Адам қарым-қатынасының маңызды тәсілі

А) тіл;

С) сөйлеу аппараты;

D) сөйлеусу;

Е) тілдік байланыс.

А) шет тілі;

В) орыс халкынын тілі;

С) татар;

D) ана тілі;

Е) баска тіл.

А) рәміз;

В) жарық;

С) әмбебап;

D) сигналды;

Е) акустикалық.

А) диахрония;

В) синхрония;

С) иерархия;

D) синтагматика;

Е) парадигма.

А) дейктикалық;

В) сигнификативті;

С) семасиологиялық;

D) номинативті;

Е) коммуникативтік.

А) сөйлеу аппараты;

В) сөйлеу әрекеті;

С) сөйлеу парадигмасы;

D) тіл әрекеті;

Е) тілдік байланыс.

А) сөйлеу әрекеті;

В) сөйлеу;

С) сөйлеу аппараты;

D) тіл;

Е) тілдік байланыс.

А) сөз;

С) ұғым

Е) термин.

А) түрік;

В) финно-угорлық;

С) герман;

D) славян;

Е) роман.

А) социолингвистика;

В) психолингвистика;

С) этнолингвистика;

D) лингвистикалық география;

Е) математикалық лингвистика.

А) метатілдік;

В) когнитивтік;

С) эмоциялық, сезім;

D) селективтік;

Е) дұрыс жауап.

А) сөйлеу;

В) сөйлесу;

С) айту;

Е) метатілдік процес.

А) коммуникация;

В) қоғамдық әрекет;

С) әңгіме;

D) тәжірибе алмасу;

Е) оқыту.

А) этнос;

В) жанұя;

С) ұлт;

Е) клан.
38 Алғашқы қоғамдық қауымдағы адамдардың қарым-қатынасына тән қасиеттер:

А) өзара құптау мен көмек;

В) ру қатынастар;

С) этнос құқығы;

D) кедейлердің жоқтығы;

Е) клан қатынастар.
39 Тыйым салынған сөздер бұл - :

А) табу сөздер;

В) архаизмдер;

С) неологизмдер;

D) терминдер;

Е) афоризмдер.

А) грамматикалық құрылыс;

В) грамматикалық мағына;

С) грамматикалық форма;

D) грамматикалық тәсіл, әдіс;

Е) грамматикалық категория.

А) татар;

В) орыс;

С) қазақ;

D) ана тілі;

Е) кез келген шет тілі.

А) славян тілдері;

В) финно-угорлық тілдер;

С) герман тілдері;

D) түрік тілдері;

Е) роман тілдері.

А) номинативтік;

В) сигнификативтік;

С) семасиологиялық;

D) дейктикалық;

Е) коммуникативтік.

А) сөйлеу;

В) дейктикалық әрекеті;

С) сөйлеу аппараты;

D) тіл;

Е) ислам тілі.

А) ислам, христианство;

В) буддизм, индуизм;

С) ислам, бахраизм;

D) православие, конфуцианство;

Е) зороастризм, синтаизм.

А) Ежелгі Греция мен Римнің тарихы мен мәдениеті;

В) Грек-Египеттік;

С) ежелгі үнділік өркениеті;

D) Вавилон-шумер көнелілігі;

Е) ортағасырлық мәдениет.

В) антикалық мәдениетке;

С) алғашқы қауымдық мәдениетке;

D) Вавилон-шумер мәдениетке ;

Е) Грек-Египеттік мәдениетке.
48 Белсенді сөздікке қосылған жаңа сөздер:

А) неологизмдер;

В) архаизмдер;

С) терминдер;

D) афоризмдер;

Е) табу сөздер.

А) этнолингвистика;

В) социолингвистика;

С) психолингвистика;

D) лингвистикалық география;

Е) математикалық лингвистика.

А) жер өңдеу, жер айдау;

В) адамдандыру;

С) әшекей, ойын-сауық;

D) екінші табиғат;

Е) қауымдық мәдениет .

А) «Тіл – ой кеңістігі мен рух үйі»;

В) «Тіл – болмыс үйі»;

С) «Тіл - адам тіршілігінің баспанасы»;

D) «Тіл – қарым-қатынас құралы»;

Е) «Тіл – қарым-қатынас мәдениетi.

А) селективтік;

В) когнитивтік;

С) эмоциялық;

D) метатілдік;

Е) коммуникативтік.

А) тілдің көмегімен басқа тілді бейнелеу;

В) сөйлеу қарым-қатынасы;

С) тілді кәсіби пайдалану;

D) тілдің көмегімен қарым-қатынас орнату;

Е) бір тілді басқа тілге қарама-қарсы қою.

А) тілдің көмегімен қарым-қатынас орнату;

В) нақтылы сөйлеу;

С) екі тілдің қарама-қарсы қойылуы;

D) тілді кәсіби пайдалану;

Е) сөйлеу процесі мен оның нәтижелері .

