Мазмұны: Қалыптасқан қазақстан -2050 стратегиясы

Именно такой человек – академик НАН РК Рахимжан Елешевич Елешев, который в нынешнем году отмечает юбилей: 13 июня ему исполнится 75 лет.

В научных кругах РК, а также стран дальнего и ближнего зарубежья Рахимжан Елешев по праву считается одним из основателей агрохимической науки Казахстана. Под его руководством разработаны методы применения удобрений для основных сельскохозяйственных культур юга и юго-востока нашей республики на основе проведенных широкомасштабных комплексных агрохимических исследований и мониторинга агроэкологического состояния почв. Р.Елешев принимал непосредственное участие в разработке государственной стратегии химизации земледелия, обеспечения агрохимического обслуживания сельского хозяйства, контроля за состоянием плодородия земель сельскохозяйственного назначения и в создании республиканской научно-теоретической службы.

Рахимжана Елешевича можно с полной уверенностью назвать настоящим Ученым. Весь его жизненный путь доказывает это. Человек, который всю жизнь занимается любимым делом и всегда остается верным своим убеждениям, поистине счастливый человек!

Его судьба была определена еще в стенах школы. Рахимжан Елешев родился и вырос в селе Саралжын Каратобинского района Западно-Казахстанской области. Он был образцом в учебе. В 1956 году, окончив с золотой медалью Каратобинскую среднюю школу им. Мухита, поступил в Казахский педагогический институт им. Абая (ныне Казахский национальный педагогический университет им. Абая) на биолого-химический факультет, а в 1961 году закончил учебу с отличием.

Для него наука – смысл жизни. Об этом свидетельствует его трудовая деятельность.

Рахимжан Елешевич Елешев – доктор сельскохозяйственных наук, профессор, академик Национальной академии наук РК, Российской академии сельскохозяйственных наук, Международной академии аграрного образования и Академии наук высшей школы Казахстана, лауреат премии СССР им. Д. Прянишникова (Москва) и премии Республики Казахстан им. А. Бараева, заслуженный деятель науки РК. В настоящее время – директор НИИ агробиологии и экологии при Казахском национальном аграрном университете.

Для ученого юбилей – это, как правило, самокритичное подведение итогов деятельности. Что я сделал сегодня? Что должен сделать завтра и какие у меня планы на будущее? А планов на будущее у нашего юбиляра очень много. Это, прежде всего, быть на пике научных достижений и передавать свои фундаментальные знания и богатейший опыт будущим специалистам аграрной отрасли Казахстана. Любовь к своему делу академик Р. Елешев ежедневно передает студентам, магистрантам и докторантам. Он полон оптимизма и энергии. Несмотря на выдающиеся научные достижения, не собирается останавливаться на достигнутом.

Его исследования посвящены углубленному изучению процесса превращения фосфатов в минеральные вещества на различных типах почв, а также вопросам оценки эффективности удобрений. По итогам научных экспериментов, охвативших в общей сложности более 20 лет, им опубликована монография «Фосфорные удобрения и фосфорный режим почв». В 1984 году защищена диссертационная работа на соискание ученой степени доктора сельскохозяйственных наук Московской сельскохозяйственной академии им. К. Тимирязева.
Сегодня Рахимжан Елешевич активно продолжает научный поиск по проблемам сохранения и повышения плодородия почв, агроэкологическим аспектам применения удобрений и другим актуальным проблемам агрономической науки. Под его руководством разработана принципиально новая концепция агрохимического обслуживания в Казахстане на 2004–2010 годы и проведена подготовка стратегии применения средств химизации, удобрений для минимальной технологии обработки почв.

За цикл научных работ по изучению проблем управления фосфатным режимом почв в 1990 году Р. Елешев был удостоен почетной научной премии СССР им. Д. Прянишникова. В 1991 году Рахимжан Елешевич был избран членом-корреспондентом, а в 1993 году – действительным членом Всесоюзной академии сельскохозяйственных наук (ВАСХНИЛ). Через год он избирается действительным членом Казахской академии сельскохозяйственных наук, в 1995 году – академиком Международной академии аграрного образования (Москва), в 1996 году – академиком Национальной академии наук Республики Казахстан, а в 2004 году – академиком Академии высшей школы Казахстана.

Большое уважение, любовь проявляют студенты, магистранты и докторанты к мастеру своего дела. Это обязывает педагога в полной мере соответствовать международным стандартам в образовании. В своей педагогической деятельности Р. Елешев использует инновационные информационно-коммуникативные технологии.

За большой вклад в научную и научно-педагогическую деятельность академику Рахимжану Елешеву в 1998 году присвоено почетное звание «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері», в 2005-м Указом Президента РК он награжден орденом «Құрмет», а в 2010-м – орденом «Парасат». Рахимжан Елешевич – почетный гражданин Каратобинского района Западно-Казахстанской области, в его честь названа одна из улиц родного села.

Рахимжан Елешевич умеет находить среди молодежи наиболее талантливых ребят и прививать им любовь к науке. Среди его выпускников есть и те, которые пошли по стопам своего наставника, посвятив себя науке и образованию. Многие из них занимают передовые позиции на производстве, в государственной службе, в сфере образования и науки, в том числе и в Казахском агротехническом университете им. С. Сейфуллина.
//Казахстанская правда.-2013.-4 июня.-С.8


Казахстан – Евросоюз: интерес взаимный
В рамках своего первого официального визита в Республику Казахстан председатель Европейской комиссии Жозе Баррозу выступил с речью перед студентами ЕНУ им. Л. Гумилева.

