Мазмұны кіріспе негізгі бөлім
жүктеу/скачать 55.75 Kb.
|
| 2.4 Ғұмар–ұлттың көсемі
Ғұмар Қараш – әртүрлі мерзімді баспасөз беттерінде көп жазған қаламгер. Қазан төңкерісіне дейін-ақ бірнеше кітап шығарып, халық арасында өте танымал болған Ғұмар өз заманында қазақ үшін Абайдан кейінгі рухани тұлға, ойшыл қаламгер ретінде мойындалған болатын. Ақынның мезгілсіз қазасы хақында «Қазақ тілі» (1921, № 136) газеті: «Ғұмардың атын Россиядағы қазақ елі түгел біледі деп айтсақ та өтірікші болмаймыз. Қазақ еліне білімді, пікірлі қызметкерлердің өте керек болып тұрған заманында Ғұмар сияқты зор ғалымның қашқындар қолынан қылышпен кескіленіп өлтірілуі жанды күйдіреді, жүрегімізге от жағады», – деп жазыпты. Бұл жерде де Ғұмар Қараш «зор ғалым» ретінде сипатталған. Ғұмардың пәлсапалық ой-толғамдары 1910 жылы Орынбордан жарық көрген «Ойға келген пікірлерім», 1911 жылы Уфадан басылған «Өрнек», 1913 жылы Қазаннан шыққан «Бәдел-хажы» атты кітаптарынан анық көрінеді. «Орыстың ұлы ойшылы Лев Толстой мырза «Аштықтан өлім хәліне жеткен арық, әлсіз бір сиырдың мүйіздерін әшекейлеп, құйрықтарын тарап, сылап-сипаудан қандай пайда келер еді?» деген. Құр тас үйлерді әшекейлеп сала бергеннен гөрі, оның ішіндегі адамдарға жақсы тәрбие бергені ләзім. Бір бай үлкен мешіт салдырғаннан гөрі бір ұлттық мектеп салдырып, соған сабақ беретін мұғалімдер даярланса, қажетті кітаптар алынса, газет-журналдар шығарып, арзан бағамен сатса, арық сиырдың мүйізін әшекейлеуден гөрі, оны жемдеп, күйлендірген іспетті пайдалы іс болар еді» деп жазады Ғұмар Қараш «Ойға келген пікірлерім» кітабында. Ғұмардың әдебиет, тіл, кәсіп, өнер туралы мақала-ларының қай-қайсысы да оның терең ойлы көсемдігін, тілі шебер шешендігін көрсетіп тұрады. Тарихтың алмағайып кезеңдерінде Ғұмардың болашақты болжай алар көреген-дігі де көрінеді. Мысалы, «Қазақстан» газетінде Ғұмар қазақты дәстүрлі көшпелі мал бағу кәсібінен отырықшы-лыққа ауысуға шақырады. Өнері алға озған өзге халық-тармен бәсекеге түсуге, олардан тіршілік таласында ұтылып қалмауға үндейді. «Дүниядағы жан-жануарлардың тіршілігіне ілтифат салып қарасақ, талассыз тартыссыз тұрған заман көрін-бейді: даладағы аңдар, ауадағы құстар, судағы балықтар бірін бірі жеуде, бірін бірі талауда, адам баласының тіршілігіне қарасақ талас-тартыстан бұлар да құр емес» – деп бастайды Ғұмар өзінің «Тіршілік таласы» мақаласын. «Бұл жан-жануар арасында тоқтаусыз дуам етіп келе жатқан таласты ғылым иесі адамдар «тіршілік таласы» деп атайды. Тіршілік таласы деген сондай бір талас – жеңілгенге рахым ету жоқ, жеңілгеннің күні қараң. Адам баласының арасындағы тіршілік таласы мен хайуандар арасындағы таластың қаттылық, рахымсыздық жағынан айырмасы жоқ. Айырмасы сол: хайуандар тіс-тырнақ жұмсағанда, адам балалары бір-біріне көбірек ақыл қаруын жұмсайды. Ғылым-өнер иесі адамлар яки халықтар тіршілік таласында үстем