А) сөйлеу процесі мен оның нәтижелері;

В) сөйлеу;

С) тілдің іске асуы;

D) тілді пайдалану;

Е) тіл саясаты.

А) тамтам дыбыстары;

В) көгершін поштасы;

С) әңдер айту;

D) музыкалық аспаптар дыбыстары;

Е) алақан шапалақтау мен аяқ тепкілеу.

А) экспрессивтік, диакритикалық, сыйқырлық;

В) дейктикалық;

С) саясатык;

D) когнитивтік;

Е) биологиялық.

А) еңбек және таным әрекетіндегі адамдардың қарым-қатынас процесіндегі спецификалық формасы;

В) биологиялық бірлескен тәртіп;

С) қатынас процесі;

D) хабар;

Е) алақан шапалақтау.

А) тек қана басқа мәдениеттермен диалогта тұратын субъектінің дүниедегі қызметінің барлық формаларының жиынтығы;

В) жер өңдеу;

С) семиотикалық күрделі жүйе;

D) ұжымдағы ойын ережелері;

Е) тәртіп ережелері.

А) экзотикалық лексика;

В) жаргондар;

С) жергілікті мәдениеттің спецификалық құбылыстары;

D) историзмдер;

Е) семиотикалық жүйе.

А) жайлау, арық;

В) баз, майдан;

С) биттяз, хит;

D) икебана, құрылық;

Е) сельсовет, гармошка.

А) құрметпен назар аудару;

В) теңдік жағдайда;

С) қатты стилистикалық қарама-қарсылық;

D) көп сөйлеу;

Е) мәдениетаралық жағдайда.

А) қоғамның тілдік өмірі үрдісіне белсенді әсер етуге арналған қондырғылар жиынтығы;

В) мәдениетаралық қатынас;

С) сөйлеу қатынасы;

D) «тіл құрылысы»;

Е) барлық тілдердің тең құқықтылығы мен тіл таңдаудағы бостандық.

А) мәдениеттің қалыпты қасиеттерімен ерекшеленетін адамдар тобы;

В) халық;

С) ұлттық мемлекет;

D) ұлт;

Е) этносоциалды ағза.

А) субэтнос;

В) этнос;

С) суперэтнос;

D) надэтнос;

Е) пассионаршылдық.

А) этникалық аумақ;

В) темперамент;

С) әлеуметтік қатынастар;

D) пассионарлық;

Е) қасиеттілік .

А) қасиеттілік, аңыздар, мифтер;

В) темперамент;

С) этникалық аумақ;

D) әндер;

Е) әлеуметтік қатынастар.

А) Америка;

В) Франция;

С) Германия;

D) Бельгия;

Е) Италия.

А) Рождество мен Д.Вашингтонның туған күні;

В) Алғыс күні, қасиетті Валентин күні;

С) Алғыс күні мен Д.Вашингтонның туған күні ;

D) Рождество мен қасиетті Валентин күні;

Е) Рождество мен алғыс күні.

А) тарихтың белсенді күші болуды қалаған;

В) ел басқаруды қалаған;

С) Америкада өмір сүруді қалаған;

D) бірігуді қалаған;

Е) дұрыс жауабы жоқ.

А) тіл мен этнос арасындағы қарым-қатынастарды зерттейтін ғылым;

В) халық мәдениетін зерттейтін ғылым;

С) тілдің рөлін зерттейтін ғылым;

D) белгілі контекстерде тілдің қолданылуы;

Е) этникалық аумақ.

А) «сөздер және идеялармен» толтырылған мәдениет аумағы;

В) «сөздер мен» іске асатын мәдениет аумағы;

С) әлем бейнесі;

D) адамгершілік кодексі;

Е) этникалық аумақ.

А) адамның шешім кабылдау қабілеті;

В) біріккен күнделікті өмірдегі білімдердің болуы;

С) адамдар арасындағы қарым-қатынастар қабілеті;

D) адам сапасы;

Е) ойлаудың орталық органы.

А) өмір;

В) жеребе;

С) жазымыш;

D) сыбаға;

Е) мүмкіндік.

А) өмір туралы түсінік береді;

В) басқа елдің мәдени құндылықтарымен таныстырады;

С) сөздік қорды байытады;

D) тілді кәсіптік деңгейде меңгеруге көмектеседі;

Е) мүмкіндік елдерде тану.

А) келісім, компромисс;

В) қалыптасқан ұстанымдар;

С) ұлттық сана;

D) әлеуметтік орта;

Е) барлық сөздік;

А) мағынасын түсіну;

В) оқырманның білімі мен тәжірибесі;

С) мәтіннің бейімделуі;

D) аударудың техникасы;

Е) дұрыс білім.

А) аспан;

В) күн;

С) жаңбыр;

Е) жауап.

