М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік

Семинар – 10

Көне дәуірден қазіргі заманға дейінгі Қазақстанда туризмнің

қалыптасу, даму тарихы

Қазақстандағы ұйымдасқан саяхат мен туризмнің тарихы негізінен әлемдік туризмнің тарихын дәуірлеумен сәйкес келеді.Дегенмен Қазақстан туризмінің тарихының өзіндік ерекшеліктері де бар.

Қазіргі Қазақстан территориясын біздің жыл санауымызға дейіе мекендеген адамдар аңшылық пен терімшіліктен өндірісті еңбекке әлемнің басқа аудандарына қарағанда кешірек көшкен.Қазақстан ғалымдарының пікірінше, біздің республикамыздағы ең көне адамдар осыдан шамамен жарты миллион жыл бұрын пайда болған.Оның негізгі дәлелі адам қолымен жасалған еңбек құралы.Көне Қазақстандағы тұрғындардың өндірістік шаруашылығы б.д.д. ІІІ мыңжылдықта басталған.

Көне әлемнің тарихында қазіргі Қазақстан территориясында алғашқы ұйымдасқан саяхаттар басты туристік нысан – Ұлы жібек жолымен байланысты.Ал оның қалыптасуының бастапқы дәуірі б.д,д, зерттеушілер өз еңбектерінде Қытай туралы мәліметтер келтіріп, ол елге баратын жолдардың сипаттмасын берді.Кейіннен Ұлы жібек жолы атанған жырдың алғашқы бізге жеткен сипаттамасы осы.Ал бұл сипаттманың қағазға түсуі – б.д.д. І ғасырдың аяғы.

Ұлы жібек жолының қалыптасуының ұзақ процесс болуы батыс пен шығыс өркениеттерінің, көне әлем мен Қытайдың бірін- бірі біртіндеп тануының дәлелі.Бірнеше ғасыр , тіпті бірнеше жыл әлем Қиыр Шығыстағы ірі отырықшы өркениет иесі Қытай жайлы ешнәрсе бәлмеді десе де болады.

Қазақстан территориясындағы ең алғашқы туристік нысандардың пайда болуы түркі тайпаларының көші –қонымен, басқыншылықпен байланысты.Қазақстанда алғашқы қажылық туризмді ұйымдастырушы Темір болды, оның атымен байланысты ескерткішті жерлер әртүрлі жылдарда түрлі әлеуметтік туризмдерді ұйымдастыруға септігі тиді.Мұндай негізгі ескерткіш – 1399 жылы Ақсақ Темірдің бұйрығымен Ахмед Яссауиге салынған мавзолей.Қазақсатн туризмнің тарихының айрықша табыстарға қол жеткізуі жаңа дәуірде болды.Қазақстанда туристік индустрияның біртіндеп қалыптасуы өлкетану негізінде іске асырылды.

Семинар сұрақтары:

1. Көне әлемнің тарихында алғашқы ұйымдасқан туристік нысан

2. Қазақстанда алғашқы қажылық туризмді ұйымдастырушы?

3. 1399 жылы Ақсақ Темірдің бұйрығымен қандай мавзолей салынды?

Семинар – 11

Көне дәуірден қазіргі заманға дейінгі Қазақстанда туризмнің

қалыптасу, даму тарихы

Қазақстандағы өлкетануға арналған зерттеулердің ұзақ та қызықты тарихы бар. Кеңестік кезеңде Қазақстандағы өлкетану тарихына байланысты бірнеше еңбек жарық көрді.Бұлардың ішіндегі ең бір қызықтысы – Тарих археология және этнография институтының ғылыми қызметкері А.Н.Мұстафааевтың «Қазақстан тарихы мен мәдениетінің ескерткіштері» атты жинақта жарияланған мақаласы.

Қазақстан өлкелерін зерттеу мақсатында Семей елінің 1886 жылы А.Н.Красновтың, 1891- 1892 жылдары Н.Ф.Рыбаковтың экспедициялары ұйымдастырылды.Қазақ ауылдарында Г.Н.Потакин , С.Г.Рыбаковтар жұмыс істеді.Бұлармен қатар өз ғылыми жұмыстарын Орыс – Сібір бөлімдері жүргізді.Олар қазақтардың этнографиясы туралы еңбектер жариялап, жергілікті өлкетанушылармен байланысып тұрды.Орыс географиялық қоғамының қазақ мәдениеті мен тарихының алдындағы ереше сіңірген еңбегі –«Орыс географиялық қоғамының жазбаларының» 1904 жылғы жеке томында Ш.Ш.Уалихановтың этнографияға қатысты негізгі еңбегі еңбектерін жариялауы.