Несмотря на то что подавляющее большинство в аудитории составляла студенческая молодежь, это была необычная вузовская лекция. Выступив с приветственным словом, открыл мероприятие ректор университета Ерлан Сыдыков, торжественно зачитав решение ученого совета ЕНУ им. Л. Гумилева о присвоении звания почетного профессора вуза Ж. М. Баррозу.

Большой честью назвал председатель Еврокомиссии выступление перед студентами и преподавателями университета, особо отметив, что сам вуз и город Астана, который он открывает для себя впервые, – поразительные примеры достижений Казахстана. Совершив небольшой экскурс в историю, спикер подчеркнул, что в течение веков Казахстан и Европа были намного ближе, чем на карте, и их судьбы были тесно сплетены, особенно в период, когда Восток и Запад могли свободно путешествовать и вести торговлю вдоль Шелкового пути. Исторические события XX века отдалили наши регионы, однако, после обретения Казахстаном независимости это расстояние быстро сокращается.

– Ваша страна становится все более важным партнером для Европейского союза, – отметил выступающий. – Не только в силу торгово-экономического обмена, но, что более важно, как стабильная страна с успешным опытом гармонии и толерантности, традицией, уходящей далеко в историю. Мы хотим углубить и обогатить эти отношения. А переговоры по новому расширенному cоглашению о партнерстве и сотрудничестве являются признанием важности Казахстана для Европейского cоюза и наших крепких стратегических отношений.

Акцентируя внимание на приверженности Евросоюза успешному и более скорому завершению этих переговоров, политик отметил, что «цель заключается в расширении взаимодействия во всех областях, представляющих взаимный интерес, и в поддержке усилий Казахстана в области реформ и модернизации».

Нашли отражение и другие вопросы, в том числе по вступлению Казахстана в ВТО, которое ЕС всегда поддерживал, развитию «зеленой» экономики.

– Мы должны изменить существующую парадигму, – выразил обеспокоенность глава европейского сообщества. – Необходимо отделить экономический рост от использования природных ресурсов, в противном случае мы вскоре уткнемся в стену, достигнув предела возможностей нашей планеты. Именно поэтому я высоко оцениваю Стратегию-2050 и концепцию «зеленой» экономики, принятую казахстанскими властями. Для одного из самых крупных производителей нефти в мире принятие стратегии, основанной на чистой энергетике и эффективном использовании ресурсов, не просто похвально, а дальновидно, – подчеркнул спикер.

Прежде чем завершить выступление словами великого Абая о том, что начало успеха – единство, видный политический деятель подчеркнул, что разделяет обеспокоенность в таких мировых вопросах, как изменение климата, борьба против экстремизма и терроризма, нераспространение ядерного оружия, и готов тесно работать с Казахстаном над решением этих вызовов.

Семинар организовали Национальный офис «ТЕМПУС» в Казахстане совместно с Казахским экономическим университетом им. Т. Рыскулова при поддержке Исполнительного агентства по образованию, аудиовизуальным средствам и культуре Европейской комиссии (EACEA) и Ассоциации университетов европейских столиц (UNICA). Провели его заместитель директора кафедры UNESCO по высшему образованию университета «Барселона де Каталония» Мария Жюсте, эксперт Алисия Берланга и координатор офиса ТЕМПУС в Казахстане Шайзада Тасбулатова.

Участники семинара – проректоры и руководители структурных подразделений вузов Алматы, Астаны, Караганды, Шымкента и Павлодара, эксперты национальной команды по реформированию высшего образования РК – считают, что система стратегического планирования реализуется в Казахстане давно и успешно. Однако эти планы необходимо постоянно совершенствовать в контексте задач, которые Президент страны ставит перед отечественным высшим образованием. Кроме того, вузы должны учитывать принципы Болонского процесса.

Как отметила Шайзада Тасбулатова, цель организаторов – представить участникам семинара европейский опыт стратегического планирования как управленческой технологии. И тем самым помочь университетам найти свое место в общем развитии не только в национальном, но и международном масштабе. По словам экспертов, разработка стратегического плана – лишь одна часть задачи. Другая, не менее важная, состоит в его практической реализации. Для этого надо иметь соответствующий инструментарий, который позволяет отслеживать выполнение.

По словам начальника управления по развитию стратегии и контролю качества КазЭУ им Т. Рыскулова Марины Скиба, семинар предоставил вузам прекрасную возможность проверить свои долгосрочные планы на соответствие международным стандартам, ведь зарубежные специалисты на конкретных примерах делились опытом использования как можно большего количества различных инструментов при составлении долгосрочной программы развития.

– КазЭУ получил положительную оценку своей стратегии со стороны зарубежных специалистов, для нас такое признание очень ценно, – поделилась она радостной новостью.

Формат семинара также предполагает проведение подготовительных сессий в режиме онлайн с европейским модератором. Планируется, что участники дистанционно ознакомятся с теоретическим материалом, разработают SWOT-анализ своего вуза, выполнят другие задания для подготовки к основному этапу семинара, который запланирован на осень.
//Казахстанская правда.-2013.-5 июня.-С.3


Созидательные реформы

По данным Министерства образования и науки, на всех уровнях «отрасли знаний» происходит модернизация системы.
Дошкольное образование
За время реализации программы «Балапан» рост сети дошкольных учреждений составил 4 022 единицы. В республике действуют 3 128 детских садов и 5 462 мини-центра, их посещают 644,3 тыс. детей. В сравнении с 2011 годом сеть увеличена на 999 единиц (537 детсадов, 462 мини-центра), охват детей – на 6,2% и составляет 71,5%.