А) бірігіп кеткен іздердің даму диапазоны;

В) құрылым;

С) объект;

D) белгілердің жиынтығы;

Е) эстетикалық өнім.

А) мазмұндық қызметі;

В) шығармашылық қызмет;

С) өзін өзі оқытуына көмегі;

D) ойды машықтандыру;

Е) өзін өзі ұғынуы.

А) мәдениеттер диалогы;

В) тіларалық қатынас;

С) мәдениеттердің трансляциясы;

D) қызықтыру бағдарлама;

Е) шошындыру бағдарлама .

А) шошындыру тактикасы;

В) тіларалық тактикасы;

С) өтініш тактикасы;

D) назар аудару тактикасы;

Е) дұрыс қызықтыру.

А) интонация, ырғақ, үзіліс, логикалық екпін;

В) ырғақ, әуен, тембр;

С) интонация, айту мәнері;

D) үзіліс;

Е) логикалық екпін.

А) мәтінді түсіндірумен;

В) ұғымдарды түсіндірумен;

С) сөздерді түсіндірумен;

D) белгілі бір ұлт мәдениетін түсіндірумен;

Е) ырғақ түсіндірумен.

А) эквивалентсіз лексика;

В) мәдениет;

С) сөйлеу;

D) дискурс;

Е) жауаптар.

А) қытай;

В) жапон;

С) ағылшын;

D) неміс;

Е) итальян.

А) контекстік жорамал;

В) оқырманның білімі мен тәжірибесі;

С) мағынаға бейімделу;

D) аударманың техникасы;

Е) дұрыс бейімделу.

А) этнолингвистика;

В) мәдениеттану;

С) социология;

D) философия;

Е) ондай ғылым жоқ.

А) хаттар;

В) электрон поштасы;

С) MMS;

Е) аударманың.

А) тілді білуге;

В) дәстүрді білуге;

С) этикет ережелеріне;

D) аударманы білуге;

Е) барлық жауаптар білуге .

А) дискурс, сөйлеу;

В) сөйлем;

С) дискус;

D) тіл;

Е) аударма.

А) африкан;

В) неміс;

С) итальян;

D) американ;

Е) орыс.
93 Сиқырлық, диакритикалық, экспрессивті қызметтер бұл - ... қызметі.

А) сөйлеу;

В) мәтін;

С) тіл;

D) жауаптар;

А) американдық мифтердің ритуалды мадақтауы;

В) мерекелер;

С) демалуға түрткі;

D) дұрыс мереке;

Е) тіл.
95 Бір тілдің басқа тілдің көмегімен бейнелеуі, бұл тілдің келесі қызметі ...

А) метатілдік;

В) селективтік;

С) когнитивтік;

D) эмоциялық;

Е) мадақтауы.
96 «Сөздер және идеялармен» толтырылған мәдениет аумағы бұл - ...

А) логосфера;

В) социология;

С) этнолингвистика;

D) когнитивті лингвистика ;

Е) социолингвистика.

А) этнос;

В) ұлт;

С) субэтнос;

Е) ру.
98 Естен тандыру тактикасы не үшін қолданылады?

А) назар аудару үшін;

В) қорқыту үшін;

С) бір істі болдырмау үшін;

D) жауап алу үшін;

Е) дұрыс қорқыту үшін.
99 Сөз және сөз тіркестері бұл - ...

А) мәлімет беруші тілдің минималды бірліктері;

В) заттарды белгілейтін символдар;

С) сөз таптары;

D) мәдениеттер диалогы;

Е) жауап алу үшін.

А) мәдениеттердің қарым-қатынасы;

В) мәдениет коммуникациясы;

С) әңгіме;

D) шет тілде сөйлеу;

Е) сөйлесу.

Салыстырмалы анализ бен аудармаға арналған мәтін

Алғы сөз

Жарияланып отырған «Қозы Көрпеш Баян сулу» трагедиялық махаббат туралы аңыз, қазақ халқының ең танымал ата бабамыздан қалған шығармашылық ескерткіші. Қазақтың әйгілі әдебиетшілері мен өнер қайраткерлерінің интерпретациясында бірнеше нұсқасы бар.

Қазақ тілінің ерекше байлығы мен халықтың даналығы мен кеңпейілділігі көрсетілген эпос еліміздің мақтанышы даңқы болып есептеледі.

Эпоста қазақ халқының ұлттық ерекшеліктері терең суреттелген. Бұл тамаша шығарманың халқымыздың қиял тереңдігі мен сезімталдығының айғағы.

Ғасырлардан бұрын туылған поэманың тәрбиелік мәні бүгінгі таңда арта түспесе кем деп айта алмаймыз.


