізілетін сабақтарда колданылады. Олар міндеті бойынша еркін жаттығуларға жақын. Алайда олардың затсыз бұзылулар тепе-теңдіктер өзгерістер т.с.с. және заттай заттармен сақина, доп, лента тағы сондайлармен орындалатын өздеріне тән элементтер бар әртүрлі қимылдар оқу және спорттық композициясына бірігеді.
   
10. 
    Акробаттық жаттығулар. Дене мүшелерін дамытатын батылдық пен тәуекелшілдікке тәрбиелеу өте ықпал жасаушы амал болып табылады.дененің алуан түрлі қимылдары мен жағдайлары соның ішінде бастан жоғары қарай айналып секіру, кеңістіктегі арнайы бағдарды жақсартады.
    
11. 
    Секірулер. Жалпылама дамытушы тобына жататын қысқа жиіліктен секірістерге қарағанда оған аяқтың және қолдың екпінімен болатын ұшу кезеңі тән мұндай жаттығулар адамда жылдамдық, күштілік қасиеттерінің қимылдардың дәлдігін, ептілікті ерік қасиеттерін дамытады.
    
12. 
    Снарядтарда орындалатын жаттығулар. Снарядтардың құрылысына сай болатын тірек жағдайының өзгешелігі мен ерекше дене қимылы тән. Спорттық гимнастикада
    

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,:
   

Негізінен денеге ауырлық түсіру қалжырау арқылы қайта қалпына келіп, дененің жүмыс істеу қабілетін одан әрі дамытады, Егер бір жаттығуды денеге әсер етуші күш деп қарастырсақ, онда ауырлық көлемі оның әсер ету үзақтығымсн созылмалы орындалған жаттығулар көлеміне, ал ауырлық түсіру қарқыны сол кездегі әсер беруші күш көлемінің берілген сәтіне байланысты болады. Денеге ауырлық күші неғүрлым көп түссе , оның қарқыны соғұрлым аз болады. Керісінше, ауырлық бірыңғай денгейде орындалса, үлкен көрсеткіштерге жетуге болады.

Дене тәрбиесіндегі демалыс баяу және белсенді болып екіге бөлінеді. Көп жағдайларда бұл екі демалыс қатар орындалады Атап айтқанда, ауыртпалық түсіру кезінде бірінші белсенді демалыс беріліп, артынша баяу демалыс орындалады. Бүл демалулар арасындағы үзілістердің ұзақтығына байланысты аралақ үзілістің үш түрі қолданылады.

Біркелкі үзіліс -белгіленген уақыт ішінде келесі күш жүмсағанға дейінгі денедегі күштің толық қалпына келуін және қосымша жүмсамай келесі жаттығуды орындау аралығы.

Қатаң үзіліс - келесі ауырлықты қабылдау кезінде объективті және субъективті күштерді шиеленістіреді.

Төтенше үзіліс - келесі ауырлыктың әсерінен дене жүмысының қозғалыс қызметі көтеріліп, қозғалыс әдетіне бейімделу заңдылығы болады да, ауырлық түсіруден соң дененің қайтадан қалпына келуіне мүмкіндік туады.

Білім беру әдістері

Дене тәрбиесі барысындағы білім беру әдістері

1. 
   Көрнекілік әдістері
   

Плакат кинограмма және басқа көрнекілік -құралдарды көрсету

Көрнөкілікті қолданудың басқа түрлері (мыс: басқару)

2. 
   Сөздік әдістер
   

Сөйлесу

3. 
   Тәжірибелік әдістер
   

Жарыстық әдіс

Оқушылардың қозғалыс қимылдарын пайдаланудың басқа түрлері (мыс: салыстыру)

Бұл аралық үзілістерді қолдану біркелкі емес . Өйткені әр түрлі тәсілдерді пайдалануда аралық үзілістер ауырлық түсіру санына байланысты болады. Мысалы, 1000 метрлік қашықтықты 5 минуттык аралық үзіліспен жүгіргенде дененің толық жұмыс істеу қабілетін келесі қайталауға дейін сақтауға болады. Ал жаттығуды бірнеше рет қайталаса , толық жүмыс істеу мүмкіншілігі сакталып қалпына келу жағдайы төмендейді. Осының салдарынан дененің бастапқы қалпына келуін толық қамтамасыз ете алмайтын дәрежеге жетеді де, демалуға берілген аралық үзіліске байланысты бүкіл сабақтың тиімділігін өзгертеді.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Бала дамуы үшін санитарлық тазалық құрылымының да зор мәнге ие. Тәртіп пен тазалықты ұстану, бөлменің ауасын. жарығын, жылылығын реттеу, дүрыс киіну - дене тәрбиесіндегі ең басты нэрсе.