Қазақстанда алғаш ресми түрде ашылған ұйымдасқан туристік ұйым ХХ ғасырдың басында Верный қаласында Ресей тау қоғамының бөлімшесі болды,ол 1927 жылға дейін қызмет етті.Алғашқы ресми тіркелген жорық Верный қаласынан Іле Алатауына , Ыстықкөлге жасалды, оған Алматы қаласынан 17 мұғалім қатысты.Бұл жорықты 1929 жылы Г.И.Белоглазов, Ф.Л.Савин, В.М.Зимин ұйымдастырды.Бұлар тау туризмнің энтузиастары ретінде Іле Алатауына бұдан басқа бірнеше жорыққа мұрындық болды.

Қазіргі кезеңде Қазақстандағы әлеуметтік туризмнің орнын экономикалық туризм басты, сондықтан датуризмнің бұл түрін жоғары дамыған индустрияға және ұлттық экономиканың басым бөлігіне айналдыруымыз қажет.Сонымен қатар қазір біз өз еліміздегі, шет елдердегі туризмнің дамуының тарихын білу арқылы,оның адамзат тарихындағы өзекті мәселелерін білу арқылы қазіргі туризмді дамытудың тиімді жолдарын іздей аламыз.Туризм тарихындағы жұмыстардың нәтижелерін пайдалану туризмтанудың теориясын негіздеуге мүмкіндік береді,Қазақстан Республикасындағы туризмді дамытудың қазіргі ұлттық концепциясын жасауға және туристік мамандарды дайындауға жол салады.

Семинар сұрақтары:

1. А.Е.Қайназарованың пікірінше Қазақстанның өлкетану тұрғысынан зерттелуі қай ғасырлардан басталады?

2. Қазіргі кезеңде Қазақстандағы әлеуметтік туризмнің орнын қандай туризм басуда?

3. Қазақстанда алғаш ресми түрде ашылған ұйымдасқан туристік ұйым

Семинар-12

ТМД елдері мен Қазақстандағы туризмнің қазіргі жағдайы

және дамуының мәселелері

2002 жылдың желтоқсанына дейін Қазақстан Республикасындағы туристік іс-әрекет төмендегідей халықаралық және қазақстандық заңдармен , заңдық актілермен, үкіметаралық келіссөздермен, халықаралық үкіметтік емес туристік ұйымдардың шешімдерімен реттеліп келеді:

1) Туризм хартиясы.Әлемдік туристік ұйымның бас ассамблеясының 1985 жылы VI сессиясында мақұлданған;

2) Туризм жөніндегі парламентаралық Гаага декларациясы.Гаага, 10-14 сәуір.1989 ж;

3) Шекаралық зонаға кіру мен сонда болу үшін рұқсат берудің тәртібі туралы инструкция.Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі 1994 жылы 4 сәуірде №92 бұйрықпен бекіткен;

4) Қазақстан Республикасының «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық игілігі туралы » заңы. Қазақстан Республикасы президентінің 1994 жылғы 8 шілдедегі 21 қыркүйектегі №156- ХІІІ жарлығы мен бекіткен;

5) Қазақстан Республикасына келетін шетел азаматтарына ережелерді қолданудың реті туралы инструкция.Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің 1994 жылғы 31 қазандағы №286 бұйрығымен бекітілген;

6) 1996 жылғы 21 қазанда қол қойылған Ташкент декларациясы. Ташкентте Қазақстан, Әзірбайжан, Қырғызстан, Түркменстан,Өзбекстан республикаларының президенттері қол қойды;

7) Қазақстан Республикасы президентінің «Түркі тілдес мемлекеттер басшыларының Ташкент декларациясын, ЮНЕСКО мен Әлемдік туристік ұйымның Қазақстан Республикасындағы Ұлы жібек жолы туристік инфрақұрылымын дамыту жөніндегі жобаларын іске асыру туралы» жарығы.1997 жыл 30 сәуір №3 476

8) Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығын іске асырудың шаралары туралы» 1997 жылғы 7 шілдедегі №1067 қаулысы ;

9) Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 27 ақпандағы № 3859 «Жібек жолының тарихи орталықтарын қайта жандандыру, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени мұрасының сабақтаса дамуы,туризмнің инфрақұрылымын құру туралы жарлығы»;

10) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 10 тамыздағы №738 «Жібек жолы- Қазақстан ұлттық компаниясы акционерлік қоғамы туралы» қаулысы;

Семинар сұрақтары:

1. Қазақстан Республикасының «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық игілігі туралы » заңы қай жылы қабылданды?