Қозы Көрпеш – Баян Сулу

1 "Дүние өтер-кетер, өтер-кетер түбіне дүниенің кімдер жетер" демекші, сонау бір ертеде, ешкі қүйрығы ікелтеде, жүні бөртеде, алмағайып заманда, ноғай қазақ аманда, Қарабай мен Сарыбай деген екі бай өмір сүріпті. Бүл өмірдің байлауы жоқ, тез өте шығатынын біліпті. Үрпағы жоқ екеніне күңіреніп, қүдайдан бала тілеп, жалынып, жалбарынып жүріпті. Пендешілік қала ма, екі бай да дәулеті мол болғаннан соң ба, бір-бірінен қашық жүріп, араласпай, білікті іс жасамапты.	1 Justly they say that "life will pass and go, but nobody will under­stand the true meaning of life". Many years ago, when a goat's tail was short and its fleece streamed like silk, in those remote change­able times, when a Kazakh clan Nogaily led its happy life, there lived two bais1, and their names were Karabay and Sarybay.
2 Күндердің күнінде, тағдырдың жазуы ма, кім білсін, екі бай қүлан аулап жүріп, ен даланың төсінде, қызыліңір кешінде, бір-біріне кездесіп қалыпты. Қазақтың ата салтымен сәлем беріп, жүз көрісіп, ішіндегі қыжылына мән берісіп, "уһілеп" әңгіме қүрыпты. Бірін-бірі бүрын көрмесе де, сыр шертісіп, келе-келе ноғайлы елін асырап отырғандарын да тілге тиек етеді.	2 One day, who knows whether it was fate's will, two bais hunted in the crimson hour of sunset and ran into each other while chasing after kulans2 along the wide steppe. They greeted each other according to Kazakhs' cus­tom, got into conversation, let each other know about their woes, and in that credulous talk confessed not without pride that both of them were a support and a good example for the whole clan of Nogaily.
3 Сөйтіп, екі бай — Сарыбай мен Қарабай — ен далада үш ай бойы аңшылық қүрады. Тоқымдарын төсек, ерін жастық етіп, жа-пан далада түнейді. Күндердің күнінде аң аулап жүріп алдарынан буаз марал кездесіп қалады. Сол кезде аңшының әдетімен Қарабай Сарыбайға: — Кезегімді саған бердім. Үйдегі кісіміздің аяғы ауыр еді, — деді. Сарыбай күмілжіп, садағын қолына үстаған күйі түрып қалады. Қол берісіп, төс қағыстырып дос атанған адамның бір тілегін орындау осыншама қиын болар ма? Көктен тілеп, жерден сүрағаны, үйдегі әйелі дүниеге сәби әкелер болып отырғаны есіне түсіп: — Әй, досым! Марал үшін дауласпалық. Екеуміздің де мерген екенімізді бір қүдай біледі. Өзің сияқты, біздің үйдегі кісіде күмәнді еді, — дедіСарыбай.	3 And so, once during their hunting a pregnant she-maral3 leapt out onto a hillock just in front of them. The two bais were delighted to have such luck. According to hunters' custom, Karabay said to Sarybay: — You shoot first; I have got an expecting wife at home. The friend's offer took Sarybay by surprise. It was not at all easy for him to accept it, because Sarybay's wife after many years of praying both to heaven and earth was expecting a child too. He could not shoot at the pregnant maral, for it was a bad omen, so he suggested that they should let her go. — Let us not kill this she-maral. Everybody knows that both of us are skilful mergens^marksmen, the best all around the place. My wife just like yours is expecting a baby.
4 Бүл буаз марал болып жүрген, екеуінің достығын сынамақ болған Бабатүкті Шашты Әзіз еді. Сөйтіп, буаз марал жөніне кете-ді. Екеуі бір-біріне айтқан жақсы жаңалықтан соң-ақ Сарыбай мен Қарабай байлар армандауға кірісіп, қиялдың түлпарына мініп, желдей еседі. Егер екі әйелден туғандар қыз болса, екеуіне тақияны бір түстен, үкісін бірдей етіп тағып, інжу-маржан түймелерін тіктіріп, әшекейлейік, — деді Қарабай. Сөзіңді қүп алдым, достым. Бүл қазақ дүниедегі ең қым-баттысын қызына еншілеген ғой. Сәбилер жарасып кетсін. Жүздері жарқырап жүрсін, — деді Сарыбай досын қуаттап.	4 But it was not a she-maral at all. It was Baba Tukti Shashty Aziz who appeared before them in such a look to test how they follow forefathers' customs and how strong their friendship was. After declaring to each other about the forthcoming event Karabay and Sarybay began dreaming away as if they had saddled winged tulpars. If God grant girls will be born, we shall make caps-takiya of the same colour and with the same ornaments of feathers-uki and pearl but­tons for them. And they will grow up like sisters, — Karabay said. I agree with you, my friend. Kazakhs give their most precious tulpar2 to their daughters. Let our kiddies be happy. Let happy smiles light up their faces all the time, — Sarybay echoed.