Внедрение в дошкольном воспитании подушевого финансирования стало стимулом для роста числа частных дошкольных организаций. Разрабатывается программа «Интеллектуальная дошкольная организация», включающая модель «Интеллектуального дошкольника». Для оказания методической помощи родителям в рамках программы «Балапан» повсеместно открываются консультационные пункты для родителей.

В 2012 году в Университете Пенсильвании (США) 15 ректоров вузов прошли курсы по вопросам корпоративного управления в условиях автономии. Кроме того, топ-менеджеры высшей школы проходят обучение в Назарбаев Университете с привлечением ведущих международных экспертов. За 2011–2012 годы 4 937 топ-менеджеров среднего образования прошли курсы повышения квалификации, в 2013 году планируется – 2 990 (2011 год – 2 514).

В пилотном режиме созданы независимые центры подтверждения квалификации на базе трех объединений работодателей нефтегазовой, горнодобывающей, туристской отраслей (Казахстанская ассоциация организаций нефтегазового и энергетического комплекса «KazEnergy, Республиканская ассоциация горнодобывающих и горно-металлургических предприятий, Казахстанская туристская ассоциация).

За последние пять лет 39 вузов прошли независимую национальную институциональную аккредитацию, 25 – международную специализированную аккредитацию. Госзаказ на подготовку специалистов будет размещаться только в аккредитованных вузах.

За 20 лет реализации президентской программы «Болашак» было присуждено 9 250 стипендий. Программа «Болашак» стала реальным социальным лифтом для успешного карьерного роста ее выпускников. Выпускники трудятся в государственном секторе – свыше 20%, в национальных компаниях и компаниях с государственным участием – 21%, в частных компаниях – 55%, в международных и неправительственных организациях– 4%.

Казахстан в мировых рейтингах

По глобальному индексу конкурентоспособности (ГИК) Казахстан в текущем году занял 51-е место среди 144 стран мира, переместившись за один год на 21 позицию. По 11 из 14 индикаторов системы образования глобального индекса конкурентоспособности в 2012 году достигнуто существенное улучшение.

По индексу человеческого развития (ИЧР) Казахстан вошел в список стран с высоким уровнем ИЧР, заняв 69-е место среди 186 стран.

Рейтинг глобальной конкурентоспособности стран (IMD). Повысились позиции Казахстана: 36-е место в 2011 году и 32-е место в 2012-м (из 58 стран).

Индекс развития образования (ИРО) рассчитывается ЮНЕСКО. Казахстан в течение последних шести лет находится в семерке лидеров среди 120 стран мира. Оценка ведется по четырем показателям: уровень грамотности населения, охват начальным образованием, доля детей, доучившихся до 5-го класса, гендерный паритет.

//Казахстанская правда.-2013.-8 июня.- С. 7

Наталья РЫЖКОВА

Ученье на славу
Студенты Карагандинского государственного технического университета пройдут летнюю производственную практику на белорусских автозаводах.

Дуальное обучение на младших курсах КарГТУ принесет свои плоды: будущие инженеры профессионально освоят азы профессии и досконально подготовятся к самостоятельной жизни. И предстоящая поездка в Минск для них не прогулка, а практическое обучение специальностям, требуемым в Караганде на казахстанско-белорусских предприятиях. Поскольку Минский тракторный завод, холдинги «Белаз» и «Амкодор» – члены корпоративного университета, созданного в 2008 году при КарГТУ, то деловое партнерство вуза и предприятий обрело конструктивный характер, как того требует развивающееся Единое экономическое пространство стран Таможенного союза.

Расширенному интересу к казахстанскому консорциуму при КарГТУ способствовали плодотворные встречи во время рабочей поездки карагандинской делегации во главе с акимом области в Республику Беларусь. По итогам переговоров были подписаны двусторонние соглашения между карагандинскими и белорусскими предприятиями и бизнес-структурами, направленные на решение задач, поставленных Главой государства в Стратегии «Казахстан-2050» по дальнейшему укреплению Таможенного союза и Единого экономического пространства. По оценкам экспертов, ТС позволит стимулировать экономическое развитие и может дать дополнительно до 15% роста ВВП странам-участницам к 2015 году.

– Кроме Белорусского национального технического университета и Республиканского института профессионального образования РБ одними из новых партнеров нашего вуза стали такие промышленные гиганты и всемирно известные бренды, как Минский тракторный завод, холдинги «Белаз» и «Амкодор». На их производственных участках с начала июня 100 студентов второго курса специальностей «машиностроение», «металлургия», «транспорт, транспортная техника и технологии» и «строительно-дорожные машины» приступят к работе на профессиональной практике. Она по условиям подписанного соглашения организуется на штатных рабочих местах с оплатой труда, предоставлением полного социального пакета, – говорит ректор, академик НАН РК, лауреат Государственной премии РК Арстан Газалиев, который представлял в Беларуси интересы Карагандинского государственного технического университета.