болып, надан, өнерсіз қалғандар әртүрлі реттен кемшілікте ғұмыр кешірумен жарлылық басып, су құйылмаған теректей болып, құрып, ақырында дүния жүзінде өзі түгілі атағы да қалмайды» дейді Ғұмар. «Кең сахрада жайын өскен біздің қазақ баласының басына да тіршілік таласының заманы келіп жетті. Қазақ ішінен от арбалар салынып, жолдар ашылған соң күн батыста тар жерде отырған елдер бөгеп тұрған кедергісі алынған судай болып, қазақ сахрасына жайыла бастады. Бостаншылықта өскен қазақ елі тіршілік таласының қайнаған жерінен шыққан адамдармен қатар тіршілік етудің оңай емес екендігі көзге тез-ақ көрінді: жүздеп жылқы айдаған, мыңдап қой айдаған мырзалардың күні күнкөріске қалды, олардан соңғылар малдан айрылып, жалшылыққа жер-жерге тоза бастады. Кедейліктің бір тума-аданастары – қорлық-зорлық, ауру-науқас – бұлар да біздің қазақ ішіне мекен етті: шума(чума)-кезік сықылды аурулар қазақ ішіне жайылды. Қазақ халқының бұндай халге түскені – жоғарыдағы айтылған тіршілік таласына әзірленбей, жайын наданшыл-дықта жатқандықтан. Егер ұйқымыздан бас көтермей, бұрынғыша жата берсек – шексіз тез заманда дүния жүзінен көшпекпіз. Сол себепті, дүния жүзінде қалғымыз келсе, адам баласын ғайри жан иесінен бір адамды бір адамнан артық еткен ғылым-өнер үйреніп, өзімізден ілгері кеткен халықтармен қатарласуға талап ету тиіс. Ата-бабадан келе жатқан жалқаулықты тастап, «тәуе-кел ердің жолдасы» деп, ғылым өнер жолына түсіп, бүтін жұрт үлес алып жатқан дүниядан бізге де үлесімізді алу керек. Ұйқымызды ашбай қарап жатқаннан тапқан жүлдеміз көз алдымызда: Еділ барсақ та, Жайық барсақ та жер үйде күтір (хутор) бағып отырған қазақ баласын көресің. Қазақ ішінде бұндай қорлықта жүрген шет жұртты көрмейсің. Жоғарыда айтылған тіршілік таласының ғылым-өнерден құр қалғандарға көрсететұғыны осы. «Өнерлі өрге жүзер» деп қарттарымыз да осындайды айтқан. Көзіміздің нұры ғазиз балаларымыз келешекте рахатшылықта ғұмыр сүрсін, артымызда дұғашы болсын десек, тіршілік таласында шет милет балаларынан кем болмастай етіп, оларға ғылым-өнер үйрету тиіс. Жоғарыдағы тіршілік таласы хақында бір-екі ауыз сөз жазғанымыздың себебі – біздің қара халық түгіл, ғылым иесі жастарымыздың да көбісі төрт жағы құбыла болып, заманымыздың түрінен бейхабар, ғұмырын ойын-күлкімен өткізіп жүр. Басшылардан үлгі көрмеген соң, қара халық бағытынан адасулы. Тіршілік теңізінде бағытсыз, жел айдап жүрген кемемізді жұрт кетіп жатқан ғылым-өнер жолына қарай жүргізуді кемешілерімізге де, мінушілерімізге де міндет деп білеміз: қазіргі бағытсыз жүрумен тасқа соғылып, су түбіне кетуімізге шек шүбә жоқ». Бұдан бір ғасырдан артық бұрын айтылған осы сөз қазір өзектілігін жойды ма? Кеңес үкіметі кезеңінде Ғұмар Қарашты насихаттауға тыйым салуға негіз болған шығармаларының бірі – «Неден қорқам» өлеңі: жүктеу/скачать 55.75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|