5 Аттарымен желе жортып, көмекшілерін қоса ерткен бүл тобырдың қуаныштары күннен-күнге молайып, достықтары мызғымас боп беріктеніп келе жатты. Бір таудың баурайына ша-тыр тігіп, қымызын ішіп, атқан олжасын ортаға салған қос достың бірі Қарабай ертеңгісін түрып, қуанышты түс көргенін айтып, Са-рыбайды қуантты: — Досым, қүлағыңды сал! Мынау дүниенің есігін ашар сәби- дің екеуі де үл болып, өміріміздің жалғасы бола ма деп түсімді бол- жадым, — деді. Сарыбай бүған ағынан ақтарылды. Қуанышын жасыра алмай: — Онда екеуі қүлын-тайдай тебіскен дос болып, елге атағы шығып: "Пау, мынау кешегі Сарыбай мен Қарабайдан қалған үрпақ қой. Әкелері қалай жарасты болса, үлдары олардан асып түсті" де-сін. Бірлік бар жерде, тірлік бар емес пе! Қүшақтары ашылмасын,— деді Сарыбай.	5 The two friends rode their horses fast as whirlwinds, sped across the wide steppe surrounded by many servants and enjoyed their hunting. Their agreement grew into a close friendship. And it seemed to them that there was no power that could break their alliance. They pitched their marquees at the foot of the mountain and spent their time idly, enjoying koumiss and sharing their prey with each other. One morning Karabay pleased his friend, telling him about a dream that he had seen: — My friend, listen to me! My dream prophesies that two babies are going to be born; moreover, these will be two boys who are to continue our clans! And Sarybay responded at once: — They will grow up being friends like two foals, and they will make the worthy zhighits3, their glory will be spread all over the world and peo­ ple will say "Why, but they are the descendants of those very Karabay and Sarybay!.. Their fathers' friendship was so strong, but sons surpassed their fathers' loyalty!" As the saying goes, life is where there is unanimity! Let them never be apart during their whole lives!
6 - Сүйінші, — деген үн қыр астынан естіліп, шапқын ат белеңге шыға, маң даланы дүр сілкіндіріп, шартарапқа жайылып. жаңғырығып бүл маңға қайта оралды. — Сү-үй-ін-н-ші-і! Қарабай да, Сарыбай да бір орнында тыныш таба алмай, ал-дыға тебініп қарсы шыға бармай, бір сәт түрып қалған-ды. Пенде емес пе, ойларына не кіріп, не шықты. Әркім қүдайдан өзінікі үл болса екен деп тіледі. Мүндайда уақыт өте ме? Дәл осы толғанысты сезіп білгендей хабаршы енді: Мамабике бәйбіше үл тапты! Сүйінші! — деп жарты әлем-ді басына көтерді. Не дейді? Қүлағым не естіді? Айналдым қүдай берген үл-дан, — деп дауыстап жіберді Сарыбай. Әлгінде ғана аспан көгінен жауған жаңбыр осы қуаныштың хабаршысы боларын білгендей, төгіп-төгіп жіберіп, тынши қалды. - Қүтты болсын! - деді Қарабай.	6 "Suyunshi! "x — it was heard from far away. The occasion that Karabay and Sarybay anticipated seemed to come to life in this messenger's lingering and joyous shout. The two friends' hearts were about to break from glee. — Suyunshi-i-i! — the galloping horse leapt to the hillock, the mes­ senger's call intensified, shaking up the whole place. It reached the nearest rock, resounded there with mountain echo, and then went back to people. - Su-u-yunshi-i-iiiL Karabay and Sarybay stood motionless and impatient, unable to over­come their emotion and go to meet the messenger. So many thoughts oc­curred to their minds at that instant! Each of them secretly prayed to God to have a son! In such moments time seems to stop. Seeing their impatience and in order not to keep them in suspense, the messenger screamed: — Mamabike-baibishe gave birth to a son!.. So-o-on! Suyunshi-i-i!.. — this call seemed to shake the whole world. — What did he say?! What is it that my ears heard?! Son!.. God be praised! Oh, let my son granted to me by God Himself be blessed! — the happy Sarybay could hardly hold back his horse that twirled agitatedly around the place, pranced and strived to gallop. Hardly beginning to drizzle, the warm summer rain came pouring down in big drops as a herald of a happy day, and suddenly ceased. Congratulations! — Karabay said.
7 Сүйінші! Қаракөз бәйбіше дүниеге қыз әкелді, — деді дауыстап. Жүрт тына қалған. Тайлы бие сүйіншім, — деді осы сәт Қарабай үні бәсең шығып. Қүдай айдағандай осы сәт Сарыбай: — Қыз да болса — өріс. Қареке, қалың малыңды санап ал. Қүдай алдында уәде, — деп айтып қалды. Бүл сөз Қарабайға ауыр тигендей болды ма, кім біл-сін, түрі сүрланып кетті.	7 -Suyunshi! Karakoz-baibishe gave birth to a daughter!.. The crowd became silent. — I shall give you a mare with a foal for this happy news, — Karabay uttered with difficulty after a strained pause. His words sounded as a hit of a stone in the silence that fell down. Sarybay said, as if he could not hold his tongue: — A daughter is a new life and new kindred. Kareke, get ready for counting your kalym anew. Our bargain is equal to an oath before God! — he said, eager to console his friend. But Karabay interpreted his friend's words as a humiliation, grew pale and turned his horse.
