Мақсаты: Жиналыстарда, кеңестерде, конференцияларда жəне алқалық органдардың мəжілістерінде мəселені талқылау мен шешім қабылдаудың барысы туралы мəлімет беретін құжат екендігін түсіндіру. Берілген оқу материалын мұқият оқыңыз

• 
  5. Тапсырманы орындау мерзімі/ Сроки выполнения заданий – 1 февраля 2022 года (конспект с указанием фамилии и имени направлять на платформу CANVAS). Законспектированный материал по данной теме будет оцениваться по «100-балльной шкале». Работы, отправленные после указанного срока, будут оцениваться по «50-балльной шкале».
  

• 
  Примечание: Темы и задания каждого урока записываются в рабочих тетрадях независимо от того, требуется отправка работы либо нет отправки (По окончании дистанционного обучения и перехода в штатный режим тетради будут проверяться по темам)
  

 Грамматика: Тәуелдік жалғау. Модальді сөз «керек»

терминдерді тауып, мағынасын түсіндірңіз.

Ғылыми тіл - ғылыми ақпараттың логикалық ұйымдасқан формасы.

Ғылыми қызметтің ғылыми стильмен жазылған мәтінге айналуы бірден

жүзеге аса қоймайды. Ғылыми ақпараттардың ғылыми стильге тән тілдік

формаларда көрінуі үшін шығармашылық ойлаудың бірнеше кезеңін басынан

өткізеді.

Ғылыми тілдің мәдениеті жаңа білімді бұрынғы белгілі білім

контексінде дәлдікпен, логикалық жағынан жүйелі, эстетикалық түрде

жеткізуде болса керек. Ғылыми тілдің коммуникативті мәнін дұрыс түсіну

және оның тіл мәдениетін шынайы игеру ғылыми шығармашылықтың

нәтижелілігіне жетелейтін қажетті алғы шарт. Сондықтан ғылыми тіл

мәдениетінің нормаларын жетік білу - ғылыми ізденіспен айналысатын әрбір

маманның міндеті. Сонда ғана ғылыми қарым-қатынас аясында тілді

қолданудың шеберлігіне қол жеткізуге болады.

Ғылым тілі айтылатын ойдың анықтылығын, дәлдігін, дұрыстығын және

кез келген ғалым түсінерліктей дәйектілігін қалыптастыруы тиіс. Мұны

белгілі бір ұғым, мәселе турасындағы логикалық жағынан тұжырымдалған

толық хабарлама десе де болады. Сондықтан логикалық маңызы зор.

Бақылау сұрақтары:

1. Ғылыми тіл дегеніміз не?

2. Ғылыми сөйлеудің кәсіби қаржыгер қызметіндегі рөлі қандай?

3. Ғылыми тілдің коммуникативті мәні?

4. Ғылыми стильдің нормалары?

Тапсырма 2. «Ғылыми сөйлеу кәсіби қаржыгер мәдениетінің құраушысы

ретінде» тақырыбында эссе жазыңыз. Сіздерге мысал ретінде

студенттердің шағын эсселері берілген. Мәтіндерді оқыңыз және өз

ойларыңды баяндаңыз.

Бірінші эссе

Барлық адамдар әр түрлі тілдерде сөйлеседі. Әр салада экономика болса,

өндіріс, саясат болса, тіпті дін болса да, солардың барлығында арнайы тіл,

арнайы ұғымдар бар. Сөйлескенде адам үшін ең бастысы - ол сөз қоры.

Адамның айтатын сөздері оның тәрбиесін, дамыуын, қабілеттерін көрсетеді.

Содан, бір кісі ғылыми тілді меңгерсе ол бірден салауатты, ақылды болып

21

саналады, баска адамдар оның біліктілігі үшін оған сенім артады. Осылай

Ғылыми тілдің артықшылықтары: бірінші - айтатың мәлімет логика

жағынан түсінікті болады, оның жүйелілігі, реттілігі көрінеді; екінші -

ақпаратты тек олардың атауларымен айту, нақты ұғымдар болады; үшінші -

ешкандай сленгтер, одағайлар болмайды, мен өзім жастар қатарынан болсам

да қазіргі сленг сөздерді кей кезде түсінбеймін, менің ойымша оларды

қолданбай-ақ сөзді әсерлі істеуге болады.