Бала ағзасын шыңдауда табиғат әсерлері де кеңінен қолданылады, олар: ауа, су және күн. Әр баланың жеке бас ерекшелігіне байланысты шыңдайтын процедураларды жүйелі қабылдау жүйке жүйесін нығайтады, бейімділікті арттырады, аурудың алдын алуға көмектеседі.

Дене жаттығулары барлық жастағыларға ортақ. Нәрестелік жастағы балаларды шынықтыру кешеніне бәсең (аяқты бүгу, жазу. қолды кеудеге қысу, оны қапталдарға жазу), белсенді (отырып тұру, түлғаны ию т.б.) және рефлекторлы (табан саусақтарын жазу, бүгу т.б.) жаттығулар жатады.

Екі жастан жеті жасқа дейін әр түрлі жаттығулар пайданылады: 1) гимнастикалық:: жүру мен жүгірудің түрлері, тереңдікке, үзындыққа, биіктікке және қапталдан жүгіріп келіп секіру, би қимылдары; 2) сюжетсіз қозғалыс ойындары (жалаушаға дейін жүгіру) және сюжетті ("Аққулар мен қаздар"), спорт ойындарыныц элементтері (бадминтон, стол теннисі); 3) спорт жаттығулары: велосипедпен жүру, шаңғымен сырғанау, т.б.; 4) қарапайым туризм: жаяу қыдыру.

Сабақты ұйымдастыру

Нәрестелік жастағы бірінші топтағы балаларға жеке ерекшеліктері арқылы сабақ 12-15 жаттығу мен уқалау (сылау,, ысқылау, т.б.) түрлері арқылы өтеді. Бұндай сабақтың ұзақтығы 8-10 мин. Нәрестелік жастағы екінші топтың сабағы екі топқа бөлініп өтіледі: бір жастан бір жарым жасқа дейінгілерге 6 бала қатысады, ал бір жарым жастан екі жасқа дейінгіде 6-10 бала қатысады. Сабақ үзақтығы 10-15 мин. Әр топқа даму қалпы бірдей балалар жинақталады. Жалпы дамытатын, сабақта бір мезгілде бірнеше бала ойнайтын таяқшалар, шеңберлер қолданады жэпс қимылдың барлық түрі ретімен орындалады. Сабақ тыныс алу мүмкіндігін де қарастырады.

Мектепке дейінгі балалар үшін сабақ түрі әр түрлі (екі жастан жеті жасқа дейін).

Дене тәрбиесі сабақтары - оқу-тәрбие жұмыстарының. ең негізгі түрі болып есептеледі. Сабақтың мақсаты - жаңа қимылды үйрену, бұрынғы өткендерді бекіту, дене сапасын тәрбиелеу. Ол төменгі және орта топтарда 20-25 минуттан аптасында 3 рет, мектепке дейінгі топтарда 30-35 минуттан өтіледі. Сабақ үш бөлімнен түрады: кіріспе, негізгі, қорытынды. Кіріспе бөлімінді жүру, жүгіру, би жаттығулары жасалынады. Негізгі бөлім негізгі қимылдар мен қозғалыс ойындары сияқты жалпы дамытушы ойындар ойналады. Қорытынды бөлімде бәсең қимылды ойындар немесе қарапайым жүру орындалады.