8 Өмірде бір өткерер жалғыз қуанышын көре алмай, қу жалғызын сүйе алмай, бүл дүниеге сия алмай, фәни дүниеде жүре алмай, бетін топырақ жапқан адам қанша екен? Сарыбайдың қуанышы мен өлі-мінің арасы тобық пен тізенің арасындай-ақ уақыт екен. Жүрегі алып ұшып дүрсілдеп, мінісіне қамшы басып, ауылына әне-міне жеттім деген. Тағдырдың жазуы сол ма, әлде ауылға қарай шапқан салт атты жанына жақпады ма, Тәңірдің қолдауымен аты сүрініп омақаса жығылды. Қуанышы жақын Сарыбай оны көре алмай, мойны үзілді. "Жер астына тыққанша қыр соңынан қалмаймын, қайткен күнде амалын тауып жалмаймын" дегені осы шығар. Соңына ер-ген топ Сарыбайдың жүзін жауып, атаукересін іш-кізіп, қара жамылып, ауылға алып жүрді. Өкініші мол, қуанышы аз бүл тағдырға не дерсің. Қамшының сабындай ғана қысқа өмірде адам-пенде бірінің-бірі ісін қуаныш көріп, мал-дүниесін бөліп, ақ жүрегін еліне, досына үсынып неге ғана өмір кешпеске?! Менен артық жеп қойды, түлпар мінді жалын тарап. "Мен со-лардан қалып қойдьщ, өз еншімді алып қалам" | деп кеуде соғып, іші күйіп, екі аяқты пенденің ісін қайталағанды қашан қояр екен, бүл қазақ? Ертеңгі күні өкініп, енді олай етпеске бекініп, жер шүқығаннан не пайда? Өтті өмір, көзі ашық тірі адамның еншісі боп қала берер қара жер... Сол пенденің бірі - Қарабай көре түрып, қайта оралып, төс қағысқан досының өліміне де бүрылмады. Бойын билеген қызға-ныш алға салып жетеледі. Шайтан азғырып, ібіліс жетеледі.	8 Oh, so many people quickly leave for the world beyond before they have time enough to enjoy their life, to kiss their only beloved goodbye, as if they felt constrained and comfortless in this transitory world. Sometimes it happens so, that a sudden gush of wind mercilessly throws nests with carefree twittering birds together with their fledglings down to the ground! The distance between the happyiife and death of Sarybay turned out to be equal to the interval between the foot and the knee. With a pound­ing heart, flogging his horse, he hurried to see his son. So little was left to reach his aul, and whether was it a fate's will or maybe exultation and haste of Sarybay displeased Tengri, anyway, his galloping horse stumbled and fell down at a full speed! So close was Sarybay's bliss, but he had no luck to en­joy it. Falling like this, he broke his spine. In this life, short like a handle of kamcha2, why not people are glad for one another's happiness, why do not they share their livestock and property with each other, why do not they devote their lives to the faithful friendship and their motherland prosperity? "No, — they say, — that man has got more than I; and them - ah, they saddled their tulpars-racers, as for me, I remained unmounted! But anyhow I'll take my lot, no matter what I have to pay for this!" Thus, being gnawed from inside by flames of envy, being lac­erated by their own stupid arrogance, with an only view to make a fortune, thoughtlessly giving up their honour and dignity, they hand out from one generation to the other their own ruinous mistakes, and there is no end to it. What is the point in that afterwards they feel pain and lower their eyes, ashamed, and swear not to repeat the evil that they did? Life passes by, and the damp earth only becomes a human's lot. And Karabay too, once he learned that Sarybay to whom he vowed to stay his eternal friend was dead, did not even come back to bid him his last goodbye and to wish him luck in his last travel! The black envy that gnawed him made his mind muddy He became shaitan's3 victim and let iblis-devil push himself around.
