Мазмұны кіріспе стресс және оның пайда болуына әсер ететін факторлар эмоционалдық стресстің даму механизмі қиын жағдайларға жауап берудің жеке стилдері қорытынды кіріспе
ЭМОЦИОНАЛДЫҚ СТРЕССТІҢ ДАМУ МЕХАНИЗМІ
жүктеу/скачать 27.4 Kb.
|
| 2. ЭМОЦИОНАЛДЫҚ СТРЕССТІҢ ДАМУ МЕХАНИЗМІ
Ағылшын тілінен аударғанда «стресс» сөзі қысымды, шиеленісті, күш-жігерді, сондай-ақ осы күйді тудыратын сыртқы әсерді білдіреді. Жағымсыз эмоцияларды тудыратын күйзеліс «күйзеліс», жағымды эмоциялар «эустресс» деп аталады. 1936 жылы канадалық физиолог Ганс Селье Nature журналында «Әртүрлі зақымдаушы агенттерден туындаған синдром» атты қысқаша баяндамасын жариялады. Г.Селье студент кезінде-ақ әртүрлі жұқпалы аурулардың бір жолмен басталатынына назар аударған: дене қызуының көтерілуі, әлсіздік, буындардың ауыруы, ауыруы, қалтырауы. Эксперименттер тек инфекциялар ғана емес, сонымен қатар суық тию, күйік, жарақат, улану сияқты зиянды факторлар тек соларға ғана тән зардаптармен бірге бірқатар ұқсас биохимиялық, физиологиялық және мінез-құлық реакцияларын тудыратынын растады. 1956 жылы Г.Селье өзінің алғашқы жарияланғанынан кейін жиырма жыл өткен соң күйзеліске мынадай анықтама берді: «Организмнің оған қойылатын кез келген талапқа бейспецификалық реакциясы». Бұл әртүрлі экстремалды жағдайларда әр адамның жеке басының сыртқы мінез-құлық реакциясы әртүрлі болады, ал ішкі физиологиялық реакция бірдей болады және стресс дамуының үш сатысында көрінеді. Ағзаның өте әртүрлі сипаттағы тітіркендіргіштердің әрекетіне тән стереотиптік жалпы жауаптарының жиынтығын, ең алдымен қорғаныш болып табылатын реакцияларды Г.Селье «жалпы бейімделу синдромы ретінде» белгіледі. Оның белгілі және белгілі кезеңдері бар: 1) мазасыздық, бұл кезде организмнің қарсылығы төмендейді (шок фазасы), содан кейін қорғаныс механизмдері іске қосылады; 2) ағзаның жұмыс істейтін жүйелерінің кернеуі жоғары талаптар қоятын жаңа жағдайларға өзінің бейімделуіне жеткен кездегі қарсылық (бейімделу фазасы); 3) организмнің қорғаныс механизмдерінің істен шығуы анықталатын және өмірлік маңызды функциялардың координациясының бұзылуы күшейетін, олардың сәйкес келмеуі, ыдырауы орын алатын шаршау. Р.Лазарус (1970) күйзеліс туралы ілімді дамыта отырып, концепцияны алға тартты, оған сәйкес нақты тітіркендіргішпен байланысты физиологиялық күйзеліс пен жағдайдың алдында болатын психикалық (эмоционалдық) күйзеліс алдын ала пайда болады.Сонымен бірге. уақыт, адам алдағы жағдайды қауіп төндіретін қиын деп бағалайды. Бұл бөлулер, әрине, біршама ерікті. Адам ағзасының экстремалды жағдайға реакциясы әрқашан интегралды психофизиологиялық болып табылады. Соколова Е.Д., Березин Ф.Б., Барлас Т.В. (1996) психикалық стресстен туындаған клиникалық құбылыстарды ерекше қауіп төндіретін сипаттағы күшті жарақаттан кейін пайда болатын және күндер, кейде сағаттар ішінде аяқталатын жедел стресс реакцияларына бөлу; жарақаттан кейінгі стресстік бұзылыс, бұл тәжірибенің осы түріне ұзақ, дереу немесе кешіктірілген реакция; өмірдің азды-көпті өзгеруіне әкелетін стресстік оқиғамен айқын байланыс (соның ішінде уақытша) болатын бейімделу реакциялары; невротикалық күйлер және жеке декомпенсациялар, оларда тәуелділік әдетте стресс факторларының қайталанатын немесе созылмалы әсерінен («өмірлік оқиғалар»), шешуі қиын эмоционалдық проблемалардан және психикалық стресстің ұзаққа созылуынан байқалады. Невротикалық күйлерде және жеке декомпенсацияларда жеке осалдықты анықтайтын бұрынғы тәжірибе мен тұлғалық қасиеттердің рөлі барынша айқын көрінеді. Бұл күйлердегі эмоционалдық күйзелістің маңыздылығы айқын, өйткені стресс бір нақты және айқын жағдаймен байланысты емес, бірақ кеңірек өмірлік контексте жүзеге асырылады. Эмоционалды күйзеліске жағымды және жағымсыз оқиғалар себеп болуы мүмкін. С.А. Разумов (1976) адамдарда эмоционалды күйзеліс реакциясын ұйымдастыруға тікелей немесе жанама әсер ететін стресс факторларын төрт топқа бөлді. 1. Белсенді белсенділіктің стрессорлары (экстремалды стресстер, өндірістік стресстер, психоәлеуметтік мотивацияның стресстері) 2. Белсенділіктерді бағалаудың стрессорлары («бастау» - есте сақтаудың күйзелістері мен күйзелістері, жеңістер мен жеңілістер, көріністер) 3. Белсенділік сәйкессіздігінің стрессорлары (ажырасу, психоәлеуметтік және физиологиялық шектеулер) 4. Физикалық және табиғи стресс факторлары. Бұл жерде айта кету керек, тек әсер ету фактісі стрессті білдірмейді. Осы абзацты қорытындылай келе, эмоционалдық күйзеліс әсерінен организмдегі өзгерістердің маңызы зор екенін байқаймыз. Толеранттылық адамнан адамға өзгереді. Кейбіреулер бейімді, басқалары мұндай әсерлерге өте төзімді. Осылайша, теріс эмоциялардың шамадан тыс болуы, белгісіздік тәжірибесі, шамадан тыс психоэмоционалды стресс патогендік факторлар болып табылады және психосоматикалық патологияның пайда болуы мен дамуымен бірге жүреді. жүктеу/скачать 27.4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|