Менің мамандығым қаржыгер болғандықтан, мен әлемдік экономика

ұғымдарын білуім керек. Себебі, мен биржаға, шетел банкке жұмысқа

орналасқанда, менің бар білімдерім қажет болады. Құжаттардың барлығы

арнаулы терминдерге толы және оларды дұрыс толтыру үшін ғылыми тілді

меңгеру керек. Ғылыми сөйлеу жас қаржыгерді басқа деңгейге көтереді.

Екінші эссе

Қаржыгер мамандығы - бұл тек қана мамандық емес, ол адамның

өмірлік әрекеті. Өз кезегінде қаржыгер мамандығы - жауапкершілік пен

біліктілікті талап ететін жауапты қызмет. Заман талабына сай, қазір

эканомикамыз да күрт дамудың үстінде. Сондықтан да, қаржыгердің

бойындағы маңызды байлығы - оның жұмыс барысында есте сақтауының

жақсы болуы, шығыс пен кіріс құжаттарын тиянақты жүргізу мен кәсіби

машығы болуы керек деп ойлаймын.

Кез келген мамандық иелері, сонымен қатар, қаржыгер мамандары да

тек қана өз мамандығы бойынша білім, біліктерін жетілдіріп қана қоймай,

олардың кәсіби бағытына қарай адамдармен қарым-қатынас жасауы, ғылыми

тілде, түсінікті сөйлей білуі де маңызды рөль атқарады. Бұл жерде ғылыми

тіл деп - ұғым сөздерін терминдердің көмегімен ұғындырып, қыр сыры мен

қасиеттерін ерекше тілдік жүйемен жеткізуі. Кәсіби сөйлеу үшін адам өзінің

ойын, көргенін толық ауызша да, жазбаша да жеткізе білу керек. Сұрақтарға

толық, қысқа, тиянақты әрі түсінікті етіп жауап бере алуы қажет. Кәсіби

қаржыгерлердің ғылыми тілмен көркем сөйлеуі маңызды және сонымен

қатар көркем сөйлеуде, ресми ортада да, тіпті ауызекі сөйлеу стильінде де өз

септігін тигізеді.

Грамматикалық анықтағыш:

Тәуелдік жалғау (окончания принадлежности) указывает на

принадлежность предмета или явления к первому, второму и третьему лицу и

предмету.

Во множественном числе к существительным присоединяются (кроме І

л.) такие же окончания, как в ед.ч., или же окончания мн.ч., +окончания

принадлежности.

Тәуелдену (принадлежность) образуется путем прибавления окончаний

к существительному в единственном и множественном числах.

22

Кесте 2

Ед.ч. После гласных звуков После согласных звуков

Лицо Тверд.звук Мягк.звук Тверд.звук Мягк.звук

І -м -ым -ім

ІІ -ң -ың -ің

-ңыз -ңіз -ыңыз -іңіз

ІІІ -сы -сі -ы -і

Мн.ч. После гласных звуков После согласных звуков

Лицо Тверд.звук Мягк.звук Тверд.звук Мягк.звук

І -мыз -міз -ымыз -іміз

ІІ мн.ч. + -ың мн.ч. + -ің -ың -ің

мн.ч. + -ыңыз мн.ч. + -іңіз мн.ч. + -ыңыз мн.ч. + -іңіз

ІІІ мн.ч. + -сы мн.ч. + -сі мн.ч. + -ы мн.ч. + -і

Тапсырма 3. Сөйлемдердегі тәуелдік жалғауы жалғанған сөздерді теріп

жазыңыз.