По его словам, по результатам стажировки предполагается трудоустройство будущих специалистов на казахстанских участках белорусских предприятий, что решит одну из важнейших задач, поставленных перед системой высшего технического образования Стратегией «Казахстан-2050»: «…постоянно овладевать навыками работы на самом передовом оборудовании и самом современном производстве».

Напомню, наша газета не раз рассказывала о действующем в Караганде казахстанско-белорусском ТОО «СП «КазБелАЗ» по сборке узлов и ремонту шахтной и карьерной техники. Совместный проект Госпрограммы форсированного индустриально-инновационного развития потребовал подготовленных квалифицированных кадров. Кроме того, в регионе эксплуатируются тракторы минского завода, планируется покупка крупной партии коммунальной и спецтехники холдинга «Амкодор». Поскольку нехватка специалистов налицо, то выпускающая кафедра КарГТУ строительных и дорожных машин открыла на КазБелАзе свой филиал.

Растущее участие стран Таможенного союза в модернизации горно-металлургического комплекса, жилищно-коммунального хозяйства и агрокомплекса Центрального Казахстана требует опережающей подготовки инженерных кадров для работы на СП по эксплуатации, ремонту и обслуживанию зарубежной техники и оборудования, освоению современных технологий мировых производителей. Это очевидно. Надежда возлагается на дуальное обучение – эффективный способ формирования в будущих работниках профессиональных компетенций. И договоры корпоративного университета содействуют тому активно. Они оговаривают приобретение практических навыков непосредственно на производствах с современной производственно-технической базой. В таком обучении заинтересованы и предприятия, и государство, и студенты.

Словом, 60-летний опыт подготовки специалистов в КарГТУ показал, что в период профессиональной практики и при трудоустройстве наиболее востребованы, соответственно, студенты и выпускники, обладающие отличной рабочей квалификацией, для чего в вузе были созданы четыре современных профессиональных центра, оснащенных самым современным оборудованием мировых производителей. Здесь будущие инженеры постигают азы практических основ современных технологий в горных, машиностроительных, строительных и сварочных профессиях. Что же касается международного сотрудничества, то в трансферте технологий мирового уровня оно не только расширяет горизонты образования, но и делает будущих специалистов по-настоящему конкурентоспособными и востребованными.

Оңалбай АЯШЕВ,

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор.

Кітап – ғасырларға сыр шертетін

ақыл ескерткіші.

Дэвенант.

М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің ректоры, академик В.А.Садовничий мен Кембридждік Орталық Азия форумының төрағасы профессор Сидхард Саксенаның алғы сөздерінен-ақ кітапқа барар жол айқындалып, оқырман қызығушылығы артады. Автордың әлемдік саясаткер ретінде дүниежүзіндегі беделді қайраткер, алысты болжай алар көрегендік қасиетке ие жаңашыл мемлекет басшысы екендігіне тоқталған В.А.Садовничий бұл еңбек Нұрсұлтан Әбішұлының табиғатын бұрынғыдан да артық тани түсіп, адами және саяси мақсатын тереңірек түсінуге ықпал етеді деп біледі.

Автордың «Инновация – адамзаттың жасампаздыққа деген ұмтылысы» деген пікірін қуаттаған әлемге танымал ғалым-саясаткер профессор Сидхард Саксена Нұрсұлтан Әбішұлының Жер шарына белгілі Кембридж университетінің құрметті профессоры атануын заңды құбылыс санайды. Жас тәуелсіз мемлекеттің әлемдік аренада түрлі саяси маңызы бар бастамаларды көтеріп қана қоймай, іргелі істердің ұйытқысы әрі ұйымдастырушысы болуы оның ізденімпаз басшысына тікелей байланысты деп таниды. «Сырт көз – сыншы» деп Елбасымыздың 800 жылдық тарихы бар, ұлылар ұстаханасы атанған Кембридж университетінде Еуразиядағы және бұрынғы Кеңестер Одағындағы басшылардың арасында тұңғыш дәріс оқыған алғашқы көшбасшы екені бәріміз үшін үлкен мақтаныш және жауапкершілік.

Құрастырушылар кітапты үш тарауға бөліп, мазмұнына байланысты тақырыптар қойған. Әр тарауға айтылар мәселелерге қатысты қысқа әрі нұсқа түсініктеме берілген. Және ол тараулардағы дәрістер мен баяндамалар хронологиялық тізбекпен өрілген. Алғашқы тарау «Тәуелсіз Қазақстан жаһандық әлемде» («Независимый Казахстан в глобальном мире») деп аталады. Берілген түсініктемемен танысқан оқырман бұл тарауда мемлекетаралық достық, шекаралас елдермен арадағы ынтымақтастық мәселелері кеңінен сөз болатынын аңғарады. Егемендігіміздің төртінші жылына аяқ басқан тарихи тұста (1994 ж.) Нью-Йорктегі Колумбия университетінде оқыған «Татулық. Өркендеу. Демократия» атты дәрісінде Елбасы Қазақ елінің кешегісі мен бүгінін, рухани өмірі мен мәдениетін, тәуелсіздікке қол жеткізген жас мемлекеттің ертеңін, келешектегі алдына қойған міндеттерін, сондай-ақ адамзатқа ортақ тез арада шешілуі тиіс мәселелерді кеңінен толғап, тереңінен баяндайды. Шаңырағы шайқалған бұрынғы Одақтан еншісін алған әрбір жас мемлекет секілді Қазақстан да өз егемендігінің сақталып, тәуелсіздігінің мәңгілік болуын қалайтынын, сол мақсатпен болашаққа ұмтылатынын шетелдік оқырмандарға әсерлі жеткізеді. Қазақ елінің барлық мемлекетпен ынтымақта, татулықпен қарым-қатынас жасауды көздейтінін, әлемнің тажалына айналған ядролық қарудан бас тарту – мемлекеттің бейбітшілік пен келісімді қалайтынын білдіреді. Америкалықтармен саясат пен экономика, мәдениет пен білім, ғылым мен технология, денсаулық сақтау мен экология салаларында іскерлік байланыстар орнатылуы қос мемлекет үшін де қол жеткізген жетістіктер екенін атап өтеді. Келелі пікір халықтың қолдауы мен сеніміне ие болған жағдайда ғана елде тыныштық пен татулық орнап, экономика өркендеп, демократия қанат жаяды деген оймен қорытындыланады. «Елдіктің жолында өзіңнен зорды құрметтей білу – биік адамгершілік, өзіңмен теңге құлақ асып, қызмет етіп, тілек тілесе білу – ұлы адамгершілік» (Ә.Кекілбаев) дегенге Елбасының бейнесі сай келеді.