Таңғы жаттығу - балабақшадағы ең маңызды сауықтыру шараларының бірі. Ол ағзаның белсенділігі мен жүмысқа қабілетін арттыруға арналған. Төменгі топтарда оның үзақтығы 5-10 мин., Дайындық тобында 12 - 15 мин. Ол үш бөлімнен тұрады: кіріспе (жүру түрлері),, негізгі (негізгі бұлшық ет бөлімдерін дамыту жаттығулары),, қорытынды (қарапайым жүру).

Дене тәрбиесінің мезеті - тіл дамыту, математикалык, сабақтарында зейінді аудару үшін қажетті ақыл-ой жүмысын арттыруға қолданады. Ол шаршаудан сақтайды, 2-3 жаттығумен 2-3 минут созылады.

Қорғаныс ойындары күнделікті серуен кезінде орындалады. Олар қозғалыс белсенділігін арттырып, көңіл-күйді жақсартады, ерік-жігерді шыңдайды. Балалар жылына 22-25 жаңа ойындармен танысады.

Дене тәрбиесі демалысы айына 1-2 рет төменгі топтарда 20-30 мин, жоғарғы және дайындық топтарында 45-50 минуттан өтеді. Демалыс балалардың белсенді демалысын қамтамасыз етеді. Бұл жерде дене тәрбиесі сабақтарынан айырмасы еркін қимыл қарастырылған. Ол үшін көңілді эстафеталар өтеді.

Дене тәрбиесі мерекелері жылына екі рет орта және дайындық топтарында өтеді. Оған балалар алдын ала дайындалып, үйренгсн спорт ойындарын,, жаттығуларын, билерін пысықтайды. Мерекеде соларды ортаға салады. Ұзақтығы 1-1,3 сағат. Балалардың дербес қимыл қызметі күннің әр түрлі уақытында жасалады: таңертеңгі асқа дейін, сабақ арасында, күндізгі, кешкі серуенде, түскі ұйқыдан кейін. Ол тәрбиешінің бақылаумен жүзеге асады. Оның түрлері мен ұзақтығы балалардың қабілеті мен қажеттіліктеріне байланысты.
Пайдаланылған әдебиеттер.

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Педагогикалық міндеттерге байланысты гимнастика сабақтарын былайша сыныптауға болады:

7. 
   Оқыту сабағы
   
8. 
   Жаттықтыру сабағы
   
9. 
   Бақылау сабағы
   
10. 
    Жарыс сабағы
    
11. 
    Көрнекі сабақ
    
12. 
    Құрама сабақ
    

игеру. Сонымен бір мезгілде арнайы жаттығулар құрамалар арқылы дене дамыту,

мәнерлікке тәрбиелеу, гимнастика "мектебі" міндеттері де шешіледі.

Жаттықтыру сабағы. Сабақтың бұл түрінің бірінші кезектегі міндеті - спорттық қалыпты

сақтау, әр түрлі гимнастикалық элементтерді орындау барсында алынған дағдыларды

одан әрі дамыту.

Бақылау сабағы. Белгілі бір қимылға немесе толық бөлшектеп оқыту аяқталған кезеңці

бақылаумен қорытындылаған жөн. Мысалы, ағаш аттың ені боиымен "аяқты бүгу"

арқылы қолды тірей секіруді игергеннен кейін "ашық сабақ тектес" бақылау сабағын

өткізу керек, мұнда орындағаны үшін баға әрбір балаға қойылады.

сипатталады. Қатысушылар немесе қатысушылар тобы арасындағы жарысты дене

дайындығы, сондай-ак техникалық дайындық бойынша өткізуге болады. Жарыс

сабағының негізгі міндеттері жарыс тәжірибесін жинақтау, артық іісихолоі иялық

ширығуды, қызуқандылықты төмендету болып табылады.

Кернекі сабақ. Спорттық гимнастика танымалдылығының көрнекті ойындар санының

күннен-күнге артып келе жатқанына байланысты көрнекті сабақтың қажеттілігі пайда

болды. Мұндағы басты нәрсе - таңдалып алынған жаттығулардың қимыл қарқынының,

сипатының ауысымдылығымен , жұмыс үйлесімділігімен және қатысушылардың

жоғарғы шеберлігімен сипатталатын көрініс кьпыктылығы.