9 Тірі адам тіршілігін жасайды. Көрер қуанышын көре ал-май, сәбиінің бетінен Сарыбай сүйіп те кете алмады. Ел ағасының қазасына егіліп, жүрты сүйегін жерге берді. "Үрпақсыз қалса, өмірі жалғаспаса қайтер ең" деп, елі Мамабикеге жүбату айтып жатты. Сәбиге де үзақ өмір тіледі. Өмірдің қызығы мен қайғысы қас пен көздің арасындай ғана екен ғой. Бірі о дүниенің есігін қақса, бірі жарық дүниенің табалдырығын аттады. Әр тағдырдың өз орны бар. Айтқаныңа көнбейді, айдағаныңа жүрмейді. Сарыбай байдың бәйбішесі Мамабике мен Қарабайдың бәйбішесі Қаракөз екі баланың өмірге келуін салтанат етіп, көптеп мал сойып, елін жиып, үлкен той жасады. Палуан күресіп, жеңімпазы атаған өгіз алса, қыз бен жігіт айтысып, бірі жеңіп, бірі жеңілді.	9 A living person lives in worries about life. Sarybay was not destined to rejoice over his bliss, to take his long-expected son in his arms and kiss him. People mourned greatly over a sudden death of one of their leaders and committed his body to the earth with grief. "And what if Lord did not give him an heir at all, and he would pass away without a successor of his clan?" — with these words people tried to console Mamabike. They wished all the happiness to her and long life to her son. The distance between the joy and sorrow is equal to the interval be­tween the brow and the eye. The instant one person knocks on the next world's door the other steps over the threshold of the earthly life. Each one has his measured lot. The fate yields to no persuasion; you may neither hur­ry it and urge it on with your kamcha, nor stop it for a single moment. Sarybay's baibishe Mamabike and Karabay's baibishe Karakoz cele­brated the birth of their babies by the grand toi-feast that became a real hit all around the place. The strongest wrestler-paluan was given a bull-castrate. During aityses competitions between girls and zhighits there were no winners and no losers either.
10 Шайтан азғырған Қарабайдың жадына осы бір сәттерде адам ойламайтын пасық ой түсті. Соның кесірінен дүниені шайқап жасалған тойға да бармады. Қай-қайдағыны ойлады. Қабырға-сы-мен кеңесіп, ары-бері төңкеріліп, өзінше болашақ тағдырына тон пішті, жол кесті. Ақыры тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: "Сары-арқадан бетім ауған жаққа көшемін", - деді. Уәде - қүдай сөзі. Оны да үмытты, жалған намыс жанын жегідей жеп, жақсылықтың бәрін жүтты. — Қарабай бай жетім үлға қызын бермейді, — деді сонан соң тістеніп. — Албырттықпен Сарыбаймен қүда болып, төс қағыс- тырған шығармын. Баланың ойыны, бақсының жынын жасап- пын. Сөзімді қайтып алдым.	10 Meanwhile Karabay, obsessed by shaitan, planned to do a dirty deed, which no worthy man could allow himself to do. Conquered by his dark thoughts, he did not even attend the toi which was arranged in his daughter's birth honour. Seeking advice from his black soul, calculating this and that in his own manner, he cut his destiny out like a coat, marking its ways. Out of ninety words there must be one irrefutable word. Finally, Karabay let everyone know of his decision to leave his forefa­thers' land, the blessed Sary Arka, and to move out of these places as far as possible. The vow given to a friend is sacred! But he forgot, all about this; the false pride overpowered him. Karabay will never give his daughter in marriage to this orphan! — he said resolutely. Because of sheer misunderstanding have I become Sarybai's match­maker, having touched his breast with mine. It was like I took part in a foolish children's game, or maybe a baksy-wizard played his evil trick on me. I am taking my vow back!
11 Жазы-қысы он екі ай жайлап, қыстан ен далада жылжыған Қарабай көші Әліжаппар айтқан ноғайлылар мекендеген Аягөзге де келіп жетті. Аягөздің белеңіне шыға бере-ақ, қарауылдар өздері-нің ноғай ішіндегі бас мырзасы Сүлтанғазыға "Дәулеті бар, бір шалқар көл — бай көшіп келді", — деген хабарды жеткізді. Әдетте, ен дала мен таудың беті мен қойнауына мал толса, алабы шалғын, қүтты жер болса, көршісі тату, бір-бірімен ағайын-туыстай қош алысқан ел қонса, жер-дүние соғыссыз, шапқынсыз бейбіт күн бол-са, одан артықтың қажеті қайсы? Сүлтанғазы бөркін аспанға атты. Ел көбейіп, байлық шалқып жатса не десін. Сонау Бағаналы-Балта-лы елден, өздері көрмеген жерден туысқан кеп жатса, қазақ қолын қусырып тыныш отыра алсын. "Алты жасар бала алыстан келсе, алпыс жасар ақсақал сәлем беруге асығар" демекші, Сүлтанғазы мырза Қарабайдың алдынан шығып, нөкерімен қарсы алып, аман-саулық айтып, жөн сүрасты. Жағдайларына жақын жайларды тең сүрасты. Сүлтанғазы Қарабайды ерулікке шақырды. Қарабай пақырдың кім екенін қайдан білсін, бөтен ел, бөгде адамдардың ортасында, үйрену алғашқыда қиын-ақ. Басқан ізің бақылаулы, жүрген жолың "қарауыл" жүрттың назарынан тыс қалмайды. "Әр елдің салты басқа, иті қара қасқа" демекші, адам үйреніскенше, жылқы кісінескенше. Бір ғажабы, сол жолы ерулікке шақыруға келген кісі, Баянға көзін қадап, жылы жымиып қоштасты. Оның "Туған айдай толықсыған қызы бар екен", — деп елге айтарын қызы да, шешесі де, тіпті әкесі де сезді. Баян әрі-бері ойланып, әрі-бері кезді. Алыста қалған ауылын, жүрек сағынар қосағын ойлап, тостағанын жуғанымен, тағдырдың жазуына төзді.	