2. 1997 жылғы 7 шілдедегі №1067 қандай қаулы қабылданды?

3. «Жібек жолы- Қазақстан ұлттық компаниясы акционерлік қоғамы туралы» қаулысы қашан қабылданды?

Семинар-13

ТМД елдері мен Қазақстандағы туризмнің қазіргі жағдайы

және дамуының мәселелері

Қазақстан Республикасы осы кезеңде туризм бойынша төмендегідей келісімдер жасады:

6. 
   Қазақстан Республикасы Үкіметімен Пакистан Ислам Республикасы үкіметі арасындағы мәдениет, спорт және туризм салаларындағы ынтымақтастық туралы келісім.Исламабад, 1992 жылдың 24 ақпаны.
   
7. 
   Қазақстан Республикасымен Иран Ислам Республикасы арасындағы туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келісім.Тегеран , 1993 жылдың 20 маусымы.
   
8. 
   Қазақстан Республикасы туризм, спорт және жастар ісі жөніндегі министрлік пен Венгер Республикасы өнеркәсіп және сауда министрлігі арасындағы туризм саласында ынтымақтастық туралы келісім. Алматы, 1994жылдың 30 наурыз.
   
9. 
   Қазақстан Республикасы туризм, спорт және жастар ісі жөніндегі министрлік пен Египеттің туризм министрлігі арасындағы туризм саласында ынтымақтастық туралы келісім.Каир,1995 жылдың 25 мамыры.
   
10. 
    Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Израиль үкіметі арасындағы
    

30 тамызы.

6) Қазақстан Республикасы денсаулық, мәдениет және білім министр

лігі мен ҚХР –сының туризм ісі жөніндегі басқарма арасындағы

туризм саласында ынтымақтастық туралы келісім Пекин, 1998

жылдың 7 мамыры.

7. 
   Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Түрік Республикасының үкіме
   

8) Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Болгария Республикасы

Арасындағы келісімшарт.1999 жылдың 15 қыркүйегі.

9. 
   Қазақстан Республикасы туризм, спорт және дене тәрбиесі минис-
   

10) ТМД елдерімен туризм саласында ынтымақтастық туралы келісім.

1994 жылдың 23 желтоқсаны.

Семинар сұрақтары:

1. Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Израиль үкіметі арасындағы

туризм саласында ынтымақтастық келісімі қай қалада өтті?

2. 1994 жылдың 23 желтоқсанында қандай келісім болды?

3. 1992 жылдың 4 қарашада Алматы қаласында қандай келісім өткізілді?

4. Қазақстан Республикасымен Иран Ислам Республикасы арасындағы туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келісім

Семинар-14

Туризмді қазіргі әлеуметтік құбылыс ретіндегі тиімділігін

арттырудың жолдары

Туризм теориясы мен практикасында «әлеуметтік туризм» және «экономикалық туризм» деген ұғымдарды дара қарастыратыны белгілі.Осыған байланысты туризмді әлемдік әлеуметтік-экономикалық құбылыс ретінде тиімділігін бағалаудың критерийлерінің де өзгешелігі бар.

Туризмнің қазіргі ролі адамның өмірін ұзартуы мен пайдалы әсер етуінің сапасы арқылы айқындалады.Сондықтан да туризмтануда туризмнің медициналық-физиологиялық , экономикалық және әлеуметтік пайдалары деген ұғым қолданады.

Туризм жоғары дәрежедегі қозғалғыштыққа әсер беріп, рекреациялық қажеттерді белгілі бір уақыт ішінде барынша қанағаттандыруы жағынан басқа істерге қарағанда сауықтырғыштық пайдасы зор.Өкінішке орай, қазір дәстүрлі медицинаның сауықтырғыштық пайдасы шамалы болып тұр, себебі аурудың негізгі себептері мен дамуын медициналық мәселе ретінде түсіндіру жұмыстары жүргізілмейді.Дәрігерлер жүздеген адамды инфарктан емдей алады.Бірақ бұл аурудың неге , қалай көбейіп бара жатқанының алдын ала алмай отыр.Бұл жерде дәрігерлер мен пациенттердің сауықтыру шараларын сақтауы өзара түсінік жағдайында болмай тұр.