1994 жылдың наурыз айында М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінде жасаған «Біздің халқымыз ғасырлар бойы бірге өмір сүрді және тату көршілестігіміздің беріктігі қандас миллиондаған адамдардың сұрағына жауап береді» атты дәрісінде автор алғаш рет Еуразиялық одақ құру туралы идеясымен бөліседі. Сонымен қатар, жаңа Ресей Федерациясымен де достық қарым-қатынас орнатып, қалыптасқан дәстүрлі ынтымақтастықты сақтап қалу қажет деген өз ойын өрнекті жеткізеді.

Осыдан екі ғасыр бұрын айтылса да маңызын жоймаған Л.Н.Толстойдың «Жақсы кітап оқу – ақылды адаммен сырласқанмен бірдей» деген қанатты сөзі кітап бетін парақтаған сайын біздің санамызда жаңғыра берді. Тәуелсіз еліміздің бүгінгі күнге дейін жүріп өткен жолы айшықты әрі анық жазылған бұл еңбек тарихи құжат деп тануға лайықты бағалы туынды. Олай дейтін себебіміз, артта қалған 22 жыл – Елбасының жарқын идеялары мен жасампаздығының, ұшқыр қиялдарының жеңісті жемісі. Аталған еңбекті құныға әрі қызыға оқығанда Қазақстан мемлекеті мен Нұрсұлтан Назарбаев есімі әлдеқашан айрылмас егіз ұғымға айналғандығына тағы да көз жеткізу қиын емес. Қандай да бір мемлекетте, қайсы да бір жиында болмасын, Елбасы сөзін ең алдымен жас тәуелсіз мемлекетіміздің тарихынан, оның бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктерін жіктеп, талдаудан бастайды. Және бір ерекшелігі, автордың дәрістері теориялық қағидалардан ғана емес, тәжірибелік талдамаларға құрылған. Тыңдарманды өзінің шешендігі мен сөздік қорының молдығымен, тақырыпты аша алуымен қызықтыра алатын кітап авторы өзінің терең білімі мен ізденімпаздығының жемісін қалың оқырманға сыйға тартып отыр. Бұл – барлығымыз үшін баға жетпес байлық деп есептеймін. Атақты Цицеронның «Қысқа қайырып, күшті айтылған ойлар өмірді жақсартуға көп септігін тигізеді» деген нақылының нақты дәлелі болып табылатыны бұл кітаптан айқын аңғарылады.

Бұрынғы Кеңес Одағындағы мемлекеттерден құралған Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы ХХІ ғасыр талап етіп отырған қоғамдық, жалпы адамзаттық мәселелерді шешуге қауқары жетпейтінін ерте аңғарған Елбасы тоқсаныншы жылдардың басында-ақ Еуразиялық Одақ құруды ұсынып, жұртшылықтың талқысына салды. Бұл ұсынысы әлемдік алпауыт саясаткерлердің өзінен қолдау тауып, Еуразиялық экономикалық қауымдастық қалыптасты. Ондаған жыл бойы бір мемлекет саналып келген 15 мемлекет өз тәуелсіздігін алған тарихи тұста татулықтың тыныштығын бұзып, арандатуды мақсат еткен кейбір теріс пиғылды жандардың арандатуына адаспады, тентектерше таласпады. Нұрсұлтан Әбішұлындай білгір де өрісі кең саясаткердің ұсынысының дұрыстығына көз жеткізіп, қабыл алды. Кеден одағы мен Біртұтас экономикалық кеңістікті құруды жоба ретінде ұсынған сәтте де Елбасының көздегені татулық пен тыныштықта өркениетті елге айналу еді. Осы еңбекті оқыған әрбір оқырман мемлекет басшысының болашақты болжай алар қасиетіне тағы да бір куә боларына сеніміміз кәміл. Нұрсұлтан Әбішұлының кез келген жарқын идеясы кемелді келешегіміздің көкжиегін кеңейтіп қана қоймай, өркениеттің терезесін сәулелендіре түседі.