Қүрама сабақ. Мүндай сабақта төменде келтірілгсн бір немесе бірнсшс сабак түрлері

үйлесім табады. Мысалы, оқыту сабағына оны жетілдіре түсу үшін бұрын игерілген

жаттығуларды немесе құрамаларды енгізуге болады.Бұл жағдайда әуелі оқыту

сабағының міндеттері шешіледі, содан соң жаттығу сабағының міндеттерін шешуге

7. 
   Дайындық бөлігінде- жаттығушыларды бастапқы ұйымдастыру және ағзаны негзгі жаттығуларға функциналды дайындау.
   
8. 
   Сабақтың негізгі бөлігінде- оқыту және қимыл дағдыларын жетілдірудің адамгершік-жігерлік, физикалық және эстетикалық қасиеттерге тәрбиелеу міндеттері шешіледі.
   
9. 
   Сабақтың қорытынды бөлігінде- ағзаның функционалды белсенділігін біртіндеп төмендетуді қамтамасыз етуге бағытталады. Сонымен қатар сабақтың әрбір бөлігінде қандай да бір сабақ алдына қойлатын мақсатқа байланысты бірқатар жеке міндеттер шешіледі.
   

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Дене тәрбиесі мұғалімінің барлық кәсіптік қасиеттерін бірнеше топтарга бөлуге болады:

1. 
   Саяси - идеялық қасиет. Мұғалімнің дүние тануын, кезқарасын көрсетеді. Ол әрбір оқушының келешегіне жауапты қарауға тиіс.
   
2. 
   Өнегелік қасиет. Мұғалімнің өзі жан-жақты өнегелік қасиетіне ие болу керек(адамгершілік, адалдық, талапшылдық, табандылық, сенімділік т.б.).
   
3. 
   Жігерлілік қасиет. Жылдамдылық, табандылық, өжеттік, қайсарлық, батылдық т.б. талап етеді соған тәрбиелейді.
   
4. 
   Ақылдылық қасиет. Айқындық және қисынды ойлау. жорамалдау. өнертапқыштық, тапқырлық, сөз тапқыштық. Бұл қасиеттер мұғалімге тәрбие жұмысында және кәсіптік қызметінде дұрыс шешім қабылдауына көмектеседі.
   
5. 
   Психоқозғалысты қасиет. Мұғалім көрсететін көптеген жаттығулар күшті, икемділікті, жылдамдықты керек етеді. Жас ұлғайған сайын осы қасиеттердің барлығы жоғала бастайды, сондықтан өздері оларды өмір бойы керек деңгейде ұстап отыруы керек.
   

1. 
   Брыкин А.Т. Гимнастическая терминология. - М. ФиС,1969
   
2. 
   Гимнастика : Учебник для техникумов физической культуры / Иод. Ред.Ьрыкина А.Т., Смолевского В.М. -М: ФиС , 1985
   
3. 
   Гимнастика : Учебник для студентов средних физкультурных учебных заведений / Под. Общ ред . Украна М.Л., Шлемина A.M. -M: ФиС ,1971
   
4. 
   Голубов В.Н Способы проведения ОРУ (лекция).- Омск, 1983
   
5. 
   Методика проведения строевых и общеразвивающих упражнений (методические рекомендации) /Под общ Ред. Брыкина А.Т. Богомолова А.П. -М. ГЦОЛИФТС. 1978
   
6. 
   Шепота В.Н. Методические рекомендации по использованию общеразвивающих упражнений в урочных формах занятий. -Алма-Ата: Каз НФК, 1988
   
7. 
   Теория и методика физического воспитания: Учебник для институтов физической культуры / Под общ. Ред. Матвеева Л.Н. Новикова А.Д. - М,: ФиС , 1976.
   

Қазақстан Республикасының

Білім және ғылым министрлігі

«Сырдария» университеті

«Шығармашылық мамандықтар» факультеті

«Дене тәрбиесі және спорт» кафедрасы

«Гмнастика оқыту әдістемесі »

пәні бойынша
050108 „Дене шынықтыру және спорт“ мамандығының

студенттері үшін

Студенттің өзіндік жұмысының жоспары және орындау кестесі

(СӨЖ)

Жетісай қаласы