Туризмнің денсаулықты сақтау мақсатындағы жүгіруден де артықшылығы бар.Өйткені туристік жүрістің жүгіруден гөрі адамның тіреу қозғалу аппаратына зияны аз.Жүгіру кезіндегі адам денесінің солқылдауы оның дене салмағынан 2-3 есе артық, сондықтан да ол аяққа, тізеге, сіңірге зақым келтіруі мүмкін.

Туризмде ауыр дене жүктемелері белсенді қозғалыстың , толыққанды демалыстың заңына бағынады.Мамандар туристердің сарқыраған өзен жағасында, тайгадағы шу мен желдің гуіліне қарамастан қатты да тапжылмастан, түс көрместен , бір жағымен ұйықтай беретініне таң-тамаша қалады.Дәл осындай ұйқы ғана адамның бұлшық еттері мен басқа органдарының энергия шығынын қысқа ішінде толтыра алады.

Туризмді ақылға салып ұйымдастыра білсек, халқымыздың науқасын 30% пайызға төмендетуге болады.Қазақстан, оның ішінде Алматы қаласы үшін медициналық-физиологиялық және әлеуметтік туризмнің маңызы өте ерекше.Қазақстанның оңтүстік астанасының тұрғындарына туризм рекреациялық құрал ретінде барлық белсенді демалыс пен спорттың және қала маңында өткізілетін медициналық сауықтырудың түрлерінен әлдеқайда маңызды және пайдалы.

Семинар сұрақтары:

1. Туризм теориясы мен практикасында қандай ұғымдар қарастырылады?

2. Туризмнің қоғамдағы қазіргі ролі

3. Туризмнің медициналық-физиологиялық пайдасы қандай?

Семинар-15

Туризмді қазіргі әлеуметтік құбылыс ретіндегі тиімділігін

арттырудың жолдары

ХХ ғасырдың 90- жылдарындағы негізгі инвестиция шикізатты өндіруге жұмсалып, олар алыс шетелдерге сатылды.Тек шикізат сату ғана Қазақстанға валюта қорын жинауға,өмір сүруге мүмкіндік береді.Шикізат 1994 жылы 3,54 млрд.долларға , 1997 жылы 7,05 млрд.долларға сатылды.Ал жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің шет елдерден сатылып алынуы жылдан-жылға арта түсіп,елдің төлемдік қабілетіндегі жетімсіздік 1,2- 1,5 млрд.доллар болды.

Шикізатты сату елдің энергетикалық қорын біржола жойып кетсе,туристік индустрияларда ресурстарды жаңартып отырады.Демек, шикізатты сату – экономикалық тығырық , ал туризмнің дамуы –ұзақ экономикалық пайдалы келешек.

Мексика,Бразилия, Перу, Аргентина, Кения,египет елдерін керемет дамыған елдерге жатқызу қиын.Бірақ бұл елдердің үкіметтері мемлекет көмегімен туристік қызметті экономиканың жақсарту нәтижесінде барлық саласының көтерілетінін баяғыда түсінген.Оған тағы бір дәлел-кейінгі жылдарда туризмнің Қытайда, Тайландта, Индонезияда өркендеуі.Кенияда тіпті туризм халықтың өзіндік келбетін, қолөнерін сақтау үшін жұмсалатын қаржының жалғыз жолы болып қалады.Туризм министрлігі тіпті Сейшель аралдарында бар.

1963 жылы 25 миллион халықаралық туристік сапарлардан мемлекеттердің қазынасына 2,5 млн. доллар кіріс түскен. 1993 жылы бұл көрсеткіштер 500 млн. турист 304 млрд. түсім болыпты.Әлемдік туристік ұйымның есебінше , әлемнің барлық мемлекеттеріне 1980 жылы барған шетелдік туристер экскурсанаттардың саны шамамен 234 млн яғни 1975 жылы 10 % көп және 20 жыл бұрынғысынан 4,6 есе артық.Туризм аясында іске асырылатын және пайдаланылатын өнімнің бағасы жылына 100 млрд доллардан асып түседі.1995 жылы әлемде 576 млн туристер келіп , халықарлық туризмге түскен қаржы 372 млрд долларды құрады.

Туризм индустриясының жұмысына саланың мәнді мәселелерін түсінетін қызметкерлерді дайындау.Туристік табарлармен қызметтердің өндіріс технологиясын жоспарлай алатын және туристерге жұмсалатын қаржыны жаратудың тиімді жолдарын іздестіре білетін және осы прцесстердің барлығын басқара алатын болуы керек.

Семинар сұрақтары:

1. Қай уақыттан бастап негізгі инвестиция шикізатты өндіруге жұмсалып, олар алыс шетелдерге сатылды?