Өркениет дегеннен еске түседі, Эдисонның «Өркениеттің басты міндеті – адамды ойлай білуге үйрету» деген қанатты сөзі бар. Еншімізді алған алғашқы қиын-қыстау сәттердің өзі бізге үлкен сын болды. Ақ пен қара алмасқан алмағайып заманда досқа күлкі, дұшпанға таба болмаудың қамын жеген Елбасы өркениетті елдердің озық тәжірибесіне сүйеніп қана қойған жоқ, олардың жақсысы мен жаманын салыстыра қарастырып, өзі соныдан тың соқпақ салуды мақсат етті. Ол мақсатына тынымсыз еңбек пен ізденімпаздықтың арқасында қол жеткізді. Бүгінгі сөз болып отырған кітапта сол ойлар бірнеше лекция тақырыптарына арқау болған. Мемлекетіміздің болашағы жастармен кездескен әрбір сәтінде Нұрсұлтан Әбішұлы осы жайды ескертіп отырады. Үйрене жүріп, үйретуді, көре жүріп өмір сүруге, жаңаша ойлап, жаңаша қадамдар жасауға бейімделуді, креативті идеялармен жасампаздыққа жол ашуды үнемі ғибрат етіп келеді.

Егемен еліміздің қарышты дамып, қарқынды қанат жаюы ішкі саяси әлеуметтік жағдайларға ғана емес, сыртқы саяси жағдайларға, көршілес мемлекеттермен арадағы қарым-қатынасқа тікелей байланысты екенін әркез назарда ұстайтын Елбасы мемлекетаралық татулық пен шекара тыныштығына баса көңіл бөледі. Ел алдына шығып сөйлеген қайсыбір сөзінде болмасын достық, татулық, ынтымақ пен береке-бірлік, өзара ауызбіршілік сынды бүгінгі күннің мінберінде тұрған алдыңғы мәселелерді қаперінен шығарған емес. Көршілес Ресей мен Қытай елдеріндегі жоғары элита қауымының алдында сөйлеген сөздерінде Абайдың қанатты сөздерін қағида етіп ұстанады. Әрдайым Қазақстан халқының ерекше ұлттық қасиеттерін атап өтіп, бабалар мұра етіп қалдырған жердің иесі халық дегенді баса айтады. Бірінші тарауда сөз болған мәселелердің түйіні «алдымен экономика, сосын саясат» деген ойға тіреледі. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы елдегі жоқшылық пен тапшылықты жоюдың негізгі көзі – экономиканы ілгері дамытуды дұрыс жолға қою болатын.

Ғалымдардың Еуразиялық клубы Елбасы бастамасымен құрылып, көптеген игі шараларды атқарғаны белгілі. Еуразиялық университеттер қауымдастығының ХІ съезіне жасаған «Интеграция – саясаткерлерге ғана сеніп тапсырылар маңызды іс» деп аталатын баяндамасында Еуразиялық мәдени-гуманитарлық интеграцияның негізгі бағыттарын атап көрсетеді. Олар: бірлестікте инновацияны дамыту, білім сапасын арттырып, бірыңғай еуразиялық білім кеңістігін құру, жастармен жүйелі түрде жұмыс жүргізу, мәдени құндылықтар мен тілдік ерекшеліктер негізінде еуразиялық ұқсастықтарды жинақтау (фестиваль, шебер сыныптар, көрмелер мен конференциялар ұйымдастыру), еліміздегі азаматтардың еркін қозғалысын қамтамасыз ету.

Кембридж университетінде оқыған дәрісінде Ауғанстандағы қиын жағдайға бейжай қарай алмаған мемлекетіміз ауғандық мың студентті еліміздегі жоғары оқу орындарында оқытуға 50 миллион доллар жұмсап, игілікті іс жасап отырғанын тілге тиек етеді. Қазақстан Республикасының бастамасымен, БҰҰ бекітуімен 29 тамыз – Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық іс-қимыл күні болып белгіленді. Себебі, сол күні Елбасының Жарлығымен Семей полигоны жабылған болатын. Ынтымақтастық пен дипломатиялық қарым-қатынас орнататын мемлекеттердің барлығына ядролық қарудан бас тартуды Нұрсұлтан Әбішұлы осы Кембридж университетінің мінберінен сөйлегенде үндеген еді.

Мәскеу қаласындағы мемлекеттік Халықаралық қатынастар институтында жасаған лекциясында: «Заманауи елдегі ұлттық бәсекелестіктің кілті оның зияткерлік әлеуеті болып табылады», дейді автор. Осы ой «ХХІ ғасырдағы еліміздің басты стратегиялық қоры – ғылым мен инновация» деп аталатын келесі тарауда жалғасады.

Ғылым академиясының жарты ғасырлық, 55, 60 жылдық мерейтойлық сессиясында жасаған баяндамалары мен қазақстандық жас ғалымдар тобымен кездесуінде, сондай-ақ Қазақстан ғалымдарының форумында сөйлеген сөздері топтастырылған бұл тараудың негізі өзегі – білім, ғылым, инновация деген үштікке құрылған. «Ел болудың алғашқы тірегі – білім» деген Алаш ұлдарының аманатын арқалаған Елбасы «білім – бақтың жібермейтін қазығы» екенін әуел баста көкейіне түйе білген үлкен ақыл, сарабдал сана иесі.

Ел назарын Елбасының «ғылым баршаға қолжетімді және жалпыға ортақ, жасырынбауы қажет» деген сөзі аударды. Кеңес кезіндегі ғылымның түбіне жеткен де осы құпиялық болғанын айтады. Іргелі зерттеу жұмыстарын жаратылыстану, технология салаларында жүйелі жүргізу қажеттігін баса алға тартқан Мемлекет басшысы ғалымдардың шетелдік ғылыми басылымдарда өз жаңалықтарын жариялап тұруды дағдыға айналдыруын, жастармен кездесіп, өз тәжірибелерімен бөлісу қажеттігін ескертеді.

Мемлекет басшысы жастардан үлкен үміт күтіп, оларға қолдау көрсетіп келеді. Мұны болашағымыздың баянды болуына бағытталған оңды іс деп танитын Президент осыдан 20 жыл бұрын «Болашақ» бағдарламасын жасады. Еліміздегі білімнің сапасын көтеріп, деңгейін арттыру – әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық прогресті дамытудың негізгі алғышарттары болып табылатындығын естерінен шығармауды тапсырған Елбасы ғалымдарға сенім артып, жауапкершілік жүктеді. Саны бар, сапасы жоқ ғылым кандидаттары мен докторларды жоспарлы түрде дайындап шығаруды әдетке айналдырған диссертациялық кеңестерді жауып, «Ғылым туралы» Заңға өзгеріс енгізуді ұсынған да Елбасы болатын. Осындай маңызды мәселелерді көтерген баяндамада уақыт туындатқан көкейкесті сұрақтардың жауабын беруге еліміздегі ғылым саласы дайын ба, заман талабына сай кадрлар дайындау жағы қалай, шетелден мамандар шақырып, олардың жағдайын жасай аламыз ба, шетелдерге ғылыми мақалалар жариялау жайы мен патент алу мәселесі қай дәрежеде деген өзекті сұрақтар қояды.

Өркениетті елдердің тәжірибесін көшіріп қана қоюмен біз алысқа бармаймыз, өзіндік креативті идеялармен, жасампаз жаңалықтармен, уақыт талабына сай ұсыныстар мен жобаларды жарыққа шығарғанда ғана межелеген елу елдің қатарына енуді еңсереміз дейді. Финляндия, АҚШ, Оңтүстік Корея сынды дамыған мемлекеттердің жинаған тәжірибелері мен әдіс-тәсілдерін өзімізге оңтайландыра пайдалану бізге табыс әкелетінін қадап айтады.

Еліміздегі ғылымды дамыту үшін тәжірибе жасайтын лабораториялар салу қажеттілігінен Елбасы бастамасымен ашылған Назарбаев Университетінде, сондай-ақ Алматы мен Қарағандыда түрлі ғылыми орталықтар құрылды. Син­­­­­­гапурдың қысқа мерзімде қалайша мол табысқа кенелгенін білгісі келгенге осы елдің көшбасшысы Ли Куан Ю: «Табыс – жұмысқа жауап беруші адамдардың сапасына негізделді», деп жауап беруін мысалға келтіре отырып, автор бізге дәл қазір осындай формула қажет деп таниды. Біздің есімізге Ахмет Байтұрсыновтың: «Ұлт жұмысы – үлкен жұмыс, үлкен жұмысқа – көп жұмыскер керек», дегені түсті. Күш, білім, шеберлік істеген істен танылады. Әрбір қазақстандық жан құмарын істеген ісі мен алған білімінен алса, нұр үстіне нұр болар еді!

2020 жылға дейін «100 қазақстандық инновация» жобасын ұсына отырып, ең болмағанда соның 10-ы іске жараса, бұл үлкен жетістік деп санайтынын айтады. ІЖӨ-ден ғылымға бөлінетін қаржыны жыл сайын арттырып отырудағы негізгі мақсат та елімізді жоғары деңгейде дамыту болып табылады. Магистрлер мен PhD-докторларын дайындауға мемлекеттік грант тағайындау арқылы еліміздің талантты ұл-қыздарының лайықты біліміне жағдай жасалып отыр. Қазақстандық ғылымды жаһандық сұраныстарға жауап бере алатындай дәрежеде дамытуға жоғары оқу орындары мен ғылыми орталықтар түгел атсалысуы қажеттігін де назардан тыс қалдырмаған. Мұның барлығы Қазақстан ғалымдарының форумында айтылып, нақты тапсырмалар берілген.

Тәуелсіздігімізге қол жеткізген кезеңдегі үлкен тарихи құбылыс – мемлекетіміздің шекарасын бекітіп, төл картасын жасауы, әлемдік сахнадан ойып өз орнын алуы. Ішкі және сыртқы жағдайлар мен шекара тыныштығын сақтау басты парыздары екенін баса айтқан Елбасы дәрісі Қазақстан Республикасының Қарулы Күштер Әскери академиясының курсанттарына арналған. Мемлекетіміздің Қарулы Күштерін келешекте қалай елестетемін деген сұрақ қоя отырып, Президент арнайы жасақталған, соңғы әскери техникамен жабдықталған, ұтқыр әскерді көретініме сенімдімін дейді.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне 70 жыл толуына орай сөйлеген сөзінде білім стандарттарын жаңа заманға лайықты, бүгінгі күннің сұранысына жауап беретін стандарт жасау керек деген тапсырма берген еді. Білім және ғылым министрлігі мұны дер кезінде қолға алып, жаңа стандарттарды еліміздегі барлық жоғары оқу орындарына таратты.