Өзіңе ұнамайтынды өзгеге үйретпе (Аристотель). Өмірдің мәнін біле

алмағандардың өз обалы өзіне (Паскаль). Адам - барлық нәрсенің өлшемі

(Протогор). Адамгершіліктерің жоғары болсын. Бұл - сендердің ең басты

міндеттерің (Жан Жак Руссо). Әрбір ер жүрек, әрбір шыншыл адам өз

Отанына абырой әкеледі (Р.Ролан). Адамның жан дүниесі - оның ісі

(Г.Ибсен). Кітапты сүйіңдер! Ол - сендердің өмірлерің. Ол өзіңді де, өзгені де

сыйлауға үйретеді (М. Горький).

Грамматикалық анықтағыш:

В казахском языке имеются модальные слова (т.е. слова, которые

показывают отношение говорящего к действительности).

Модальное слово «керек» (надо) делится на два вида:

1. Простые конструкции строятся также, как в русском языке. В простых

предложениях либо не указывается лицо, либо

существительное/местоимение употребляются в дательно-направительном

падеже.

сабаққа бару керек (ему надо идти на урок).

Отрицательные предложения формируются с помощью отрицательных

частиц, которые присоединяются к глаголу, или с помощью отрицаний

«жоқ», «емес»:

Сізге дәріні ішпеу керек. = Сізге дәріні ішу керек емес.

2. Притяжательные конструкции. К глаголам, от которых не

отбрасывается суффикс «у», добавляются притяжательные окончания.

23

Существительные или местоимения употребляются в родительном падеже.

Мысалы: Біздің емтихан тапсыруымыз керек (нам надо сдать экзамен).

Отрицательное предложение: Сіздің емделмеуіңіз керек. = Сіздің

емделуіңіз керек емес. (вам лечится не нужно).

Примеры для сравнения простой и притяжательной конструкции:

Сізге дәріні ішпеу керек. = Сізге дәріні ішпеуіңіз керек.

Маған бару керек. = Менің баруым керек.

Тапсырма 4. Сөйлемдердегі «керек» модальді сөздің жасалу жолдарын

түсіндіріңіз.

1. Сізге не керек? 2. Сіздердің қалуыңыз керек. 3. Сенің хат жазуың

керек. 4. Астанаға кімнің баруы керек. 5. Саған онымен сөйлемеу керек. 6.

Адамдар ақшасын банкте сақтауы керек. 7. Алтын валюта қоры сыртқы

саудада қолданылуы керек. 8. Уақытыңды босқа өткізбеудің керегі жоқ. 9.

Теңге сауда айналымы үшін қажет емес. 10. Адал еңбекпен күн көруіңіз

керек. 11. Маған ерте тұруға керек емес.

Тапсырма 5. Экономикалық терминдерді пайдаланып, «керек» модальді

сөзді қолдану арқылы сөйлемдер құрастырыңыз.

Биржа, сауда, мемлекеттік меншік, жеке меншік, тауар, экономика,

табыс, ақша, нарықтық экономика, бәсеке, өндіріс, кәсіпкер.

Тақырыптық сөздік:

1. Ақпарат - информация

2. Алтын валюта қоры – золотовалютный фонд

3. Әдеби тіл - литературный язык

4. Байланыс; коммуникация - коммуникация

5. Біліктілік - образованность, компетентность

6. Ғылыми сөйлеу - научная речь

7. Ғылыми тіл - научный язык

8. Ерекше - особый

9. Жауапкершілік - ответственность

10. Кәсіби қызмет - профессиональная деятельность

11. Кәсіпқой; кәсіпқор - профессионал

12. Көркем сөйлеу - выразительная речь

13. Қабілет - способность

14. Қаржыгер - финансист

15. Қаржылық ресурс - финансовый ресурс

16. Қызмет саласы - сфера деятельности

17. Маман - специалист

18. Мәдениет - культура

19. Нарықтық экономика – рыночная экономика

24

20. Ресми орта - официальная сфера

22. Тәжірибе - опыт

23. Уақыт - время

24. Хабарлама – сообщение, объявление