Мазмұны Кіріспе. Халықаралық бірліктер жүйесі Бөлім Молекула кинетикалық теория және термодинамика негіздері
жүктеу/скачать 3.62 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Күн жүйесіндегі кішкене денелер
| Бақылау сұрақтары
3. Кун жүйесі туралы не айталасыз? 4. Біздің Галактикадан басқа галактикалар бар ма? 5. Классикалық Ньютон космологиясының постулаттары? № 68 Сабақ. Тақырыбы: 6.2.2 Күн жүйесіндегі кішкене денелер. Сабақ жоспары 3. Күн жүйесіндегі кішкене денелер. 4. Астероидтар 5. Кометалар Күн жүйесіндегі кішкене денелер. Найзагайдьщ пайда болу сырын үккан В. Франклин одан кор- ғану жолын да іздестірді. Ол найзағайдан сактандыратын жайқай - таргышты ойлап тапты. В. франклиннің тәжірибесіне үқсас, бірак одан да күрделі тәжірибені жасау үстінде М. В. Ломоносовтьщ досы Г. В. Рихман күшті электр үшкынының бір түрі - домалақ найзагайдан 1753 жылы кайтыс болды. Бул мысалдардан мынадай корытынды жасаймыз. Кез келген болжамның шынайылығын тек практикалық тәжірибе, ягни эксперимент қана дәлелдей алады. Эр түрлі эксперименттер жүргізуде адамдарға арнайы жасалган күралдар мен аспаптар үлкен комек жасайды, кейбір физикалык аспаптар өте карапайым болып келеді. Олардын катарында сызгышты(і), тіктеуішті (2), таразыны(3) атауға болады. Сондай-ак термометр, секундомер, әр түрлі ток көзі (батарея лар аккумуляторлар сияқты аспаптар түрмыста да, экспериментов де кец колданылады. Соны- мен катар ғылым мен техниканьщ дамуьша аса кажетті күрделі аспаптар да бар. Ондай физи- калық кондырғылардыц катарында элементар бөліттектөрдің мысалы, әлектрондардътң) жылдамдыгын аса үлкен шамага (жарык жылдамдығына жуык) жеткізетін алып желдеткіштерді атауға болады. Физикалык эксперименттер жасауға арналған үдеткіштердіц алгашкыларының бірі Мәскеуге жақын Дубна каласында 1957 жылы салынды. 0ның диаметрі 72 м болса, ал одан кейінірек Серпухов каласында салынған үдеткіштіц диаметрі 6 км жетті. Астрономиялык бакылаулар үшін де әр түрлі күралдар мен аспаптар колданылады. Астрономиядагы ең негізгі зерттеу күралы - телескоп. 0ның жәрдемімен жакын түрган аспан денелерінің (Айдын, күн жүйе- сіндегі планеталардың және олардың серікте- рінің) беткі бедерлерін көруге болады. Теле- скоптың аркасында козге корінбейтін баска да аспан денелерін бакылап, ғылыми деректер жинакталады. Астероидтар Марс пен Юпитер орбиталарының арасында пішіні бұрыс аспан денелері бар. Олар планеталардың серіктері емес және Күнді айнала өз еркінше қозғалады. Бұл денелер астероидтар ("жүлдызға ұқсас") деп аталады. Суретте оларды жұлдыздардан тек баяу орын ауыстыруынан ғана ажыратуға болады. Бірінші астероидты 1801 жылы 1 каңтарда Италия астрономы Джузепе Пиации ашты. Ол тура көтерілуі мен еңкеюі тәулік ішінде елеулі өзгеретін жұлдызды бақылады. Неміс математигі Гaусс үлкен жарты осі 2,77 а. б. болатын бұл астрономиялық дененің орбитасын есептеп тапты. Сатурн мен Юпитердіңарасынан планета табылды деп есептеп, оған ескі Римнің табыс әкелетін әйел құдайы Церераның есімі берілді. 1802 жылы астрономиямен айналысатын неміс дәрігері Ольберс Церераға жақын жерден жаңа астероидты ашып, оны Паллада деп атады. 1804 жылы Юноиа, 1807 жылы Веста табылды. Кішкентай планеталарды Гершель грекше "жұлдыз бейнелі" деген мағынаны беретін астероидтар деп атауды ұсынды. 115 Қазіргі кезде 12 000-нан астам астероидтар белгілі. Бастапқы кезде құдайлардың аттарымен аталған астероидтарға кейін ұлы адамдардың есімдері берілді. Астероид табылғанда оған ашылған жылы(мысалы, 1937 DA) көрсетілген белгі тағылады. Астероидтың орбитасы есептелген соң тұрақты номер және аты беріледі. Астероидтар орбиталарының шеңберден өзгешіліғі аз, сондықтан астероидтардың көпшілігі Күн жүйесінің ішіне кірмейді. Бірақ кейбір астероидтар Күнге жақын келіп немесе Сатурн орбитасының сыртына шығып кетеді. Юпитер орбитасы бойымен планетаның алдында және артында қозғалатын астероидтардың екі тобы бар. Олар "Гректер" және "Трояндықтар" деп аталады. Олардың айналу периоды Юпитердің айналу периодына дәл келеді және орбитадағы орны аспан механикасының теориясын құрушы Лагранждың тапқан заңы бойынша есептеп шығарған нәтижесінен ауытқымайды. Ол математикалық жолмен А денесінің айналысында (біздің жағдайымызда Күн) одан кіші В (Юпитер) денесі және оның орбитасында салмағы әлдеқайда жеңіл дене айналып жүрсе (астероидтар), онда бұл жүйе орнықты болады, егер астероидтар Лагранждың орнықтылық нүктелерінде, яғни теңқабырғалы үшбұрыштардың төбелерінде орналасса. Күн, Юпитер және астероидтар (біздің жағдайымызда "Гректер" мен жүктеу/скачать 3.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|