Елбасы еңбегіндегі аса айрықша атап өтуді қалайтыны – зияткерлік ұлтты қалыптастырудың алғышарттары мен негізгі жолдары. Оның алғашқы баспалдағы мектепке дейінгі білім мен мектеп, жоғары мектептердегі білімнің сапасын арттыру, заманауи үрдістегі соңғы технологиямен жабдықтау. Екіншісі – ғылымды жоғары деңгейде дамыту.

Биотехнология мен биохимия, экоэнергетика, экология және антиэйджинг (антистарение) сынды төрт бағыт қазіргі таңда әлемнің ғылыми-техникалық келбетін айшықтап тұр. Сондықтан да бар күшті осы бағыттарға арнау керек дейді. Жаһандық дағдарыс жақындаған сайын барлығымыз жұмыла қарсы тұруымыз керек, ол үшін әрине, халықтар достығы мен ынтамағы, көпұлтты еліміздің ауызбіршілігі мен татулығы басты орында тұрғанын ешқашан естен шығармауды Қазақстан жастарына тапсырады.

Дүние жүзіне белгілі ойшылдар мен даналардың қанатты сөздері еңбектің құндылығын арттырып, мазмұнын байытқан. Ұлы Абайдың, Конфуцийдің, Исаак Ньютонның, М.В. Ломоносовтың, Луи Пастердің, Камның, Элвин Тофлердің, футуролог Брюс Стерлингтің сөздері мен халық мақалдарынан алынған үзінділер кітапқа поэтикалық образ беріп қана қоймай, автордың ел танитын шешендігі мен ділмарлығының тағы бір дәлелі.

Елбасы өзінің «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында атап көрсеткеніндей, Мәңгілік Ел болу идеясы аясында түрлі іс-шаралар өтуде. Осы Жолдауда айтылған мәселелердің барлығы да мемлекет басшысының ой елегінен өтіп, пісіп-жетілген. Жолдаудың қолдауға ие болуының нақты көрінісі деп 5 маусым күні Астанадағы Еуразия ұлттық университетінде болған Қазақстан Республикасының ұлттық тарихын зерделеу жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының кеңейтілген алқа отырысын айта аламыз.

Нұрсұлтан Әбішұлының ғылымға аса үлкен көңіл бөлуіне, сонымен қатар, уақыт талабына сай бүгінгі тарих өзінің тар пәндік шеңберінен шығып, пәнаралық ғылымға айналып отырғаны аян. Себебі, мұнда бір ғана тарихтың ғана емес, төркіндес пәндердің әдістері біріккен. Ғалымдардың жұмысы үлкен жауапкершілікке құрылып, терең зерттеуді талап етіп отыр. Бұл, әсіресе, тарихшы ғалымдарға тікелей қатысты. Осы жиында жасаған баяндамасында Мемлекеттік хатшы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тарихты жаңаша зерттеп, зерделеу мақсатында «Тарих толқынындағы халық» деген атпен тарихи зерттеулердің арнаулы бағдарламасын жасауды ұсынғанын жеткізді.

«Қазақстанның тарих ғылымының алдыңғы қатарлы әдіснама мен әдістеме арқауында сапалық секірісті жүзеге асыруына жағдай жасау; қазақтардың ұлттық тарихының көкжиегін кеңейту, ұлттың жаңа тарихи дүниетанымын қалыптастыру; Қазақстанның жаңа тарихының жиырма жылының мәнін пайымдау» сынды мақсаттарды алдына қойған бұл бағдарлама аясында жұмыстар жүргізу бүгінгі таңда басталып та кетті. Баспасөз бетіне жарияланған күннен соң-ақ оңтүстіктегі ұстаздар ұстаханасы атанған білім қарашаңырағы – Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институтының кезектен тыс болған ғылыми кеңесінің мәжілісінде тарихшы мамандармен кеңесе отырып, нақты тапсырмалар төңірегінде жұмыстар жүргізу қолға алынды. Оңтүстік өлкесі – тарихы көне, шежірелі, құпиясын ішіне бүккен тауы мен тасы, жазық даласы көп киелі мекен. Сондықтан да біздің тарихшы мамандарымыз бен болашақ тарихшыларымыз баяндама мәтінімен толық танысып, асқан қызығушылық танытты.

Ұлттық тарихты қоғамдық ғылымдардың арасында орталық буынға айналдыруға үн қатысып, жаңа деңгейдегі Қазақстан тарихының ортақ тұжырымдамасын жасауға, Қазақстан туралы біздегі және шетелдердегі тарихи материалдардың барлығын жинауға, жүйелеуге және жіктеуге баса көңіл бөлу ісіне ұжым болып атсалысуды ОҚМПИ оқытушы-профессорлар құрамы азаматтық парыз санайды.

Сана сандығындағы ой сарапталып, салмақтана берілген Елбасының «Когда мысль – материальна» еңбегінде терең білім, жан-жақты ізденіс, айқын анықтамалық нақты көрініс тапқан. Оқыған жанның ой-өрісін дамытып қана қоймай, көңіл көкжиегін кеңіте алар бұл еңбек ғасырдан-ғасырға, ұрпақтан-ұрпаққа қызмет етеріне сенімдіміз.Күрделі де шешімі терең ой мен аса білімпаздықты талап ететін салиқалы пікірлер білім саласының майталмандарына үлкен жауапкершілік жүктейді, оны біз толық сезінеміз.

Ольга МАЛАХОВА,