11 Only within twelve months, moving on both in summer in winter, Ka­rabay finally reached Ayagoz, where numerous Nogaily people resided. When the first flocks appeared in their pastures, sentinels informed on that Sultangazy, the head of the city: "A very wealthy bai moved to our place, innumerable herds of horses and other animals swarmed the whole steppe!" "If pastures are abundant in grasses and water, if in the steppe and foothills there graze plentiful herds and flocks, if neighbours live in peace and harmony, supporting one another, if there is no war and pillages, then what else can one desire?" Thinking this way, Sultangazy beside himself with joy threw his cap into the sky. If population grows and riches gain - what else can we desire? If from the distant land of Baganaly and Baltaly tribes of relatives moved in, then what Kazakh would be able to stay home and do nothing? "When a six-aged child comes from afar, a sixty-aged elder goes to greet him". Observing this custom, Sultangazy-myrza accompanied by his nukers rode to meet Karabai and welcomed him with every honour, behav ing like his equal. Sultangazy invited Karabay for 'erulik' - the feast on the occasion of a neighbour's new home in order to get to know him closer and to find out who this bai with his countless flocks was and why he abandoned his native lands. It is quite difficult to get used to a foreign land customs right away. Your every step, every move, every little thing is noticed by people surrounding you. Justly they say that 'every nation has its traditions, and every nation's dogs are black in their own way', and that 'people are recognized by their talk and horses by their neigh'. Sultangazy's man, who was sent to invite guests for erulik-feast, at once was attracted by Bayan and, saying goodbye, smiled at her gently. Eve­ryone understood, including her parents, that going outside he would say out loud: "In this house they have a girl looking like a full moon!" At this new place Bayan was overpowered by troublesome thoughts about her native distant aul, about her betrothed fiance, and about her friends. She shed bitter girl's tears secretly from her parents, not able to do anything. To yield to the fate was the only thing left for her to do.
12 "Отыз тістен шыққан сөз, отыз рулы елге жетеді" демекші, сарай маңын дүмеп алған төрт жүз ноғайлы жігіттері Қарабай байдың қызы Баянды көруге ынтық болып, қарсы алды. Баянның сүлулығына барлығы да аузын ашып, көзін жүмып, аһ үрды. Әп-сәтте сүлу қыздың есімі Аягөз бойын шарлап кетті. Тіпті сонау көк мүз жастанған биік шыңдарға, адам бармас қиын қолаттарға, самүрық пішіндес қүздарға жетті. Тау да Баян деп сілкінді, тас та Баянды іздеп шарқ үрды, самал да Баян деп жел-пінді, көл де Баян деп толқыды. Әп-сәтте сарай маңы сағыныштар мекеніне айналды. Сүлтанғазы Қарабайға төр үсынды. Қаракөз де "қүсын" басқаларға көрсете бергенге қымсынды. Кілем төселген дастарқанды сынай қарап, Арқа қызының әдетімен, жан-жағына көз тастап, оңында отырған Қарабай күйеуіне кісімсінді.	12 "The word that came from behind thirty teeth reaches thirty clans". The rumour about Bayan's beauty that was beyond description arrived at ulus' outskirts. Four hundred Nogaily zhighits craving to witness Bayan's beauty gathered along the walls of the palace. When the girl appeared before them, they all gasped with surprise and stood there with their mouths open! Bayan Sulu's glory reached gla­cial mountain peaks inaccessible for people and queer rocks resembling the bird samruk!1 Once her name was mentioned all the mountains shook, stones broke, lakes got rough, and winds raged. On the square in front of the palace there thronged those who knew no rest because of the beauty of Bayan Sulu. Sultangazy seated Karabay onto tor - an honorary place. Karakoz did not want to show her beautiful daughter, her white swan, to those people! Haughtily and captiously, as all women of Sary Arka usually do, she looked over dastarkhan1 spread on the carpet and, utterly displeased, said to her husband: